ABD ile Türkiye Dış Ticareti

Ebru ORHAN

ABD ile Türkiye Dış Ticareti

Genel Durum

ABD, Ekonomi Bakanlığı tarafından 2014-2015 döneminde Hedef Ülkelerinden birisi olarak belirlenmiştir.

ABD ile son yıllardaki ticaret incelendiğinde, ülkemiz aleyhine dış ticaret açığı verildiği gözlenmektedir. Dış ticaret açığımız 2013 yılı itibariyle 7 milyar dolar seviyelerindedir.

2012 yılında ihracatımızdaki payı %3,7 olan ve ülkemiz için en önde gelen 9. ihraç pazarı olan ABD’nin ihracatımızdaki payı 2013 yılında aynı oranda kalmış ancak, ihracatımızdaki sıralaması İran ve BAE’ye ihracatımızdaki azalış nedeniyle 7. sıraya yükselmiştir.

Türkiye’nin ABD’ye ihracatı genel olarak artış eğilimindedir. 2000 yılında 3,1 milyar dolar olan ihracat 2013 yılında 5,6 milyar dolara ulaşmıştır. 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla %21,8 ve %22,3 oranında artan ihracat 2013 yılında %0,6 artmıştır. Türkiye, ABD pazarında %0,3 pay ile 41. sırada yer almaktadır (ABD’nin ithalatında ÇHC %19’luk payla 1., Kanada %14’lük payla 2. ve Meksika %12’lik payla 3. sırada).

Diğer taraftan 2013 yılında ABD’den ithalatımız % 11 azalış ile 12,6 milyar dolara gerilemiştir. Bu durum ülkemiz aleyhine olan dış ticaret açığının 2013 yılında bir önceki yıla göre %18 daha düşük seyretmesini sağlamıştır. Türkiye ABD’nin ihracatında % 0,8’lik payıyla 27. sırada yer almaktadır (Kanada %19’luk payla 1., Meksika %14’lük payla 2. ve ÇHC %8’lik payla 3. sırada).

Türkiye-ABD Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar)

Kaynak: Trademap, TÜİK

ABD’ye İhracatımız

2010 ve 2011 yıllarında birçok ürün grubunda gözlenen ihracatımızdaki artış eğilimi 2012 yılında da devam etmiştir. 2013 yılında ise ABD’ye ihracatımız yalnızca %0,6 oranında artarak 5,64 milyar dolara ulaşmıştır. ABD’ye 2013 yılı ihracatımızın %72’sini oluşturan ihracatımızda önde gelen ilk 40 ürün grubu incelendiğinde; ürün gruplarının %65’inin ihracatında artış gözlenmektedir.

Ülkemizden ABD’ye en çok otomotiv ve demir-çelik ürünleri ihraç edilmektedir. Tekstil & hazır giyim, tarım & gıda, makine, ve hava taşıtları da ABD’ye ihraç ettiğimiz diğer önemli ürün gruplarıdır.
2013 yılında ihracatımızda azalışın gözlendiği sektörler arasında otomotiv, demir-çelik ve ürünleri, tütün, mineral yakıtlar ve değerli taşlar yer almaktadır.

2012 yılında %28 artışın gözlendiği otomotiv sektörü ihracatımız 2013 yılında %15 azalarak yaklaşık 839 milyon dolara gerilemiştir. Otomotiv sektöründe binek otomobil ihracatımız %24 azalış ile 440 milyon dolara gerilemiş, traktör ihracatımız %26 azalış ile 68,7 milyon dolara gerilemiş, otobüs & minibüs ihracatımız %28 artış ile 41,6 milyon dolara yükselmiş ve kara taşıtları için aksam ve parçalar ihracatımız %3 azalış ile 37 milyon dolara gerilemiştir.

ABD’ye demir-çelik sektöründeki ihracatımız 2012 yılında 994 milyon dolar iken, 2013 yılında %18 azalarak 811 milyon dolara gerilemiştir.

2013 yılında tekstil ve hazır giyim (halı hariç) ihracatımız %3 artarak 752 milyon dolara yükselirken özel olarak hazır giyim sektörü ihracatımız 2013 yılında bir önceki yıla göre %3,6 azalarak 229 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Ev tekstili ihracatımızda %3,4’lük bir artış tespit edilmiş olup söz konusu sektör ihracatımız yaklaşık 183 milyon dolardır. ABD’ye halı ve yer kaplamaları ihracatımız ise 2013 yılında %21 artarak 220,6 milyon dolara ulaşmıştır.

ABD’ye makine ihracatımız ise 2012 yılında 598 milyon dolar iken, 2013 yılında %3,5 oranında artarak 619 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır. Bu sektördeki en önemli ihraç kalemimiz 187 milyon dolar ile “turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları”dır. Söz konusu ürünü 97 milyon dolarlık ihracat ile “dizel motorların aksam ve parçaları” ve 34 milyon dolarlık ihracat ile “birden fazla dış kapılı kombine soğutucu-dondurucular” takip etmektedir.

