“Biz, rüyaların yaptığı kumaştanız.”
William Shakespeare

Uyku ve rüya insanlık tarihi boyunca en büyük gizemlerimizden biri olmuştur. Bilinen tüm kültürlerde özel bir yere sahip olan bu fenomen belki de medeniyetimizin, kültürümüzün, geleceğimizin şekillenmesinde en büyük rollerden birine sahip olabilir. Bildiğimiz kadarı ile uyku tüm memelilerde, kuşlarda ve balıklarda bulunmakla beraber rüyanın memeli canlıların büyük bir bölümünde var olduğunu biliyoruz. Tarih öncesi dönemlerde rüya ile ilgili kültürel motif ve söylencelerden daha öte bir bilgiye çok fazla sahip değiliz. Yazılı kaynaklarda ise en eskisi Asur Kralı Asurbanipal’in (MÖ 668-627) başkenti Ninova kütüphanesinde bulunan rüya tabirlerine ait bir kil tablettir.

Bi’ Saniye! Şu An Rüya Görüyorum!

Uyku ve rüya konusu biyolojiden psikolojiye, tıptan sosyolojiye kadar birçok bilim dalının ilgisini çeken disiplinler arası bir konudur ve bu alanda yoğun çalışmalar yıllardır sürüyor. Bu konunun en tartışmalı başlıklarından birisi ise “lusid”, “aydınlık” “berrak” veya “bilinçli” rüyalar olarak bilinen rüya çeşididir. Nedir aydınlık ve lusid rüya? İnsanlar rüya görürken ne kadar saçma olursa olsun, genellikle rüya olduğunu uyandıktan sonra anlarlar. Aydınlık rüya ise insanın rüyada olduğunun farkında olduğu ve –anlatılanlara göre- deneyimleyen insana, farkında olduğu rüyayı değiştirebilme yeteneğini de sunmaktadır. Bu tür deneyimler, çoğunlukla kişisel beyanlara dayalı anektod niteliğinde bilgiler olduğu için aydınlık rüya konusunun bilimsel anlamda tam olarak test edilmiş bir konu olmadığını anlamakta fayda var.

Uyku fizyolojisi ve rüyalar üzerine birçok çalışması olan Adelaide Üniversitesi Psikoloji Bölümünden Dr. Denholm Aspy; “Yakın tarihli bir inceleme çalışmasına göre, yetişkinlerin %55’i en az bir defa bilinçli rüya görmüş ve % 23’i düzenli olarak (ayda bir veya daha fazla) bilinçli rüya görüyor” diyor.  “Son araştırmalar, bilinçli rüyaların yaklaşık üçte birinde kasıtlı kontrolün mümkün olduğunu gösteriyor. Örnekler arasında yer değiştirme ve kasten uyanma da sayılabilir” diyen Dr. Aspy, “Bilinçli rüya görmenin, kâbuslara yönelik tedavi, rüya provaları yoluyla fiziksel beceri ve yeteneklerin geliştirilmesi, yaratıcı problem çözme ve zihin-beden ilişkilerini ve bilincini araştırmak için araştırma fırsatları gibi birçok potansiyel faydası ve uygulaması olabilir.” diye de ekliyor. (The Journal Frontiers in Psychology, 17 Temmuz 2020)

Bilinçli Rüya Görmeyi Öğrenebilir Miyiz?

“Dreaming” dergisinde yayınlanan geçmiş bir araştırmaya göre, bilinçli rüya, “öğrenilebilir” bir beceri. Yine Adelaide Üniversitesi’nden Dr. Denholm Aspy ve meslektaşları, bir dizi teknik basamağın uygulanması sonucu, insanların rüya görürken rüyanın farkında olma ve rüya deneyimlerini kontrol edebilme yeteneklerinin; bir başka deyişle, bilinçli rüya görme şanslarının artıracağını iddia ediyorlar (Ekim 2017). Söz konusu çalışmada 169 Avustralyalı katılımcı üç gruba ayrılıyor ve üç farklı bilinçli rüya başlatma tekniğinin etkinliğini araştırmak üzere sırasıyla bazı testlerden geçiyorlar. Bu testler:

  1. Gerçeklik Testi – rüya görüp görmediğinizi anlamak için ortamınızı günde birkaç kez kontrol etme;
  2. Yatağa Geri Dön (WBTB) – uykuya daldıktan beş saat sonra uyanmak, kısa bir süre uyanık kalmak, daha sonra rüyaların gerçekleşme olasılığının daha yüksek olduğu bir REM uyku dönemine girmek için tekrar uyumaya gitme;
  3. Beş saatlik uykudan sonra uyanmayı ve sonra uykuya dönmeden önce rüya gördüğünüzü hatırlama niyetini geliştirmeyi içeren bilinçli rüya anımsatıcı indüksiyonu (MILD): “Bir dahaki sefere rüya gördüğümde, rüya gördüğümü hatırlayacağım” diyerek kendilerine telkin yapan katılımcıların kendilerini bilinçli bir rüyada hayal etmeleri.

