Çocuğun velayeti nasıl alınır

Boşanmadan önce eşler Çocuğun velayeti nasıl alınır? sorusunu genellikle araştırarak risk almadan çocugun velayeti ile birlikte boşanma kararına etkili olan bir sürece girmektedir.

Velayet nedir?

Türk Medeni Kanunumuz ebeveynlere çocuğun evliliğin devamı sırasında veya evlilik bittikten sonra korunması, ihtiyaçlarının karşılanması, aile üyelerine ve dışarıya karşı sağlıklı temsil edilebilmesi için bazı haklar tanımış, görevler yüklemiştir. Genel kurala göre ergin olmayan çocuk anne ve babanın velayeti altındadır. Velayetin anne ve babadan alınabilmesi için yasal bir sebep bulunması gerekir. Belli hallerde hakim vasi(yasal temsilci) atanmasına hükmedebilir. Hakim vasi atanmasına gerek görmediği sürece kısıtlanan ergin çocuklar da anne babanın velayeti altında kalabilirler.

Velayet nasıl alınır?

Uygulamada pek çok kez velayet davalarının çekişmeli geçtiği görülmektedir. Anne ve babanın evli olduğu hallerde evlilik süreci boyunca velayeti birlikte kullanırlar. Beraber yaşama son verilmiş ise(Örneğin eşlerden birinin kendi ailesinin yanına taşınması veya ayrı bir eve yerleşmesi gibi durumlarda) ya da ayrılık hali gerçekleşmişse hakim velayeti eşlerden birine verebilir. Velayeti kazanmak isteyen tarafın hakim önünde iyi bir izlenim oluşturması gerekmektedir. Boşanmanın en önemli sonuçlarından biri velayettir. Velayet boşanma durumunda mahkemece çocuğun kendisine bırakıldığı tarafa, anne ve babadan birinin ölümü durumunda ise sağ kalan eşe verilir . Anne ve babanın evli olmadığı durumda  velayet anneye aittir. Velayet anneden alınmışsa ya da annenin küçük(onsekiz yaşını doldurmamış), kısıtlı(hakkında kısıtlama kararı verilmiş), ölmüş olduğu durumlarda hakim çocuğun menfaatine göre çocuğun velayetini babaya verebilir ya da çocuğa vasi(yasal temsilci) atar. Eşler, ergin olmayan üvey çocuklarına da özen ve ilgi göstermekle yükümlüdürler. Kendi çocuğu üzerinde velâyeti kullanan eşe diğer eş uygun bir şekilde yardımcı olur; durum ve koşullar zorunlu kıldığı ölçüde çocuğun ihtiyaçları için onu temsil eder.

Velayet hakkı nedir?

Velayet hakkı tabiatı bakımından kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Bunun anlamı şudur:  velayet hakkı bir başkasına devredilemez(ebeveynin velayet hakkını teyze amca arkadaş gibi tanıdıklarından birine devretmesi mümkün değildir.) ya da bu haktan vazgeçilerek reddedilemez. Bu hak anne ve babaya bireysel olarak tanınmıştır. Velayet hakkı veliye çocuğun mallarını yönetme, onu aile dışında ve içinde sağlıklı bir şekilde temsil etme, çıkarlarını koruma, eğitme, yetiştirme gibi pek çok yükümlülük yüklemektedir. Bu hak çocuğun ergin olduğu tarihe kadar devam eder.