ABD’ye gıda ve tarım sektörü ihracatımızın ise 2012 yılında 538 milyon dolar iken, 2013 yılında %18 artarak 636 milyon dolara ulaştığı tespit edilmektedir. Sektörde en önemli ihraç kalemimiz “tütün (saplı, damarlı)” olup, söz konusu ürün ABD’ye tarım & gıda ihracatımızın %22’sini oluşturmaktadır (138 milyon dolar). 55 milyon dolar ile “kakao içermeyen diğer şeker mamulleri” ikinci sırada olup, 51 milyon dolar ile “zeytinyağı fraksiyonları” ise üçüncü sıradadır. “Zeytinyağı fraksiyonları” ihracatımız 2013 yılında %750 artmıştır. “Saf zeytinyağı” ihracatımız ise %270 artarak 37 milyon dolara ulaşmıştır.

Diğer yandan, ABD’ye değerli taş ve mücevherat ihracatımızda, özellikle altın zincir dışında kalan altın mücevherin (özellikle GTİP kodu 71131950 olan ürün) 2008 yılı Temmuz ayı itibarıyla ABD’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamından çıkartılmasına bağlı olarak 2008 ve 2009 yıllarında sırasıyla %40 ve %30 oranında düşüş gerçekleştiği görülmektedir. 2010 yılında ABD’ye ihracatında %4,6 oranında artış gözlenen sektörün 2011 yılı ihracatı %8,6’lık düşüş, 2012 yılı ihracatı ise %1 artış göstermiştir. 2013 yılında ise ABD’ye değerlitaş ve mücevherat ihracatımız %1,8 azalarak 128 milyon dolara gerilemiştir.

Türkiye’nin ABD’ye İhracatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)

Kaynak: Trademap

ABD’den İthalatımız

Türkiye’nin 2013 yılında ABD’den gerçekleştirdiği ithalat bir önceki yıla göre %11 azalarak 12,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında ithalatımızın %71’ini oluşturan ilk 40 ürün grubunun %40’ında azalış gözlenmiştir. Azalış gözlenen ürün grupları arasında demir/çelik döküntü ve hurdaları, hava taşıtları, petrol yağları, soya fasulyesi, aşı/serum, kauçuk, canlı hayvanlar gibi çeşitli sektörlerden ürün grupları yer almaktadır.

Türkiye’nin ABD’den İthalatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar

Kaynak: Trademap

ABD’nin açıkladığı verilere göre Türkiye 2013 yılında ABD’ye 6,7 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. 2013 yılında Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı eyaletler arasında Teksas (822 Milyon Dolar), New Jersey (708 Milyon Dolar), New York (632 Milyon Dolar), Michigan (627 Milyon Dolar) ve Kaliforniya (427 Milyon Dolar) yer almaktadır. Florida (%8,07 azalış ile); ihracatımızda hedef eyaletlerimiz (New York, Teksas, Kaliforniya, Florida, Illinois ve Georgia) arasında 2013 yılı ihracatımızın azaldığı tek eyalettir. 2013 yılında hedef eyaletlere yönelik ihracatımızın ABD’ye ihracatımızdaki payı %41 olarak gerçekleşmiştir. Bu eyaletlerin gerçekleştirdiği toplam ithalatın %0,25’i ülkemiz üzerinden gerçekleşmektedir.

Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Konseyi (EOK)

Ocak 2002’de Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Konseyi (EOK) kurulmuştur. Ekonomik Ortaklık Konseyi, 11 Eylül olaylarından sonra iki ülke arasında “stratejik ortaklık” olarak tanımlanmaya başlayan ilişkilerin, başta ekonomik ilişkiler olmak üzere bütün unsurlarının yerine getirilmesini sağlamak üzere kurulmuş olup, iki ülkenin Dışişleri Bakanlıklarının organizasyonunda düzenlenmektedir.

Şubat 2002’de Ankara’da gerçekleştirilen Konsey’in ilk toplantısında, Türkiye’deki bazı bölgelerde Nitelikli Sanayi Bölgeleri oluşturulması çalışmalarının başlatılması kararlaştırılmıştır. Aralık 2003 tarihinde Washington’da gerçekleştirilen ikinci toplantıda, hassas ürünlerin de Nitelikli Sanayi Bölgeleri Yasa Tasarısına konulması dair Türkiye’nin talebi resmen reddedilmiş, ABD tarafı Kongre’ye anılan tasarıyı asıl şekliyle tekrar sunmayı teklif etmiştir. Toplantıda ayrıca ticaret ve yatırımlar konusunda, tarife dışı engellerin kaldırılmasına dair görüşmelerin başlatılması kararı alınmış, Amerikan Eximbank’ın Türk telekomünikasyon sektörü özelleştirildiğinde yatırımlara destek olacağı belirtilmiş ve Türk firmalarının bölgesel yeniden imar çalışmalarında desteklenecekleri belirtilmiştir. Enerji alanında stratejik işbirliği konusunda Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattının önemi üzerinde durulmuş, Kafkasya kaynaklı doğalgazın AB piyasalarına sevkiyatı konusunda işbirliği yapılmasında mutabık kalınmıştır.