Her üç tekniği de birleştiren 47 kişilik grup içindeki katılımcılar, sadece bir hafta boyunca bilinçli rüyalar görerek, herhangi bir teknik uygulamayan haftaya göre % 17 başarı oranına ulaşıyorlar ki bu fark istatistiksel olarak önemli bir farkı temsil ediyor. MILD tekniğini tamamladıktan sonraki ilk beş dakika içinde uyuyabilenler arasında bilinçli rüyaların başarı oranının, girişimlerin neredeyse %46’sında çok daha yüksek olduğu da görülüyor.

Potansiyel Belleğinizi Keşfedin!

Aspy’ye göre, MILD tekniği “potansiyel bellek” dediğimiz şey üzerinde çalışıyor; başka bir ifadeyle, gelecekte bir şeyler yapmayı hatırlama yeteneğimize dayanıyor. Rüya gördüğünü hatırlamasını sağlayacak bir cümleyi tekrarlayan kişiler, zihinlerinde aslında rüya gördüklerini ve bu deneyimi bir bilinçli rüyaya dönüştürebileceklerini hatırlatan bir niyet oluşturuyor. Araştırmadaki gözlemler, MILD tekniğini kullanarak başarı bildiren kişilerin ertesi gün belirgin oranda daha az uykusuzluk etkisi gösterdiklerini ve bunun da bilinçli rüya deneyiminin uyku kalitesi üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığını gösterdiği düşünülüyor.

Elbette bu sonuçlar, kabusların tedavisi ve bilinçli rüya ortamında prova yoluyla fiziksel beceri ve yeteneklerin iyileştirilmesi gibi bilinçli rüya görmenin birçok potansiyel faydasını da incelemeye imkan sağlayabilecek, etkili bilinçli rüya başlatma teknikleri geliştirilebilmesi açısından önemli.

Gördüğünüz Rüyaları Hatırlamakta Zorluk Mu Çekiyorsunuz?

Burada en önemli faktörlerden bir tanesi de rüyaların hatırlanabilme gücü. Dr. Aspy’ın daha sonra genişleterek yayınladığı çalışmaya geçmeden önce 2018 yılında yaptığı başka bir çalışmaya bakmakta fayda var. Algısal ve Motor Beceriler dergisinde yayınlanan çalışma, Avustralya’nın dört bir yanından arka arkaya beş gün yatmadan önce yüksek doz B6 vitamini takviyeleri alan 100 katılımcı üzerinde yapılmış.

Sonuçlar, B6 vitamini almanın insanların bir plaseboya kıyasla rüyaları hatırlama yeteneğini geliştirdiğini gösteriyor. B6 vitamini hayallerinin canlılığını, tuhaflığını veya rengini ve uyku düzenlerinin diğer yönlerini ise dikkate değer oranda etkilemiyor. Bu çalışma, B6 vitamini ve diğer B vitaminlerinin rüyalar üzerindeki etkilerinin ilk kez bu kadar büyük ve çeşitli bir insan grubu üzerinde denenmesine de imkan vermesiyle önemli. Katılımcılardan biri, çalışmanın bitiminden sonra deneyimlerini “Zaman geçtikçe rüyalarım daha net ve hatırlaması daha kolay hale geldi. Günler geçtikçe unutmalarım da azaldı” şeklinde ifade ederken, bir başka katılımcı, “Hayallerim daha gerçekti, yatmak ve rüya görmek için sabırsızlanıyordum!” diyor.

Altı Yıl Boyunca Rüya Görmek

Dr. Aspy’ye göre bir insan, hayatının yaklaşık altı yılını rüya görerek geçiriyor. Eğer bilinçli bir şekilde rüyalarımızı kontrol edebilirsek, rüyada harcanan bu zamanı belki de daha verimli kullanabileceğiz. Rüya görüyor ve rüyadayken de rüya gördüğümüzü biliyorsak, bunun birçok potansiyel faydası olabilir. Örneğin, kabusların üstesinden gelmek, fobileri tedavi etmek, yaratıcı problem çözmek, motor becerilerini iyileştirmek ve hatta fiziksel travmadan kurtulmak için bilinçli rüyalar bize yepyeni imkanlar sunabilir.