Velayet hakkının kapsamı

Velayet hakkının kapsamı, ne ölçüde kullanılacağı, kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar, ailenin çocuğa ve çocuğun da aileye karşı görevleri Türk Medeni Kanununda kanun koyucu tarafından düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere değinecek olursak, Anne ve baba çocuk hakkında karar alırken çocuğun menfaatlerini göz önünde bulundurarak,çocuğun fiziksel, zihinsel olgunluğunu da dikkate alarak kendi imkanları ölçüsünde uygularlar. Ebeveynler çocuğun eğitimi ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâkî ve toplumsal gelişimini sağlama ve çocuğu koruma yükümlülüğü altındadırlar. Çocuğun dini eğitimini belirleme hakkı ebeveynlerdedir fakat çocuk erginliğe ulaştığı anda artık dinini seçmekte özgür olacaktır. Anne ve baba yine çocuğun olgunluğu ölçüsünde ona özel alan tanırlar, kendi hayatını düzenleme imkanı verirler. Önemli konularda ebeveynler çocuğun görüşlerini dikkate almalıdırlar. Ebeveynler aynı zamanda çocuğun mal varlığını yönetirler. Velâyet altındaki çocuk borçlarından anne ve babanın çocuk malları üzerindeki haklarına bakılmaksızın kendi malvarlığı ile sorumludur, ayırt etme gücüne sahip çocuğun anne ve babasının rızasını almak şartıyla aile adına yaptığı hukuki işlemlerden anne ve babanın sorumluluğu doğar. Çocuğun anne ve babasıyla veya anne ve babası adına başkalarıyla yaptığı hukuki ilişkilerden sorumlu olabilmesi, bir kayyımın katılmasına ve hâkimin onayına bağlıdır. Çocuk anne babasının sözünü dinlemelidir. Anne babasının rızasını almadan evi terk edemez ya da yasal bir sebep olmaksızın anne babadan alınamaz.

Velayeti ortak kullanmak

Evlilik devam ettiği sürece anne ve baba velayeti ortak kullanacaktır . Anne ve baba velayetleri çerçevesinde diğer kişilere karşı çocuğun yasal temsilcileridir. Çocuk hakkında anne ya da babadan biriyle işlem yapacak üçüncü kişiler niyetinin iyi olduğu, aldatma niyeti taşımadıkları sürece işlem yaptığı tarafın diğer eşin rızasıyla bu işlemi yaptığını varsayarak hareket edebilirler. Kanundaki hakkında kısıtlama kararı verilmiş olanların temsiline ilişkin hükümler velayetteki temsilde de uygulanır ancak vesayet makamının iznine bağlı hususlar buna dahil değildir.

Küçük çocuğun velayeti kime verilir?

Hakim velayetin kime verileceğini belirlerken büyük ölçüde çocuğun çıkarlarını, menfaatlerini, durumunu dikkate alarak karar verir. Hakim incelemesi sırasında çocuğun yaşını, cinsiyetini, karakter yapısını ve isteklerini dikkate alacaktır. Bebek denebilecek yaştaki çocukların anne şefkatine gereksinim duymaları ve fizyolojik yapıları itibariyle(anne sütü içmeleri gibi..) anneye ihtiyaç duymaları sebebiyle anneye verilmesi çocuk yararına görülebilir. Pek çok kez uygulamada bu yaş grubu çocukların anneye verildiği görülse de hakim olayın koşullarını dikkate alarak aksine hüküm de kurabilir. (Örneğin annenin alkolik olması durumunda hakim çocuğun çıkarlarını gözeterek velayeti anneye vermeyebilir.)

Çalışmayan kadına velayet verilir mi?

Hakim velayetin kime verileceğini belirlerken şüphesiz çocuk için en iyi ortamı oluşturabilecek kişiyi tercih etmeye daha yatkın olacaktır. Fakat kadının çalışmaması gibi bir durum velayetin belirlenmesinde öncelikli rol almayacaktır. Boşanma sonucu velayeti alan taraf aynı zamanda karşı taraftan iştirak nafakası da talep edebilmektedir. Hakim gerekli araştırmaları yaparak olayın koşullarına göre çocuğun velayetinin kimde kalması gerektiğini belirleyecektir.

Velayet değiştirilmesi davası nasıl açılır?

Durumun değişmesi, velayeti kendisinde bulunduran tarafın ya da çocuğun durumunda esaslı ve sürekli değişiklikler olması üzerine velayeti elinde bulundurmayan taraf Aile Mahkemesine giderek velayetin kendisine verilmesini talep edebilecektir. Çocuğun velayetine sahip olan kişi de velayetin değiştirilmesi davasını açabilecektir.

Velayetin kaldırılması davası nasıl açılır?

