Bilimsel yöntemin aşamaları
Bilimin yöntemi bilimsel yöntem olarak adlandırılır. Bilimsel yöntem , bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur. Bu işlemler fiziksel ile düşünsel işlemlere ayrılabilir.
Bilim, deneylerle ispatlanmış ve denenmiş, akla uygun olan bilgiler birikimidir. Bilim evrenin düzenini kuran gerçeklere ulaşmaktır; bilimsel problemlerle ilgili hipotez ler, teori ler ve kanun lar dizisidir. Bilim; hipotezleri, teorileri geliştirmek için yapılan tarafsız gözlem, deney, araştırma ve incelemelerin tümünü kapsar.
Bilimsel yöntemin aşamaları
Bilim, temelde bilgi etkinliği dir ve her bilgi türü belli bir yöntem üzerinde şekillenir. Deney, gözlem, şüphe ve mantık gibi yöntemlerin biri veya birkaçından beslenen bilgi türleri; birbirlerinden bu yöntemleri kullanış tarzları bakımından ayrılır. Bilimsel yöntemi diğerlerinden ayıran en temel fark, ele alınan konu üzerinde düzenli ve denetimli bir işleyiş gütmesidir.
İlgili konular: Tümdengelim nedir? – Tümevarım nedir?
Bilim insanı; ele aldığı konuyu incelerken bilimsel yöntemlerden yararlanır, araştırmasının her bir basamağını nasıl yaptığını ve açıklamalarına nasıl ulaştığını açıkça ortaya koyar.
Konu Başlıkları
Bilim, geliştirdiği yöntem sayesinde ileri sürdüğü bilimsel yasalar ve ona dayanarak yapmış olduğu açıklamalar neticesinde olayların nedenini izah etmeye çalışır. Bilim etkinliği, bu yönüyle güvenilir bilgiler elde eder. Bu durum, bilimin yönteminin diğer alanlar üzerinde denenmesi sonucunu doğurmuştur ve bilime olan eğilimi giderek artırmıştır. Dolayısıyla bilim hızla ilerlemiş ve araştırma inceleme alanını genişletmiştir.
Bilimsel araştırmanın aşamaları
Problem akla takılan cevabını bilmediğimiz sorudur.
Herhangi bir olayın nasıl ve neden olduğunu mevcut bilgilerimizle açıklayamıyorsak bu olay bizim için bir problemdir. Problemin üzerinde iyi düşünülmüş olması gereklidir. İşte bilim insanı, tüm bu çalışmaları probleme cevap bulmak için yapar.
Örnek problem: Kanser hastalığı nasıl oluşur?
Bilim insanı probleme yönelik gözlemlerde bulunur. Bunu yaparken nitel ve nicel olmak üzere iki farklı gözlem metodundan yararlanır.
Nitel gözlem , duyu organlarıyla yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde hem hata payı yüksektir hem de yapılan tespit kişiden kişiye farklılık gösterir. Öznellik hâkimdir.
Örnek nitel gözlem: Tümör kitlesi dokunarak hissedilir.
Nicel gözlem , daha objektif ve ölçü aletlerine dayalı olarak yapılan gözlemlerdir. Bu tür gözlemlerde yanılma payı daha düşüktür ve bilim insanı tarafından daha çok tercih edilir.
Örnek nicel gözlem: Tümör kitlesinin çapı 3 cmdir. Burada bir ölçüm söz konusudur.
Veri problemle ilgili doğrulardır, gerçeklerdir. Gözlemler sonucunda veriler toplanır. Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir.
Probleme sunulan geçici çözüme hipotez denir.
Tahminlerde bulunma hipotez veya hipotezlere göre yapılan tahminlerdir.
Tümdengelim ve tümevarım yöntemleriyle gerçekleştirilir. Tümdengelim yönteminde bir ön bilgi kullanılarak sonuç elde edilir. Başka bir ifadeyle genel kapsamlı bir bilgiden daha az kapsamlı özel bir bilgiye varılmasıdır.
Yapılan tahminlerin geçerli olup olmadığını kontrollü deneylerle anlarız. Kontrollü deneylerde iki grup vardır. Birine kontrol grubu diğerine ise deney grubu denir. Her iki grupta da aynı deney yapılır. Araştırılan faktör, gruplar arasında farklı tutularak sonuca varılır. Deney sonuçları tahminleri doğrularsa gerçek veya teori olur. Aksi durumda yeni hipotez kurularak deneylere devam edilir.
Deneylerle kanıtlanmış bilimsel doğrulara gerçek denir. Deneyler sonucunda bazı gerçekler elde edilir. Bu gerçeklerin kurulan hipoteze uygun düşmesi önemlidir. Şayet hipotezle çelişiyorsa hipotez veya hipotezler değiştirilir.
Tekrarlanan deneylerle doğruluğu tam olmayan ama kabul edilen hipotezlere teori denir.
Teoriler değişebilir. Bilimde teorilerin önemi büyüktür. Tam açıklanamadıkları için sürekli olarak araştırılma eğilimi gösterirler. Bunun neticesinde daima yeni bilgiler elde edilir ve bilim sahası genişler. Bir dinamiklik söz konusudur.
Tüm bilim insanları tarafından kabul gören hipotez ve teorilere kanun denir. Kanunlar her yerde geçerli değildir.
Örnek: Yer çekimi kanununun dünya yüzeyinde olup uzayda olmaması gibi.
İnsanlar içinde yaşadıkları fiziki ve sosyal çevreleri tanımak isterler.
Bu istek insanların çevrelerini gözlemleyerek bilgiler elde etmesine yardımcı olur. Ancak bu bilgiler dağınık gözlemler sonucunda elde edilmiş, sistematik olmayan bilgiler bütünüdür. Çünkü günlük algılarımıza dayanarak elde edilen bilgiler öznel ve dağınıktır. Tecrübelere ve sezgilere dayanır. Oysa toplum bilimlerinde kullanılacak bilgilerin gözlem ve deney verileriyle kesinleşen ve parçalardan anlamlı bütünlere dönüştürülebilecek bilgiler olması gerekir.
Gündelik dilde yöntem, belirli bir amaca ulaşmada kullanılan yolların tümü olarak tanımlanır. Bilimsel yöntem ise bilimsel araştırma ilkelerinden ve tekniklerinden yararlanılarak bilgiyi elde etmede kullanılan sistemli yolları ifade eder.
İnsanlar için en güvenilir bilgi elde etme yolu bilimsel yöntemdir. Bilimsel yöntem zihinsel, düşünsel bir olgunlaşma, değişme ve yenileşme sağlar. Bilimsel araştırma birçok yöntemi ve tekniği içine alan sistemli bir veri toplama sürecidir.
Bilimsel yöntemi Bertrand Russell (Bertrand Rasıl) şu basit fakat öğretici örnekle açıklar:
“ Ateş yakar. ” diyen insan, birkaç defa bir tarafını yakmışsa bilimsel bir yöntem gözetmiştir. Çünkü hem gözlem hem de genelleştirme aşamalarından geçmiştir. Buna rağmen bilimsel tekniğin gerektirdiği vasıtalardan yoksundur.
Bilimsel araştırmalarda kullanılan yöntem ve tekniği birbirine karıştırmamak gerekir. Genel olarak yöntem, araştırmalarda izlenen yol, teknik ise veri toplamada kullanılan araçlardır.
Bilimsel yöntemi hangi tipte olursa olsun bir olaya uygulamak için şu iki şartın var olması gerekir:
Derleyen:
Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak:
Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve “Sosyolojiye Giriş” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Diğer Ders Notları (Ömer YILDIRIM)