Akciğer damarları içerisinde pıhtı oluşumlarını gösteren “pulmoner emboli” çizimi.
Akciğer Embolisi (Pulmoner Emboli) Nedir? Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Tüm detayları bu yazımızda okuyabilirsiniz.
Akciğere kan taşıyan pulmoner damarların pıhtı ile tıkanmasına pulmoner emboli veya akciğer embolisi denir. Toplardamarlar vücuttaki kanı önce kalbe, daha sonra akciğerlere taşır. Bu nedenle özellikle bacak toplardamarlarda oluşan pıhtının bir parçanın (trombus) koparak sürüklenmesine emboli denir. Kopan pıhtı parçacığı akciğer damarını tıkarsa pulmoner emboli oluşur. Pulmoner emboli yani akciğer embolisindeki bulgular, pıhtının boyutu ve yaygınlığına bağlı olarak farklılık gösterir. Büyük bir pıhtı ana akciğer damarlarını tıkarsa veya çok sayıda trombus yani pıhtı çok geniş alanda akciğer damarlarını etkilerse ağır bir klinik tablo ortaya çıkar. Akciğerler az sayıda ve küçük boyutlu pıhtıyla etkilenmişse bulgu vermeyebilir. Hayatı tehdit oluşturan santral yerleşimli pıhtılara “masif akciğer embolisi” denir. Pulmoner emboli (akciğer embolisi) önlenebilir bir sağlık problemi olup, engellenebilir hastane ölümlerinde birinci sırasındadır.
Akıldan çıkarmamak gerek; akciğer embolisi (pulmoner emboli) trafik kazaları ve meme kanserleri gibi birçok
Akciğer damarları içerisinde pıhtı oluşumlarını gösteren “pulmoner emboli” çizimi.
Pulmoner emboli yani diğer adıyla akciğer embolisi veya pıhtısı hemen daima vücudun başka bir bölgesinde gelişen trombüsün (pıhtı) akciğer damarına sürüklenmesiyle oluşur. Pıhtı (trombüs) % 90 bacak ve pelvik bölge derin toplar damarlarından kaynaklanır. Bacaktan veya kasık bölgesinden kopan pıhtı parçacığı önce karın toplardamarları, kalp ve buradan da akciğer damarlarına kan yoluyla sürüklenerek emboli yaratır.
Pulmoner emboli % 90 bacak derin toplardamarları, daha az olarak da kol, boyun ve karın bölgesi toplardamarlarından kaynaklanır.
Kanserlerin damarı tutarak lümen içerisine doğru kopup akciğer damarlarını tıkanması (tümör embolisi), özellikle bacak kemik kırıklarında kırılmış olan kemiğin damarı yaralayarak çevre yağlı dokunun veya kemik iliğinin akciğerlere ilerlemesi (yağ embolisi), damar içi bazı ilaç uygulamalarında damarın içerisine büyük oranda hava kaçarak akciğer damarını tıkaması (hava embolisi), gebelikte amniyon sıvısının kana karışarak akciğer damarlarında emboli oluşturması nadir nedenler arasındandır.
Pulmoner emboli (akciğer embolisi) büyük çoğunlukla derin ven trombozuna (DVT) bağlı gelişir. Diğer sebepler nadirdir. Pulmoner embolinin risk faktörleri DVT (derin ven trombozu) ile aynıdır. Bu faktörler kısaca venöz yetmezlikler, fazla kilo, genetik, yaşlılık, immobilite (hareketsizlik), hormon replasman tedavileri, doğum kontrol hapları, kanserler, büyük travmalar, jinekolojik ve ortopedik operasyonlardır.
Bulgular pulmoner embolinin şiddeti ve altta yatan hastalığa göre değişiklik göstermektedir. Pulmoner emboli şiddeti pıhtının ne kadar büyük olduğu ve akciğerde ne kadar çok damarı tıkamasıyla ilişkilidir. Akciğer periferi dediğimiz çevre kesimlerindeki küçük damarların tutulması hafif bulgular oluşturabileceği gibi hiç bulgu vermeye bilirde. Akciğer merkezindeki büyük damarların tutulumu dakikalar içinde, hastaya müdahale şansı dahi vermeden ani ölüme götürebilir. Pulmoner (akciğer) mboliyi “hafif”, “submasif” ve “masif” olmak üzere 3’e ayırırız. Bu bir klinik ayırım olup tutulan damarların büyüklüğü ve yaygınlığına bağlıdır.
Pulmoner (Akciğer) Emboli Tanısı Nasıl Konur?
