Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Sosyal olarak hayatta kalabilmek için insan olarak diğer insanlara ihtiyaç duymak normaldir. Akıl sağlığı, sevdiğimiz insanlarla olan güçlü ilişkilerimiz ve onlarla aramızda bulunan ve gerektiğinde esnek olan bir bağlılık ile tanımlanmaktadır. Hayatımızdaki önemli insanlar bizi hayal kırıklığına uğrattıklarında hüsrana uğrayabiliriz. Bu durum oldukça normaldir. Ancak bazı insanlar için ilişkiler tek taraflı ve rahatsız edici bir boyuta gelir.

Bağımlı kişilik bozukluğu olan bireyler, günlük sorunlarla kendi başlarına başa çıkmakla zorlanırlar ve neredeyse her konuda başka insanlara güvenme ihtiyacı duyarlar. En ufak bir karar alırken bile başkalarının tavsiyesine ihtiyaç duyarlar. Bu kişiler kendi hayatları konusunda inisiyatif almaktan çekinirken başkalarının kendi hayatları üzerinde sorumluluk sahibi olmasına izin verirler. Özellikle bağımlı oldukları kişilerin isteklerini reddetme ya da onlarla fikir ayrılığına düşme konusunda isteksizdirler. İhtiyaçları olduğunu düşündükleri desteği alabilmek için hoş olmayan şeyleri yapmak için gönüllü olabilir ve bu nedenle fiziksel, sözel ya da cinsel istismara uğrayabilirler.

Bağımlı Kişilik Bozukluğunun Semptomları

Bir rahatsızlığın kişilik bozukluğu olarak sınıflandırılabilmesi için aşağıdaki kümelerden birinde yer alması gerekmektedir:

A kümesi: Garip ya da eksantirik davranış

B kümesi: Dürtüsel ya da değişken davranış

C kümesi: Anksiyöz ya da korkulu davranış

Bağımlı kişilik bozukluğu, C kümesine dahil olan bir kişilik bozukluğudur. Bu bozuklukta görülen davranışlar şunlar olabilmektedir:

• Başkalarının önerisi olmadan ne giyilmesi gerektiği gibi günlük hayatta alınan kararlarda bile karar vermeye zorlanmak
• Pasif ve yardıma ihtiyaç duyar bir şekilde davranarak yetişkin sorumluluklardan kaçınmak, nerede yaşayacağı ve çalışacağı gibi konularda bile bir tanıdığa ya da arkadaşa bağımlılık
• Terk edilmeye karşı yoğun bir korku ve ilişkiler sona erdiğinde büyük bir yıkım ve zayıflık hissi duymak; bağımlı kişilik bozukluğu olan bireyler genelde bir ilişki sonra erdiğinde diğerine doğru ilerler.
• Eleştiriye karşı aşırı hassasiyet
• Karamsarlık ve özgüven yoksunluğu, başının çaresine bakamayacağı inancına sahip olmak
• Onların desteğini ve onayını kaybedeceğinden korktuğu için başkalarının görüşlerine katılmamaktan kaçınmak
• Özgüven eksikliği nedeniyle bir proje ya da görev başlatma konusunda yetersizlik
• Başkaları tarafından istismara uğramaya ya da kötü davranılmaya karşı tolerans göstermek için istekli olmak
• Bakımlarını üstlenen kişilerin ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının üzerinde tutmak
• Hayal kurmaya eğilimli olmak ve saflık

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan insanlar sürekli olarak güvenceye ihtiyaç duyarlar. Arkadaşlık ya da duygusal ilişkileri bittiğinde ise büyük bir yıkım yaşarlar.

Bağımlı kişilik bozukluğu olan bireyler yalnız kaldıklarında şu durumları deneyimleyebilirler:

• Gerginlik
• Anksiyete
• Panik atak
• Korku
• Umutsuzluk

Bağımlı kişilik bozukluğunun belirtilerinden bazıları anksiyete bozukluklarında da görülebilmektedir. Depresyon ya da menopoz gibi sağlık durumları yaşayan insanlar da bu belirtilerden bazılarını deneyimleyebilirler. Bu belirtilere neyin neden olduğunu kendiniz belirleyemeyeceğiniz için yaşadığınız şeyleri doktorunuzla paylaşmak tanı almak için gerekli olacaktır.

Bağımlı Kişilik Bozukluğunun Nedenleri

Bağımlı kişilik bozukluğunun kesin nedeni bilinmiyor olsa da çoğunlukla biyolojik, gelişimsel, doğuştan gelen ve psikolojik faktörlerin birlikte rol aldığı düşünülmektedir. Bazı araştırmacılar aşırı korumacı ya da otoriter ebeveynlik tarzının da bağımlı kişilik bozukluğunun gelişimine neden olduğunu düşünmektedirler.