Bölgesel işbirliği konusunda ise ABD ve Türkiye’nin Afganistan ve Orta Asya’da iş ortaklıkları konusunda kaydettikleri başarının Irak konusunda da gerçekleştirileceğine dair beklenti vurgulanmış, Irakla Türkiye arasındaki ulaşım ağının iyileştirilmesi üzerinde fikir birliğine varılmıştır.

Ekonomik Ortaklık Konseyi’nin Üçüncü Dönem Toplantısı 8-9 Mart 2007 tarihlerinde İstanbul ve Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Toplantıda özetle; Türkiye’nin son dönemdeki ekonomik performansı, Türkiye-AB ilişkileri, Türkiye’deki yatırım ortamı, enerji güvenliği, petrol ve doğal gaz boru hatları, teknoloji ve bilim alanında işbirliği, TOBB ile ABD Ticaret Odaları arasındaki işbirliği imkanları, tekstil sektöründe ortak üretim imkanları, üçüncü ülkelerde işbirliği ve KOBİ’ler alanında işbirliği konuları ele alınmıştır.

“Ortak Vizyon ve Yapılandırılmış Diyalog” belgesinin, ekonomik ilişkilere ilişkin stratejik boyutunu oluşturan EOK toplantılarından dördüncüsü 16-17 Nisan 2008 tarihlerinde Washington’da düzenlenmiştir. Toplantılarda iki ülke arasında ticaret ve yatırımın artırılması, KOBİ’ler, enerji projeleri, bölgesel ekonomik işbirliği projeleri, bilim-teknoloji ve Ar-Ge işbirliği, üniversiteler arası işbirliği, fikri mülkiyet haklarının korunması gibi konular gündeme gelmiştir. Toplantı sonunda ortak bir bildiri yayınlanmıştır.

Beşinci dönem toplantısı 8 Haziran 2010 tarihinde Ankara’da düzenlenirken, Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonunun (EOK) 6. toplantısı, 3 Mart 2011 tarihinde Washington’da yapılmıştır. Toplantıda İstanbul’un küresel ölçekte finans merkezi olması için ABD’nin teknik yardım sağlaması konusu, tarım ve ilaç ürünleri, ABD’deki Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi gibi konulardaki kaygılar, ABD’nin Türkiye’ye dair yenilenebilir enerji konusunda yatırım yapma konuları gündeme gelmiştir.

Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonunun (EOK) 7. toplantısı, 3 Ekim 2011 tarihinde Ankara’da yapılmıştır. Toplantıda yeniliği teşvik etmek için fırsatları araştırmaya, belirli işbirliği alanlarını geliştirmeye ve iş temsilcileri arasındaki bağları artırmaya odaklanılmıştır. İki ülkenin temsilcileri, ticaret, yatırım, girişimcilik, üçüncü ülkelere yönelik ve sektörel alanda işbirliği ile Türkiye’nin finans sektörüne ilişkin geniş kapsamlı konuları görüşmüşlerdir.

Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonunun (EOK) 8. toplantısı, 8 Mayıs 2012 tarihinde Ankara’da yapılmıştır. Toplantıda karşılıklı ticaret, karşılıklı yatırım, turizm, özellikle girişimcilik alanında olmak üzere, genel anlamda bir know-how transferi ve üçüncü ülkelerde işbirliği çerçevesinde fırsatlar değerlendirilirken Türkiye’nin başta yenilenebilir enerji, ilaç sanayi ve emlak olmak üzere, ciddi bir yatırım potansiyeli olduğu ve yeni teşvik sisteminin Türkiye’yi yatırım açısından daha da cazip hale getirdiği vurgulandı.

Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonunun (EOK) 9. toplantısı, 28 Kasım 2012 tarihinde Washington’da yapılmıştır. Toplantıda; enerji verimliliği, bilgi ve iletişim teknolojileri, fikri ve mülkiyet hakları, tarım, üçüncü ülkelerle işbirliği, altyapı ve ulaştırma alanlarında ekonomik, ticari ve yatırım işbirliği fırsatları görüşülmüş ve çeşitli işbirliği projeleri geliştirilmiştir. Toplantıda gündeme gelen diğer bir konu ise İstanbul Finans Merkezi Stratejisi ve ABD’li şirketlerin Orta Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika pazarları finansal işlemlerini İstanbul üzerinden gerçekleştirmelerinin her iki iş dünyasına kazandırdığı fırsatlar olmuştur.

Türkiye-ABD Ekonomik Ortaklık Komisyonunun (EOK) 10. toplantısı, 23 Mayıs 2013 tarihinde Ankara’da yapılmıştır.

