Anonim Şirketlerde Pay ve Sermaye Koyma Borcu konusundan evvel pay ve sermayenin ne olduğunu Türk Ticaret Kanununda anlatılan şekilde incelemekte fayda vardır.
Pay, anonim şirketlerin temel kavramıdır. Anonim şirketin esas sözleşmesinin tescil edilmesi ile pay da doğar. Anonim şirket sermayesinin belirli sayıda birimlere ayrılmış haline pay denir. Örneğin; 100.000 TL anonim şirket esas sermayesi, 10.000.000 adet 1 kuruşluk değerlere bölünmüşse her 1 kuruşluk değer bir paydır. Pay sayısı sabittir ancak sermaye artırımı ya da azaltılması yoluyla değiştirilebilir.
Anonim şirketlerde payın asgari itibari değeri 1 kuruştur. Bir anonim şirket mali açıdan zor durumda olduğunda iyileştirme amacıya payın itibari değerini, 1 kuruştan fazlaysa, 1 kuruşa kadar indirebilir.
Kural olarak anonim şirket payları bölünemez. Bir paya birden çok kişi sahip olabilir fakat bu kişiler paydan doğan haklarını ortak bir temsilci aracılığı ile kullanabilir. Anonim şirket genel kurulu esas sözleşmeyi değiştirerek payları itibari değeri daha küçük olan paylara bölebilir veya payları itibari değeri daha yüksek olan paylar olarak birleştirebilir. Fakat bu işlemlerde sermaye tutarı aynı kalmalıdır. Payların birleştirilebilmesi için genel kurulda her pay sahibinin onay vermesi gerekir.
Anonim şirketlerde esas sözleşme ile bazı paylara imtiyazlar tanınabilir. Bu imtiyaz tasfiye payı, kâr payı, oy hakkı veya rüçhan hakkı olabileceği gibi kanunda belirtilmeyen herhangi bir pay sahipliği hakkı da olabilir.
Anonim şirketlerde bir paya oyda imtiyaz verilebilir. Oyda imtiyaz, eşit itibari değerdeki paylara farklı sayıda oy hakkı verilmesidir. Bir paya oyda imtiyaz verilerek en fazla 15 oy hakkı tanınabilir. Kurumlaşma gerektiriyorsa ve haklı bir sebep varsa 15’ten fazla da oy hakkı verilebilir. Kurumlaşmanın gerektirdiğini ve haklı sebebin varlığını mahkeme inceleyerek bu sınırlamanın kaldırılmasına karar vermesi gerekir. Anonim şirket paylarına tanınan oyda imtiyaz şu hallerde kullanılamaz;
Anonim şirket esas sözleşmesiyle pay sahiplerine pay bedelleri ve payın itibari değerini aşan primi dışında ödeme borcu yükletilemez. Kayıtlı sermaye sistemi uygulayan anonim şirketlerde esas sözleşmede düzenlenmek şartıyla yönetim kuruluna primli pay çıkarma yetkisi verilebilir. Anonim şirket pay sahipleri şirkete sermaye olarak verdikleri bedeli geri isteyemezler.
Anonim şirket paylarının bedelleri yönetim kurulunun pay sahiplerine ilan etmesi yoluyla istenir. Yönetim kurulunun yaptığı ilanda ödenmesi gereken sermaye borcunun tutarı, ödeme yeri ve ödeme tarihi yer alır.
Sermaye koyma taahhüdünü gereken sürede yerine getirmeyen anonim şirket pay sahibi temerrüt faizi ödeme yükümlülüğü altına girer. Temerrüt faizi için ayrıca ihtar çekilmesine gerek yoktur. Yönetim kurulu sermaye borcunu süresinde ödemeyen pay sahibini iştirak taahhüdünden ve yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından yoksun bırakmaya karar verebilir. Ayrıca yönetim kurulu süresinde borcunu ödemeyen pay sahibinin payını satıp yerine başkasını almaya ve pay sahibine verilmiş pay senedi varsa bunları iptal etmeye yetkilidir.
Temerrütün sonuçlarının uygulanabilmesi için borcunu süresinde ödemeyen ay sahiplerine yönetim kurulu tarafından Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ve anonim şirketin internet sitesi aracılığıyla ihtarda bulunulmalıdır. İhtarda borcun 1 ay içinde ödenmesi, ödenmediği takdirde temerrütün sonuçlarının uygulanacağı bildirilir. Nama yazılı pay sahiplerine ihtar iadeli taahhütlü mektup ve internet sitesi aracılığıyla yapılır.