Akciğer embolisinde tanıya hastanın öyküsü ve bulgular incelenerek başlanır. Yakın zamanda ameliyat öyküsü var mı? Kaza, bacak toplar damar tıkanıklığı bulguları mevcut mu araştırılır.
Pulmoner embolide uzun yıllardan beri kullanılan ve hala kullanılmaya devam eden kan sulandırıcılar kullanılmaktadır. Bunlar genel olarak enjeksiyon ile cilt altına yapılan düşük molekül ağırlıklı heparin, ağız yolu ile alınan varfarin ve son 10 yılda geliştirilmiş pıhtılaşma faktörü (faktör Xa) inhibitörleridir. Ne yazık ki bu kan sulandırıcılar pulmoner embolide (akciğer embolisinde) oluşan pıhtıyı çözemiyor sadece ilerlemesini engelliyor. Kan sulandırıcı dediğimiz antitrombotikler hafif ve orta şiddetli pulmoner embolilerde güvenle kullanılabilmekte olup tek başlarına yeterli olabilmektedirler. Fakat hayatı tehdit eden masif pulmoner embolilerde bu tedavilere ek olarak daha ileri ve etkili yöntemlere başvurmak zorundayız.
Kan sulandırıcı dediğimiz antikoagülanlardan farklı olarak bu ilaçlar oluşmuş akciğer embolisindeki pıhtıyı eritme gücüne sahiptir. Fakat Trombolitikler ciddi riskleri olan ve son derece dikkatli kullanılması gereken ilaçlardır. Hastane şartlarında kullanılmalıdır. Mide ve beyin kanaması gibi ciddi riskler barındırdığından kullanımları bazı merkezde tartışmaya açılmıştır. Bu ilaçlar streptokinaz, ürokinaz ve doku tromboplastin aktivatörüdür (alteplaz). Son yıllarda bu ilaçların kullanım dozunu düşürmek ve etkinliğini arttırmak için kateter aracılı trombolitik tedavi yöntemi kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntemle ilacın hem etkinliği arttırılmış hem de riskleri azaltılabilmiştir. Pulmoner emboli tedavisinde bu yöntemde kasık toplardamarından girilerek akciğerdeki pıhtının içerisine çok delikli bir kateter yerleştirilip 12-24 saat boyunca sadece bu bölgeye etki edecek şeklide infüzyonu yapılmalıdır. Bu ilaçlar akciğer embolisinin erken döneminde kullanılabilir ve bu da ilk 10 gündür, daha sonra pıhtı sertleşmeye başlar Trombolitikler etkisiz hale gelir.
Masif yani ağır pulmoner emboli gelişmişse, akciğerdeki pıhtının ortadan kaldırılması gereklidir. Eğer pıhtı sertleşerek kalıcı olursa, pulmoner hipertansiyon dediğimiz akciğer kan basıncının artması, kalp yetmezliği yaratır. Masif (ağır) akciğer embolilerinde kalıcı hasarın önlenmesi için son yıllarda başarılı yeni bir tedavi protokolü oluşturulmuştur. Antikoagülan (kan sulandırıcı) ve trombolitik (pıhtı eritici) tedaviye ek olarak bir takım anjiyografik kapalı sistem işlemler geliştirilmiştir.
Bunlar;
Fibrinolitik ilaçlar, farmakomekanik trombolitik tedavi ve aspirasyon kateterleri maalesef sadece akut dediğimiz erken dönem akciğer embolisi; ilk 10-14 günlük sürede etkilidir. 2 haftadan sonra pıhtı sertleşmeye başlar ve saydığımız yöntemler etkisiz hale gelir.
EKOS (Eko Sonic Endovascular System); Son yıllarda akciğer embolisinde üzerinde durulan fakat etkinliği konusunda fikir birliği sağlanamamış bir yöntemdir. Kronik dönem (geç evre) akciğer embolide, anjiyografik olarak tıkalı bölgeye ulaşılıp sertleşmiş olan pıhtının ultrasonografik dalgalarla yumuşatılması prensibine dayanmaktadır.
Akciğer embolisi (pulmoner emboli) son derece ciddi bir sorun olup özellikle bacak toplardamarları DVT sinin (derin ven trombozu) komplikasyonu olarak karşımıza çıkar. Pulmoner emboli (akciğer embolisi) şüphesinde donanımlı yoğun bakım ünitesi bulunan bir merkeze başvurulması çok önemlidir. Unutmayalım akciğer embolisi (pulmoner emboli) hayatı tehdit eden ve önlenebilir bir hastalıktır.