Risk faktörleri

Bağımlı kişilik bozukluğunun nedeni bilinmese de aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı risk faktörleri bu bozukluğun gelişiminde rol oynuyor olabilir:

• Geçmişte ihmal edilmiş olmak
• Yetiştirilirken kötü davranışlara maruz kalmak
• Uzun süreli ve istismar içeren bir ilişki içerisinde olmak
• Aşırı korumacı ve otoriter ebeveynler
• Ailede anksiyete bozuklukları yaşamış bireyler bulunması

Bağımlı Kişilik Bozukluğunun Tanısı

Bağımlı kişilik bozukluğunun tanısı koyulurken her iki rahatsızlık bazı aynı belirtileri paylaştığı için borderline kişilik bozukluğu ile farkı iyi anlaşılmalıdır. Borderline kişilik bozukluğunda kişi, terk edilme korkusuna karşı sinirlenebilir ve boşluk hissi ile karşılaşabilir. Bağımlı kişilik bozukluğunda ise kişinin bu tarz bir korkuya gösterdiği tepkiler boyun eğmek ve bağımlılığını sürdürebilmek için başka bir ilişki arayışına girmesi olarak görülmektedir.

Bağımlı kişilik bozukluğunun bütün belirtilerini kendinizde gördüğünüzü düşünüyorsanız doktorunuzla görüşmeli ve onu tıbbi ve psikiyatrik geçmişiniz ile ilgili bilgilendirmelisiniz. Herhangi bir laboratuvar testi ile bağımlı kişilik bozukluğu tespit edilemese de doktorunuz tanı koymaya yönelik çeşitli testler ile belirtilere neden olabilecek fiziksel hastalıkların bulunup bulunmadığına bakacaktır.

Doktorunuz belirtiler için fiziksel bir neden bulamazsa sorun psikolojik olabilir. Bu nedenle bir psikolog veya psikiyatristten yardım olmanız önemlidir. Psikolog ve psikiyatristler kişilik bozukluğu olup olmadığını anlamak için çeşitli görüşmeler ve değerlendirmeler yapacaktır.

Bağımlı Kişilik Bozukluğunun Tedavisi

Pek çok kişilik bozukluğunda olduğu gibi bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan insanlar da genelde bu bozukluğun kendisi için tedavi arama yoluna gitmezler. Bunun yerine hayatlarında olan başka sorunlar can sıkıcı bir raddeye geldiğinde ya da artık bu sorunlarla başa çıkamadıklarında yardım arama eğilimindedirler. Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler genelde depresyon ya da anksiyete yaşamaya yatkın oldukları için bu sorunların neden olduğu rahatsızlıklar için bir psikolog ya da psikiyatriste danışabilirler.

• Psikoterapi

Bağımlı kişilik bozukluğunun tedavisinde kullanılan yöntemlerin başında psikoterapi gelmektedir. Bu terapide amaç bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan kişinin daha aktif ve bağımsız bir hale gelmesini ve sağlıklı ilişkiler geliştirmesini sağlamaktır. Tedavinin kısa dönemdeki amacı işlevselliğe etki eden davranışları yönetmektir. Psikoterapide terapist ve hastanın birlikte terapistin rolüne dikkat etmesi ve bu sayede terapinin dışında hastanın terapiste pasif olarak güvenmesinin önüne geçilmesi amaçlanır.  Psikoterapide kendine güvenmek ile ilgili belirli stratejiler ile bağımlı kişilik bozukluğu bulunan bireyin özgüvenini geliştirmesi sağlanabilir ve bilişsel davranışçı terapi ile kişinin kendiler ve diğer insanlarla ilişkileri ve deneyimleri ile ilgili yeni tutumlar ve bakış açıları edinmesi sağlanabilir. Terapide daha anlamlı olabilecek diğer bir değişim ise bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan bireyin kişilik yapısının uzun dönemde psikoanalitik ve psikodinamik psikoterapi ile değiştirilmesidir. Bu terapiler sayesinde birey, savunma mekanizmasını, başa çıkma yollarını, yakın ilişkilerdeki bağlılığını ve kurduğu yakınlığını şekillendirmiş olan gelişimsel deneyimlerini gözden geçirebilir.

• İlaç

Bağımlı kişilik bozukluğu olup da anksiyete ya da depresyon gibi rahatsızlıklar yaşayan bir birey, tedavi süresince ilaçlardan da faydalanabilir. Ancak ilaç tedavisinin tek başına kişilik bozukluğunun neden olduğu temel sorunlar çözmesi beklenmemelidir. Ayrıca ilaçlar doktor tarafından dikkatli bir şekilde takip edilmelidir. Çünkü bağımlı kişilik bozukluğu olan bireyler ilaçları gerektiği şekilde kullanmayabilir ya da bazı ilaçları kullanırken istismar edebilir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğunun Neden Olabileceği Komplikasyonlar

Bağımlı kişilik bozukluğunun tedavi edilmemesi sonucu şu komplikasyonlar görülebilmektedir:

• Panik atak gibi anksiyete bozuklukları, çekingen kişilik bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluk
• Depresyon
• Madde bağımlılığı
• Fobiler

Bağımlı kişilik bozukluğunun erken tedavi edilmesi, bu tarz komplikasyonların gelişmesinin önlenmesi için önemlidir.

Uzun Dönemde Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Bağımlı kişilik bozukluğunun nedeni bilinmediği için bu durumun gelişmesini önlemek zordur. Ancak belirtileri tanımak ve tedavi etmek durumun kötüleşmesinin önüne geçmekte yardımcı olacaktır.

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan bireyler genelde tedavi ile düzelme göstermektedirler. Bu durum ile ilgili olarak görülen pek çok belirti, tedavi ilerledikçe azalacaktır.