B6 vitamini, tam tahıllar, baklagiller, meyveler (muz ve avokado gibi), sebzeler (ıspanak ve patates gibi), süt, peynir, yumurta, kırmızı et, karaciğer ve balık dahil olmak üzere çeşitli gıdalarda doğal olarak bulunan bir vitamindir. B6 vitamininin etkilerinin diyetten ne kadar elde edildiğine göre değişip değişmediğini araştırmak için ise elbette daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. Eğer B6 vitamini almak sadece diyetle normalden az B6 alan kişiler için etkili oluyorsa, rüya üzerindeki bu etkiler de tabii ki uzun süreli B6 takviyesi ile azalabilir. Temmuz 2020 yılında yayınlanan yeni çalışmasında Dr. Aspy 2017 yılında yaptığı çalışma sonuçlarına eklediği 2 farklı hibrit teknikle beraber toplam beş farklı bilinçli rüya başlatma tekniğinin bileşkesini araştırdı ve karşılaştırdı.

İşte O Beş Madde

  1. Rüya görüp görmediğinizi görmek için ortamınızı günde birkaç kez kontrol etmeyi içeren bir Gerçeklik Testi (RT);
  2. Yatağa Dön (WBTB) – beş saat sonra uyanmak, kısa bir süre uyanık kalmak, sonra rüyaların gerçekleşme olasılığının daha yüksek olduğu bir REM uyku dönemine girmek için tekrar uykuya dalmak;
  3. MILD, beş saatlik uykudan sonra uyanmayı ve daha sonra uykuya dönmeden önce rüya gördüğünüzü hatırlama niyetini geliştirmeyi içeren bir tekniktir. ‘Bir dahaki rüya gördüğümde, ‘rüya görüyorum’ kendinizi de berrak bir rüyada hayal ediyorsunuz;
  4. beş saatlik uykudan sonra uyanmayı ve daha sonra dikkatinizi tekrar uykuya dönmeden önce 20 saniye boyunca görsel, işitsel ve fiziksel duyumlara odaklamayı içeren bir teknik olan SSILD; bu teknik farkındalık meditasyonuna benzer, ancak tekrar tekrar odaklanmanızı içerir;
  5. MILD ve SSILD öğelerini birleştiren hibrit teknik – SSILD tekniği gibi, tekrar tekrar dikkatin görsel ve fiziksel duyumlara odaklanmasını içerir; katılımcılar ayrıca bir dahaki rüya gördüğünde, farkındalıklarını her değiştirdiklerinde rüya gördüğünü hatırlayacaklardır.

Çalışmada, bilinçli rüyaya ilgi duyan 355 katılımcı (ortalama yaş – 35.3 yıl) vardı ve tamamen internet üzerinden gerçekleştirildi, böylece dünyanın dört bir yanından insanlar evde çalışmayı tamamladılar. Katılımcıların çoğuna 69 (% 19,4) öğrenci ve 31 (% 8,7) işsiz veya emekli olmak üzere öğrenci olmayanlar (% 71,8) istihdam edilmiştir. Bir hafta boyunca bilinçli rüya indüksiyon tekniklerini uygulamadan önce ön test anketini ve ardından bir temel uyku ve rüya hatırlama kayıt defterini tamamladılar.


Gerçek Hayatta Deneyemediğiniz Ama Merak Ettiğiniz Deneyimler Varsa…

Sonuçlar, MILD tekniğinin ve SSILD tekniğinin berrak rüyalar indüklemek için benzer şekilde etkili olduğunu gösterirken, başarılı bilinçli indüksiyonunun öngörüleri, üstün genel rüya hatırlamayı ve berrak rüya indüksiyon tekniklerini tamamladıktan sonraki on dakika içinde uykuya dalma yeteneğini içeriyordu. Hibrit teknik, MILD veya SSILD’ye göre hiçbir avantaj göstermedi. Aksine, RT (Gerçeklik Testi), bu çalışmada en azından bir hafta gibi kısa süreler için, etkisiz bir bilinçli indüksiyon tekniği gibi görünmektedir. Dr. Aspy, “Bilinçli rüya görmenin uygulamalarından biri, rüya görürken bazı insanlar için uyanıkken mümkün olmayan, canlı, hayat benzeri ve tatmin edici deneyimler elde etmenin bir yolunu sağlamasıdır” dedi.

Bu konuda bir de içerik izlemek isterseniz: Soruyorum: Bilinçli Rüya ( Lucid Dream)

Bu yazı ilginizi çektiyse sıradaki yazımız sizin için geliyor: Uyku Örüntüleri: Modern ve İlkel Yaşam Arasındaki İlginç Farklar

Kaynaklar