Velayetin kaldırılması mutlaka bir davanın açılmasına bağlı değildir. Hakim talep bulunmasa bile gerekli gördüğü hallerde kendiliğinden velayetin kaldırılmasına karar verebilir. Türk Medeni Kanunu çocuğun korunması için bazı önlemler getirmiştir. Eğer çocuğun gelişimi, menfaati,çıkarları tehlikeye düşmüşse ve anne babanın elinden bir şey gelmiyorsa hakim uygun önlemleri alır. Çocuğun gelişimi(hem bedensel hem zihinsel gelişimi buna dahildir.) tehlikeye düşer ya da çocuğun manevi bakımdan yalnız bırakılması söz konusu olursa hakim çocuğun korunması için gereken önlemleri alır.  Çocuğu ebeveynlerinden alarak başka bir aile ya da bir kurumun yanına yerleştirebilir. Aile tarafından bakılacak olursa, çocuğun ailede kalması aile için büyük bir sorun haline gelmişse, aile huzurunu katlanmaları beklenemeyecek ölçüde bozuyorsa ve halin koşullarına göre başka bir çare kalmamışsa ebeveynler veya çocuğun istemesi üzerine hakim bu önlemleri alabilir. İleride durum değişirse çocuğu korumaya ilişkin önlemler yeni koşullara uyarlanmalıdır. Çocuğun korunmasına ilişkin önlemlerden sonuç alınamazsa ya da halin koşullarından sonuç alınamayacağı,tedbirlerin yetersiz kalacağı öngörülebiliyorsa hakim vekaletin kaldırılmasına hükmedebilir. Ancak aile toplumun en önemli temel taşlarından biri olarak hukuk düzeni tarafından değer gören,korunan bir kurumdur. Bu sebeple Türk Medeni Kanunu vekaletin kaldırılması kararının verilebilmesi için bazı şartlar öngörmüştür. Hakim her durumda, sıkça vekaletin kaldırılmasına hükmedemeyecektir. TMK’nunda öngörülen şartlar: Anne ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi, Anne ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde ihmal etmesi olarak sayılabilir. Velâyet anne ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi(yasal temsilci) atanır. Kararda aksi belirlenmediği sürece, velâyetin kaldırılması mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsar. Her ne olursa olsun, velayet kaldırılmış olsa bile hem anne hem babanın çocuklarına karşı eğitim ve bakım giderlerini karşılama sorumlulukları devam edecektir. Ebeveynlerin ve çocuğun ödeme gücü yoksa bu giderler devlet tarafından karşılanacaktır. İleride mevcut durum değişirse ve velâyetin kaldırılmasını gerektiren sebep ortadan kalkarsa hâkim kendiliğinden(talebe gerek olmaksızın) ya da anne veya babanın istemi üzerine velâyeti geri verir. (Örneğin baba uyuşturucu bağımlısı olduğu dönemlerde elinden alınmış vekaletinin, tedavi görüp çocuğunun bakımını üstlenebilecek pozisyona gelmesi durumunda kendisine iade edilmesini talep edebilir..)

Velayete sahip olan anne ya da babanın yeniden evlenmesi halinde velayet

Evliliğin bitmesiyle çocuk sahibi anne ve babalar yeniden evlenip yeni bir yuva kurabilirler. Eski eşinden doğan çocuğunun velayet hakkını kendisinde bulunduran anne ya da babanın yeniden evlendiği durumlar söz konusu olabilir . Bu durumda velayete sahip olan ebeveynin velayet hakkının elinden alınması gerekli değildir. Bu durumda hakim çocuğun menfaatine göre hüküm verir. Durum ve koşullara göre velayet sahibi değiştirilebilir ya da  velayet kaldırılarak çocuğa vasi(yasal temsilci) atanabilir.

Velayet davalarında zamanaşımı süresi

Velayet davalarında belirlenmiş bir zamanaşımı süresi yoktur. Bu davayı açmayı gerektirecek sebepler olması halinde ebeveynler herzaman mahkemeye başvurabileceklerdir.

Velayet davalarında görevli ve yetkili mahkeme

Vekaletin kaldırılması ve değiştirilmesi  davasında yetkili mahkeme davalının yerleşim yeri mahkemesidir. Vekaletin kaldırılması ve değiştirilmesi davasında görevli mahkeme Aile Mahkemesidir.