Türkiye-ABD Ticaret ve Yatırım Konseyi Toplantıları (TIFA)

Türkiye ile ABD arasında 29 Eylül 1999 tarihinde imzalanan Ticaret ve Yatırım İlişkilerinin Geliştirilmesine İlişkin Anlaşma kapsamında kurulmuş olan Ticaret ve Yatırım Konseyi (TIFA) iki ülke arasında ticari ve ekonomik ilişkilerdeki en önemli iletişim kanallarından birisidir. Konsey bugüne kadar toplam altı toplantı gerçekleştirmiştir. Anılan toplantılar çerçevesinde iki ülke arasındaki ticaret ve yatırımlar önündeki engellerin aşılması için atılması gereken adımlar ele alınmaktadır. Konsey Eş Başkanlıkları T.C. Ekonomi Bakanlığı ve ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

TIFA VI. Dönem Toplantısı 13 Ocak 2009 tarihinde Ankara’da düzenlenmiştir. Türkiye ekonomisindeki son gelişmeler, Dünya Ticaret Örgütü konuları, ABD ve Türkiye’nin ticaret politikaları, Türkiye ile ABD arasındaki ticaret ve yatırım ilişkilerinde gündemde olan çeşitli konular kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiş ve görüş alışverişinde bulunulmuştur.

Sözkonusu toplantıda, Türk tarafınca, ABD’de Çin’den gelen tekstil ve konfeksiyon ürünlerine uygulanan kotaların 1/1/2009 tarihinde sona erdiği, bu durumun, kriz koşulları ile birleşince, Türkiye gibi bu sektörün önem arz ettiği ülkelerin rekabet gücünü olumsuz etkileyeceği vurgulanmış, tekstil ve konfeksiyon ticaretinde rekabet koşullarının korunması için uluslararası alanda girişimde bulunulması gerektiği ifade edilmiş; bu bağlamda tekstil ticaretinin ithalatçı ve ihracatçı çıkarları ile ürün akışı açısından incelenmesi amacıyla DTÖ nezdinde bir çalışma yapılması için ABD’nin desteği talep edilmiştir. Ayrıca iki bor üreticisi ülke olarak Avrupa Birliği’ne bor ihracatı konusunda bilgi alışverişi yapılması kararlaştırılmıştır.

Diğer taraftan, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’nin Türkiye için önemi vurgulanmış ve bu konuda halihazırda Türk tarafınca USTR’a yapılan, bakır tellere CNL istisnası sağlanması ile yeni ürün başvurusunun (polietilen) olumlu sonuçlanmasının önemi vurgulanmıştır. Türk tarafınca, ABD limanları arasında boş konteyner taşınmasının sadece ABD’li şirketlerce yapılabilmesi ve ABD gemilerine ülkemizde sağlanan gemi onarım hizmetinden ABD’ye girişte yüksek oranda vergi alınmasına ilişkin şikayetler dile getirilmiş, ABD tarafı ise, Jones Yasası’ndan dolayı ABD’de denizcilik ile ilgili bazı kısıtlamaların bulunduğunu, ancak karşılıklılık esasına dayalı bir anlaşma ile bazı düzenlemelerin yapılmasının mümkün bulunduğunu bildirmiş ve konuya ilişkin görüşlerimizin ABD Dışişleri Bakanlığı’na iletileceğini bildirmiştir.

TIFA VII. Dönem Toplantısı 15-16 Temmuz 2010 tarihinde Washington’da düzenlenmiştir. TIFA VIII. Dönem Toplantısı ise 13 Temmuz 2011 tarihinde Ankara’da düzenlenmiştir. Toplantıda biyogüvenlik kanunu ve Türkiye’nin genetiği değiştirilmiş ürün ithalatı konusunda temasların devam ettirilmesi konusu gündeme gelmiştir. Toplantının bir diğer konusu ise Ekonomik ve Ticari İşbirliği Stratejik Çerçevesi’ne yönelik hazırlanan Öneri Metni olmuştur. Türkiye GTS’nin uzatılmasına yönelik talebini yinelerken, Türk mallarına tercihli giriş imkanı sağlayacak alternatifler değerlendirilmiştir. Toplantıda Türk mallarına yönelik anti damping ve telafi edici vergilerin gözden geçirilmesi talep edilirken, vize uygulamalarına yönelik ikili işbirliği teklif edilmiştir. Toplantıda ayrıca telif hakları konusunda bir çalışma grubunun kurulması kararlaştırılmıştır.

21 Şubat 2013 tarihinde Vaşington’da gerçekleşen TIFA IX. Dönem Toplantısının gündeminde Türkiye-ABD arasında imzalanması öngörülen STA müzakerelerine başlanması konusu yer almıştır.

İhracat Potansiyeli Olan Başlıca Sektörler

Ekonomi Bakanlığı ABD Pazara Giriş Çalışmaları

ABD, büyük ve orta-uzun vadeli politikalara ihtiyaç duyulan ve çetin rekabet koşulları bulunan bir pazardır. ABD’nin eyaletlerden oluşması ve her eyaletin kendine has ekonomik, sosyal ve yasal yapısının bulunması, pazara giriş açısından bölgesel yaklaşımların benimsenmesini zorunlu kılmaktadır. ABD pazarına yönelik Ekonomi Bakanlığınca geliştirilen stratejide, ihracatı artırmaya yönelik olarak “eyalet bazlı” ve “sektör bazlı” bir yaklaşım getirilmiştir.

