Anayasa Mahkemesi’ ne bireysel başvuru hakkı 12/09/2010 tarihli 5982 sayılı kanunla hukuk sistemimize girmiştir. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru hakkı, anayasada ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde (AİHS) yer alan temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesi durumunda başvurulan bir yargı mekanizmasıdır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’ sında ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile ek protokollerde koruma altına alınan hak ve özgürlüklerle ilgili bir hakkın ihlal edilmesi durumunda Anayasa Mahkemesi’ ne bireysel başvuru hakkı kullanılabilir. Ülkemizde anayasada koruma altına alınan, ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından koruma altına alınmayan örneğin sosyal güvenlik hakkı gibi konularda hak ihlali gerekçesiyle başvuru hakkı kullanılamaz.
Ülkemizde yer alan her türlü hukuk alanında gerçekleşen ve koruma altına alınan hak ve özgürlüklerin ihlali halinde, mağduriyetleri gidermek amacıyla Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilir. En çok başvuru yapılan konuların başında uzun tutukluk hali, özgürlük ve güvenlik ihlalleri gelmektedir.
Kimlerin Anayasa Mahkemesine (AYM) Başvuru Hakkı Vardır?
Ülkemizdeki yargı mercilerine başvuru yapabilen, anayasa’ da, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve ek protokollerde, koruma altına alınan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkesin, Anayasa Mahkemesi’ ne bireysel başvuru hakkı bulunmaktadır.
Dernek, vakıf, şirketler gibi özel hukuk tüzel kişileri de bireysel başvuru yapabilirler. Ancak kamu tüzel kişiliği olanlar başvuru yapamazlar.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılabilmesi İçin Tüketilmesi Gereken Yargı Yolları Nelerdir?
Hak ve özgürlüklere ait haklarının ihlal edildiğini düşünen kişilerin öncelikle ülkemizdeki yargı mekanizmasında yer alan idari ve yargısal yolları tüketmeleri gerekir. Aksi takdirde Anayasa Mahkemesi’ ne bireysel başvuru hakkını kullanamazlar. Bununla birlikte anayasanın ve Anayasa Mahkemesi kararlarının yargısal denetim dışında bıraktığı eylemler ile ilgili hususlarda bireysel başvuru hakkı bulunmamaktadır.
İdari ve yargısal yolların tüketilmesi, yürürlükte bulunan kanunlarda belirtilen olağan yargı yollarının hepsinin tüketilmesi anlamına gelmektedir. Başka bir ifade ile Anasaya Mahkemesi dışında başvurabilecek bir yargı mekanizmasının kalmamasıdır. Yargı mercileri arasında birden çok yargı yolu varsa, bunlar arasında en etkili yolun tüketilmesi, bireysel başvuru hakkı elde edilmesi için yeterlidir.
Anayasa Mahkemesi’ne Ne Kadar Bir Süre İçerisinde Başvuru Yapılabilir?
Anayasa Mahkemesi’ ne bireysel başvuru yapacak kişilerin, idari ve yargısal yolların tüketilmesini müteakiben 30 gün içerisinde başvurularını yapmaları gerekir. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru formu ve eklerinin mahkeme kalemine veya yurtdışı temsilciliklere teslim edildiği günü dikkate alarak 30 günlük süreyi hesaplar. Bu nedenle 30 gün içerisinde bireysel başvuru formu ve eklerinin mahkeme kalemine veya yurtdışı temsilciliklerine teslim edilmesi gerekir.
Yargısal yolların tüketildiği tarih, ilgili mahkeme kararının başvurucuya tebliğ edildiği tarihtir. Bireysel başvuru yapacak kişinin ağır bir hastalığı varsa, hastalığını yasal olarak kanıtlayabilecek durumda olmak kaydıyla, mazeretin kalktığı 15 gün içinde de bireysel başvuru yapabilir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Formu ve Ekleri Nasıl Hazırlanır?
Bireysel başvuru hakkını kullanmak isteyen kişilerin öncelikle Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru formunu temin etmeleri gerekir. Bu formun mutlaka usulüne uygun olarak doldurulması gerekir. Bu formun nasıl doldurulacağına ait Anayasa Mahkemesi sitesinde yer alan kılavuzdan yararlanılabilir.
Bireysel başvuru formu doldurulurken, kişilerin bilgilerinin doğru ve açık olarak yazılması ve başvuruya konu olan olayın tüm yargısal süreçlerini de içerecek şekilde özetlenmesi çok önemlidir. Ayrıca başvuru formuna eklenecek bilgi ve belgelerin numara verilerek eklenmesi gerekir.
Bununla birlikte anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde yer alan hangi hakların ihlal edildiğinin açıkça belirtilmesi gerekir. Belirtilmezse Anayasa Mahkemesi’ de hangi hak ihlalinin gerçekleştiğini resen tespit edebilir.
Bireysel başvuru formunun son bölümünde ise yeniden yargılama talebi ile maddi veya manevi tazminat taleplerinin açıkça belirtilmesi gerekir. Özellikle tazminat talebi varsa mutlaka miktar belirtilmesi gerekir.
Anayasa Mahkemesi’ ne Bireysel Başvuru Yapılması İçin Ne Kadar Harç Yatırılması Gerekir?
Bireysel Başvuru hakkının kullanılabilmesi için, diğer yargı mercilerinde olduğu gibi harç kanunu gereğince para yatırılması gerekir. 2019 yılı için Anayasa Mahkemesi başvuru harcı 364,40 ₺ ‘dir. Bu bedel her yıl Harç Kanunu gereğince güncellenmektedir.
Anayasa Mahkemesine Hangi Hakların İhlali Halinde Başvuru Yapılabilir?
Yukarıdaki maddelerde de ifade edildiği şekilde bireysel başvuru yapabilmek için iddia edilen hak ve özgürlüklere ait ihlalin hem anayasada hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde koruma altına alınmış olması gerekir. Bu kapsama giren bütün ihlaller ile ilgili bireysel başvuru hakkı kullanılabilir.
Anayasa Mahkemesi’ ne yapılan bireysel başvurular incelendiğinde çok yoğun bir talebin olduğu görülmektedir. En çok başvuru yapılan hak ve özgürlüklere ait ihlaller aşağıda belirtilmiştir.
* Yaşam hakkının ihlali
* İşkence yasağının ihlali
* Kölelik ve zorla çalıştırma yasağının ihlali
* Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının ihlali
* Adil yargılanma hakkının ihlali
* Suç ve cezaların kanuniliği ilkesinin ihlali
* Özel yaşam, aile yaşamı, konut ve haberleşme hakkının ihlali
* Düşünce ve ifade özgürlüğü hakkının ihlali
* Din ve vicdan özgürlüğünün ihlali
Anayasa mahkemesi yapılan bireysel başvurunun kötüye kullanıldığının tespit ederse, iki bin Türk Lirasını geçmemek üzere başvurucuya disiplin para cezası verebilir.
Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Üzerine Tedbir Kararı Verebilir mi?
Anayasa mahkemesi, bireysel başvuru yapan kişinin özellikle yaşam hakkı ile maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik bir tehlikenin bulunduğunu tespit ederse, başvuru işlemi sonuçlanmadan önce tedbir kararı verebilir. Bu kararı gereğinin yapılması için kişi ve kurumlara bildirir.