Karotis (Boyun atardamarı); 3 büyük okla ana karotis, beyin ve yüz bölgesi dalları gösterilmiştir.
Karotis veya karotid arter baş, boyun ve beyin kesimini besleyen ana atardamardır. Boyun bölgesinde aortadan sağ ve sol olmak üzere iki adet ana karotid arter çıkar. Daha sonra bu atardamarlar yüz, boyun ve kafa derisini besleyen yüzeyel dal (eksternal karotid arter) ile beyini besleyen (internal karotid arter) dallara ayrılır.
Karotis (Boyun atardamarı); 3 büyük okla ana karotis, beyin ve yüz bölgesi dalları gösterilmiştir.
Karotisin en önemli dalı beyni besleyen internal karotid arter dediğimiz daldır. Ana boyun atardamarı ve internal karotid arter tıkanıklıkları ciddi problemler yaratabileceğinden çok önemlidir. Karotis veya boyun atardamarı darlıklarının en önemli sebebi ateroskleroz dediğimiz damar sertliğidir. Damar sertliği şah damarın veya boyun ana damarının beyni besleyen büyük dalında plak oluşturarak önce darlık daha sonra tıkanıklıklara neden olur. Boyun atardamarı veya karotis sistemi tutan diğer hastalıklar anevrizmalar (baloncuklar), vaskülitik-romatizmal hastalıklar ve emboli dediğimiz başka bölgelerden oluşmuş pıhtının kan akımı ile bu bölgeye sürüklenmesiyle oluşur.
Karotisi (şah damarı veya boyun ana atardamarı) tutan hastalıklar vücudun diğer bölgelerindeki atardamarları etkiler. Boyun damarı darlığı (karotis darlığı) bulguları altta yatan hastalık ve tutulum derecesine göre değişkenlik gösterir. Karotid arterlerin (ana boyun damarı) en çok etkilendiği hastalık aterosklerozdur. Aterosklerozda internal karotid arterde (beyine giden atardamar) önce darlık daha sonra da tıkanıklık oluşturan plaklar gelişir. Hafif boyun damar darlığında (%50’nin altı) genelde bulgu oluşmaz. Orta derecede boyun damar darlığında %50-70 arası darlıklarda bulgu oluşabilir. İleri derecede boyun damar darlıklarında %70’in üzerinde ise genelde önemli bulgular oluşur.
Anjiyografi (DSA) görüntüsünde; İnternal Karotid Arterde (Şah damarının beyne giden dalı) İleri derecede (%96) darlık görülmekte.
Orta veya ileri derecede karotis darlıklarında (boyun damar darlıkları) baş dönmesi, göz kararması, bayılma nöbetleri ve geçici iskemik atak dediğimiz 24 saati geçmeyen bir takım nörolojik bulgulara oluşabilir. Geçici iskemik atakta rastlanan bulgular kol veya bacaklarda geçici felç, kısa süreli körlükler, tutulan bölgeye göre konuşamama, konuşulanı anlayamama, uykuya meyil gibi birçok farklı bulgular oluşabilir. Şikayetler oluşumunda darlık/tıkanıklıklarında tek taraflı veya çift taraflı tutulum ile darlığın derecesi etkilidir. Şah damarı veya beyini besleyen ana damarın tam tıkanıklığı durumunda genelde inme dediğimiz ağır bir tabloyla ortaya çıkabilir. Beynin hangi tarafı tutulduysa karşı taraf kol ve bacaklarda felç, bilinçte kayıp ve hızlı bir şekilde ölüme ilerleyebilen bir süreç oluşabilir. Tedavisiz kalan hastaların önemli bir kısmı felç veya önemli nörolojik sekelle sonuçlanır. Nörolojik sekeller beyinde etkilenen bölgenin karşı tarafında kol ve bacaklarda felç, konuşama bozukluğu, körlük, idrar-dışkı tutamama ve bilinç kaybı gibi durumlardır.
Karotis arter darlığı veya boyun ana atar damar darlığı veya şah damarı darlıkları genelde aynı durumu anlatmak için kullanılır. Boyun damar darlığından (karotis darlığı) şüpheleniliyorsa öncelikle hastanın klinik öyküsü ve muayenesi yapılır.
Boyun Şah damarını (karotis) etkileyen en yaygın hastalığın ateroskleroz ve aterosklerozun bütün vücudu etkileyen hastalık olduğunu biliyoruz. Karotis (boyun şah damarı) ileri derecede darlık veya tıkanıklık bulunan hastaların kalp, bacak, böbrek damarları ve aortaların da etkilenmiş olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. Karotis darlıklarda (boyun damar darlığı) endarterektomi dediğimiz ameliyat yönteminin yerini çok büyük oranda anjiyografik stentleme teknikleri almıştır. Karotis hastalıklarında günümüzde açık operasyonlar son derece azalmıştır.
Boyun şah damarı (karotis) ve ana dallarının tam tıkanıklıklarında ameliyatlar hala önemini korumaktadır. Boyun ve beyin damar darlıklarında başvurulması gereken yöntem kateter anjiyografiyle kapalı sistem operasyonlarıdır. Endovasküler anjiyografik kapalı sistem tedaviler; riskinin düşük olması, hastanede kalış süresinin kısa ve ameliyat kesesi olmaması nedeniyle tercih nedenidir. Ayrıca anjiyografik kapalı sistemler boyunun yüksek bölgelerindeki ve beyin içerisine uzanım gösteren darlıklarda neredeyse tek tedavi seçeneği konumuna gelmektedir.
Medikal tedavi ve yaşam tarzının değiştirilmesi ateroskleroz gibi sistemik hastalıklarda yeni plak gelişimleri ile darlık oluşumlarını engelleyebilir. Medikal tedavinin temelini; yüksek tansiyonun düşürülmesi, kolesterolün değerlerinin normale indirilmesi, şeker hastalığının kontrol altına alınması, aşırı kilo ve sedanter yaşamdan kaçınma ile düşük doz asetilsalisilik asit (aspirin) kullanımı oluşturmaktadır. Aterosklerozun ilerlemesinde sigara majör öneme sahip olup tütün ve tütün ürünlerinin yaşamdan uzaklaştırılması gerekmektedir.
Anjiografide kasık bölgesinde atardamar içerisine girilerek, boyun ana damarlarındaki (karotis) darlık bölgesine bir stent yerleştirilmektedir.
Boyun bölgesinde: şah damarın beyine giden dalındaki (internal karotid arter) ileri derecede darlığa stent yerleştirme işleminin çizimle gösterimi.
Şah damarı, karotis ve boyun ana damarı kavramları aynı bölgeyi ifade etmektedir. Şah damarı tıkanıklığı veya boyun damar darlığı denildiğinde; karotis darlığı veya karotisin dalı olan beyin atardamarı (internal karotid arter) darlığı anlatılmaktadır.