Hedef eyaletler New York, California, Texas, Georgia, İllinois ve Florida olarak belirlenmiştir. Bu eyaletler seçilirken, eyaletlerin dış ticaret hacimleri, nüfus yapıları, alım güçleri, üretim yapıları, GSYİH’ları gibi bir dizi kriter dikkate alınmıştır.

ABD pazarının özellikleri sadece bölgesel değil, aynı zamanda sektörel bir yaklaşımı da zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, strateji kapsamında ABD pazarının genelinde ve hedef olarak belirlenen eyaletler bazında potansiyel arz eden sektörler de tespit edilmiştir. Bu kapsamda hedef sektörler gıda, kimyasal ürünler, deri ve mamülleri, tekstil ve hazır giyim, toprak ürünleri, kuyumculuk ürünleri, demir-çelik, demir dışı metaller, makine ve elektrik-elektronik, otomotiv ve mobilyalar olarak belirlenmiştir. Bu çalışma yapılırken, Türkiye ile ABD arasındaki ikili ihracat ve ithalatın sektörel yapısı, Türkiye’nin genel ihracat ve ithalatının sektörel bazda 2000 yılından bu yana izlediği seyir, ABD’nin ürün grupları itibariyle en çok ithalat yaptığı ülkeler, dış ticaret mevzuatı ve gümrük vergileri gibi unsurlar dikkate alınmıştır. Bu çalışmalar sonucunda hedef eyalet/sektör matrisi oluşturulmuştur.

ABD ile Ticareti Geliştirme Stratejisi ile Türkiye’nin ve Türk ürünlerinin imajının güçlendirilmesi, böylece ABD’ye olan ihracatımızın artırılması, Amerikan yatırımcılarının dikkatinin çekilmesi ve ticari ilişkilerin siyasi ve kültürel ilişkilere olumlu yansımasından yararlanarak genel anlamda ikili ilişkilerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

ABD Pazara Giriş Çalışması sonucunda belirlenen hedef ürünler:

Gıda

Hayvansal ve Bitkisel Yağlar –15 Nolu Fasıl
1509-Zeytinyağı

Kakao ve Müstahzarları –18 Nolu Fasıl
1806-Kakaolu Çikolata

Esasını Hububat, Un, Nişasta, Süt Teşkil Eden Müstahzarlar-19 Nolu Fasıl
1905-Ekmek, Pasta, Kek, Bisküvi

Gıda Müstahzarları-21 Nolu Fasıl
2106- Çeşitli Gıda Müstahzarları

Kimyasallar

Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler-34 Nolu Fasıl
3402- Yüzey Aktif Organik Maddeler

Plastik ve Plastikten Mamul Eşya-39 Nolu Fasıl
3917-Plastik Tüp, Boru, Hortumlar
3920-Plastik Levha
3921-Plastikten Diğer Levhalar
3923-Plastik Ambalaj Malzemesi
3926- Plastikten Diğer Eşya

Kauçuk ve Kauçuktan Eşya-40 Nolu Fasıl
4016-Vulkanize Kauçuktan Eşya

Deri ve Deri Mamulleri

Deri Eşya, Saraciye ve Eşyası –42 Nolu Fasıl
4203- Deri-Kösele Giyim Eşyası

Postlar, Kürkler, Taklit Kürkler ve Mamuller–43 Nolu Fasıl
4303- Kürkten Giyim Eşyası

Tekstil

Dokumaya Elverişli Suni ve Sentetik Lifler-54 Nolu Fasıl
5402- Sentetik Lif İpliği (Dikiş İpliği Hariç)-Perakende Değil

Hazır Giyim

Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarları-61 Nolu Fasıl
6109- Tişörtler, Fanilalar ve Diğer İç Giyim Eşyası
6110- Kazaklar, Süveterler, Hırkalar Ve Yelekler
6111- Bebekler İçin Giyim Eşyası

Örülmemiş Giyim Eşyası-62 Nolu Fasıl
6203- Erkekler İçin Takım Elbise, Ceket
6204- Kadınlar İçin Takım Elbise, Ceket

Ev Tekstili-63 Nolu Fasıl
6302- Yatak Çarşafları, Masa Örtüleri, Tuvalet, Mutfak Bezleri
6303- Perdeler ve İç Storlar, Perde ve Yatak Farbalaları
6304- Diğer Mefruşat Eşyası (94.04 Pozisyonundakiler Hariç)
6305- Eşya Ambalajında Kullanılan Çuvallar ve Torbalar

Toprak Ürünleri

Taş, Alçı, Çimento –68 Nolu Fasıl
6802- İşlenmiş Mermer

Seramik Mamulleri–69 Nolu Fasıl
6908-Seramik Kaplama Malzemesi
6910- Seramik Sağlık Gereçleri

Cam ve Cam Eşya –70 Nolu Fasıl
7007- Emniyet Camları
7013- Camdan Masa, Mutfak ve Sofra Eşyası
7019- Cam Lifleri, Cam Yünü ve Mamulleri-İplik, Dokuma

Değerli Taş ve Mücevherat
7113- Kıymetli Metaller ve Kaplamalarından Mücevherci Eşyası

Demir Dışı Metaller

Bakır ve Bakırdan Eşya-74 Nolu Fasıl
7408-Bakır Teller

Alüminyum ve Alüminyumdan Eşya-76 Nolu Fasıl
7604-Alüminyum Çubuk ve Profil
7606-Alüminyum Sac ve Levha
7610- Alüminyum İnşaat ve Aksamı

Elektrik-Elektronik ve Makine

Makineler-84 Nolu Fasıl
8413- Sıvılar İçin Pompalar
8414- Hava-Vakum Pompası, Hava/Gaz Kompresörü, Vantilatör, Aspiratör
8415- Klima Cihazları
8418- Buzdolapları, Dondurucular, Soğutucular
8421- Santrifüjle Çalışan Kurutma, Filtre, Arıtma Cihazları
8431- Ağır İş Makineleri Aksam ve Parçaları
8462- Metalleri Dövme-Kesme ve İşleme Makineleri
8474- Toprak, Taş, Metal Cevheri vb. Ayıklama, Eleme İçin Makineler
8481- Muslukçu-Borucu Eşyası
8482- Rulmanlar

Elektrikli Makine-Cihazlar, Aksam ve Parçaları-85 Nolu Fasıl
8504- Elektrik Transformatörleri, Statik Konvertisörler, Endüktörler
8516- Elektrikli Su Isıtıcıları, Elektrotermik Cihazlar (Şofbenler)
8544- Kablolar

Otomotiv Ana ve Yan Sanayii
4011- Kauçuktan Yeni Dış Lastikler
8409- İçten Yanmalı, Pistonlu Motorların Aksam-Parçaları
8483- Transmisyon Milleri, Kranklar, Yatak Kovanları, Dişliler, Çarklar
8708- Taşıt Araçları Aksam ve Parçaları

Ağaç ve Ağaç Mamulleri

Mobilyalar, Aydınlatma Lambaları, Prefabrik Yapılar- 94 Nolu Fasıl
9401- Oturmaya Mahsus Mobilyalar, Aksam-Parçaları
9403- Diğer Mobilyalar vb. Aksam, Parçalar
9405- Aydınlatma Cihazları, Lambalar

Türkiye-A.B.D. Yatırım İlişkileri

4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile Türkiye’ye giren yabancı sermaye miktarı çok büyük artışlar göstermiştir. Aynı eğilim, ABD kaynaklı yabancı yatırım istatistiklerinde de görülmektedir. 2003 yılı öncesindeki dönemde kayda değer bir tutara ulaşmayan ABD kaynaklı doğrudan yatırım girişleri, 2002 yılında 2 milyon dolar iken, 2003, 2004 ve 2005 yıllarında sırasıyla, 52, 36 ve 88 milyon dolar olmuş; 2006 yılı başından itibaren ise, önceki yıllara oranla çok büyük bir artış meydana gelerek 2006 sonu itibarıyla 848 milyon dolarlık bir seviyeye ulaşmıştır.

Bu artış, 2007 yılında daha da hız kazanmış, Türkiye’ye olan ABD doğrudan yatırımları 4,2 milyar dolara ulaşarak 2006 yılı tutarı beşe katlanmıştır. Bu tutar içinde en büyük miktarı Citigroup’un Akbank’a ortak olmasıyla 2007 yılının Ocak ayında yaptığı 3,1 milyar dolarlık yatırım oluşturmaktadır.

2008 yılında, ABD’nin Türkiye’ye olan doğrudan yatırımları 868 milyon doları bulurken 2009 yılında özellikle ABD’de yaşanan ekonomik krize de bağlı olarak Türkiye’ye ABD kaynaklı doğrudan yatırım girişlerinde önceki yıla göre %70 oranında azalma görülmüş ve yatırım tutarı 260 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında ise ülkemize ABD kaynaklı giriş yapan yatırımın tutarı 323 milyon dolardır. 2011 yılında 1.402 milyon dolar olarak gerçekleşen ABD kaynaklı doğrudan yatırım girişleri ile 1997-2011 döneminde ABD kaynaklı doğrudan yatırımların toplam tutarı yaklaşık 8 milyar dolara ulaşmaktadır. 2012 yılında gerçekleşen 404 milyon dolar ve 2013 yılında gerçekleşen 344 milyon dolar turarındaki tutarındaki doğrudan yabancı yatırım girişi ile birlikte bu miktar 8,8 milyar dolara yükselmiştir.

Türkiye’ye ABD Kaynaklı Doğrudan Yatırım Girişleri (2006-2013) (milyon $)
2006: 848

2007:4.212

2008: 868

2009:260

2010: 323

2011:1.402

2012: 439

2013:344

1997-2013 Toplam: 8.820

1954 – 2002 yılları arasında Türkiye’de, ABD sermayeli 341 şirketin kuruluşu gerçekleşmiş iken, 2003 yılından 2007 yılı sonuna kadar 493 şirket kurulmuştur. 2009 ve 2010 yıllarında ise bu sayı, sırasıyla 114 ve 103’tür. Böylelikle 2010 yılı sonu itibarıyla Türkiye’de faaliyette bulunan ABD sermayeli şirketlerin toplam sayısı 1.067’ye ulaşmıştır. ABD sermayeli 160 şirketin 2011 yılında ve 76 şirketin 2012 yılında ülkemize yatırım yapması ile ABD kaynaklı toplam şirket sayısı 1.303’e ulaşmıştır. 2013 yılı Eylül ayı itibariyle ülkemizde ABD sermayesine sahip 1388 adet şirket faaliyet göstermektedir.

Türkiye’ye giren ABD kaynaklı doğrudan yatırım tutarı, 2006 yılından itibaren önceki yıllara nazaran kayda değer biçimde artmış olsa da, aynı trendi, küresel sermaye tutarının büyük ölçüde daraldığı bu dönemde yakalamak şu an için mümkün görülmemektedir. Nitekim 2008 yılında Türkiye’ye gelen toplam doğrudan yatırım tutarı bir önceki yılki 19,1 milyar dolarlık seviyesinden 14,8 milyar dolara gerilerken, aynı dönemde ABD’den gelen kısım 4,2 milyar dolardan 868 milyon dolara gerileyerek beş kat azalmıştır. Dolayısıyla, 2003 yılından sonra ABD’den gelen doğrudan yabancı sermaye miktarında önemli artışlar yaşanmış olsa da, mevcut seviye her iki ülkenin potansiyelini yansıtmamaktadır. Nitekim, 2011 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık 3 kat artarak 1,4 milyar doları bulan ABD kaynaklı doğrudan yatırım girişi 2012 yılında 439 milyon dolara, 2013 yılında ise 344 milyon dolara gerilemiştir.

İşbirliği İmkanları

Türkiye-ABD Ticari İlişkilerinde Gündemde Olan Konular

Son dönemde gerçekleştirilen TIFA Toplantıları ile, ABD’ye yönelik olarak gerçekleştirilen üst düzey ziyaretlerde de gündeme getirilen, Türk-ABD ilişkilerinde gündemde olan konular aşağıda özetlenmiştir:

Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS)

Türkiye’nin hali hazırda ABD ile bir serbest ticaret anlaşması ya da tercihli ticaret düzenlemesi gibi, tek taraflı ya da karşılıklı ticaretteki gümrük vergilerinin kaldırılması ya da kademeli olarak düşürülmesini düzenleyen herhangi bir anlaşması bulunmamaktadır.

Türk ihracatçılarının ve Türk ürünlerinin ABD pazarına girişinde kullanmakta olduğu tek sistem, ABD’nin, aralarında ülkemizin de bulunduğu 126 gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkeye ve yaklaşık 5.000 ürüne uygulamakta olduğu Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’dir. Söz konusu sistem çerçevesinde belirli bazı ürünlerin, belirlenen limitlerin aşılmaması kaydıyla ABD’ye ithalatlarındaki gümrük vergisi 0’dır.

Ancak faydalanıcı ürün listesine, ülkemiz geleneksel ihraç ürünleri olan tekstil ve giyim eşyası, bazı ayakkabı ve çantalar, valizler ve diğer deriden yapılmış giyim ürünleri dahil değildir. Söz konusu ürünlerin ABD pazarına girişinde uygulanan gümrük vergileri de oldukça yüksek olup, özellikle ucuz işgücü kullanan Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan ve Pakistan gibi ülkeler ile NAFTA Anlaşması çerçevesindeki avantajları kullanan Meksika, anılan ürünlerde ABD’nin başlıca tedarikçileri konumundadırlar.

ABD tarafından uygulanmakta olan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi her yılın sonunda ABD Temsilciler Meclisi ve Senato’su tarafından kabul edilen ve ABD Başkanı’nca imzalanan bir Kanun’la uzatılmaktadır. GTS’yi yıllık olarak uzatan kanunun imzalanma sürecinde gecikme yaşandığı durumlarda ise genellikle kanunun imzalanması ile birlikte vergi indirimi geriye dönük olarak uygulanmaktadır.

2013 yılında ABD’nin GTS kapsamında gerçekleştirdiği ithalat toplam ithalatının %0,8’ini oluşturmuştur. Ülkenin GTS kapsamındaki ithalatı 2013 yılında bir önceki yıla göre %6,8 azalarak 18,5 milyar dolara gerilemiştir. ABD’nin söz konusu sistem kapsamındaki en önemli tedarikçileri Hindistan, Tayland, Brezilya, Endonezya ve Filipinler’dir.

Ülkemiz hem 2012 yılında ABD’nin GTS kapsamında en çok ithalat gerçekleştirdiği 7. tedarikçi iken 2013 yılında 6. konuma yükselmiştir. ABD’nin verilerine göre ülkemiz üzerinden GTS kapsamında gerçekleşen ithalat 2013 yılında %6,5 artarak 1,2 milyar dolara yükselmiştir. Diğer bir deyişle, ABD’nin GTS kapsamında gerçekleştirdiği ithalatın %6,5’i Türkiye üzerinden gerçekleşmiştir. ABD kaynaklı verilere göre, ABD’nin ülkemiz üzerinden gerçekleştirdiği ithalatın %18’i GTS kapsamında gerçekleşmiştir.

ABD’nin Ülkeler Bazında GTS İthalatı (Bin Dolar)

ABD’nin Ülkeler Bazında GTS İthalatı (Bin Dolar)

Kaynak: ABD Uluslararası Ticaret Komisyonu (USITC)

Ülkemizin GTS kapsamında metal, doğal taş, mücevherat, gıda ürünleri, silah, motorlu taşıtlar ve elektrikli cihazlar gibi çeşitli sektörlerden ihracatı bulunmaktadır.

Üçüncü Ülkelerle İşbirliği İmkanları

ABD’nin ülkemiz üzerinden Orta Doğu, Orta Asya ve Kuzey Afrika gibi gelişen pazarlara açılma olanağı; Türkiye’nin de ABD üzerinden Latin Amerika ve Kanada pazarlarına erişim imkanı bulunmaktadır. Ayrıca; Panama gibi Latin Amerika ülkeleri üzerinden ülkemizin Amerika pazarına açılma fırsatı bulunmaktadır ve bu anlamda ABD ve Türk firmalarının özelikle dağıtım merkezleri açısından işbirliği oluşturması ülkemizin faydasına olacaktır. İşbirliği projelerinin sektör bazındaki organizasyonlarla yürütülmesinin yanı sıra, bölgelerin sektör potansiyellerinin farklılık arz etmesi nedeniyle, ülkemizdeki bölgeler ve şehirler ve ABD’deki eyaletler ve bölgeler bazında kurulacak özel sektör komisyonları aracılığı ile görüşmelerin derinleştirilmesi faydalı olacaktır.

Genel olarak; Türk ve ABD’li firmalarının Orta Doğu, Orta Asya ve Afrika ülkelerinde yenilenebilir enerji, ulaşım ve altyapı, gayrimenkul, finans hizmetleri, profesyonel ve teknik hizmetler, doğal kaynaklar ve madencilik, turizm, bilgi ve iletişim teknolojileri, denizcilik, eğitim, sağlık hizmetleri, lojistik ve dağıtım merkezleri, film ve eğlence sektörü, kimyasallar ve eczacılık, metaller ve plastik üretimi, tüketim malları, tarım endüstrisi ve otomotiv sektörüne yönelik işbirliği imkânları bulunmaktadır.

Üçüncü ülkelere yönelik ticaretin ve yatırımın geliştirilmesi amacıyla mevcut işbirliklerinin yanı sıra düzenlenebilecek işbirliği mekanizmaları arasında;

-Anılan sektörlere yönelik ortak yatırım projeleri,
-Potansiyel arz eden pazarlara erişim için stratejik önem arz eden bölgelerde ortak dağıtım merkezlerinin kurulması,
-Hizmetler ve ileri teknoloji ürün ve hizmetlerinin üçüncü ülkelere ticaretini artırmak amacıyla ortak araştırma ve geliştirme projeleri,
-Türk ve ABD’li üniversiteler ve araştırma kuruluşların öncülüğü ile üçüncü ülkelerde üniversiteler ve araştırma merkezlerinin kurulması,
-Özellikle yenilenebilir enerji başta olmak üzere enerji konusunda ülkemizde faaliyet gösterecek ve ABD ile ortaklaşa kurulacak kurumlar ve ortaklaşa geliştirilecek enerji projeleri bulunmaktadır.

Türk ve ABD’li firmaların işbirliği imkanlarının özellikle ABD’nin “İkili Yatırım Anlaşması”nın bulunduğu üçüncü ülkelerde gerçekleştirilmesinin Türkiye için avantaj oluşturacağı ve zaten yatırım potansiyelimizin ve avantajımız bulunduğu ülkelerin yanı sıra yatırım portföyümüzün çeşitlendirilebileceği düşünülmektedir. Dolayısıyla üçünü ülkelerdeki ortak projeler ve yatırımlarda Orta Doğu, Orta Asya ve Afrika ülkeleri yanı sıra Bolivya, Ekvator, Honduras, Panama ve Trinidad&Tobago gibi Latin Amerika ülkelerinin de gündeme alınmasının önem arz ettiği düşünülmektedir.

ABD’nin Trans-Pasifik Ortaklık Anlaşması imzalamayı düşündüğü Avustralya, Brunei, Şili, Malezya, Yeni Zelanda, Peru, Singapur, Vietnam ve Serbest Ticaret Anlaşmasının bulunduğu Bahreyn, Kolombiya, Kosta Rika, Guatemala ve Peru gibi ülkelerde söz konusu anlaşmaların sunduğu yatırım ayrıcalıklarından faydalanabilmek adına ortak işbirliği projeleri ülkemiz lehine olacaktır. Bunun yanı sıra yatırım teşvikleri ve yatırım potansiyeli açısından değerlendirildiğinde; Hindistan, Vietnam ve Singapur gibi Asya ülkelerinde ortak yatırım ve proje işbirliklerinin geliştirilebileceği düşünülmektedir.