ÇOÇUK VE KADIN İŞÇİLER İLE YABANCILARLA YAPILAN İŞ SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR VE GEÇERSİZ İŞ SÖZLEŞMELERİ
1. Küçük ve Kadın İşçilerle ve yabancılarla Yapılan İş Sözleşmelerine İlişkin Özel Durumlar ve geçersiz sözleşmeler :
a. Küçük ve Kadın İşçilerle yapılan sözleşmelere ilişkin özel durumlar:
aa. Yasal Düzenlemeler:
4857 Sayılı İş Kanunu Madde 71:
Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, ondört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.
Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez.
Onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile onbeş yaşını tamamlamış, ancak onsekiz yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, ondört yaşını bitirmiş ve ilk öğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.
Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuzbeş saatten fazla olamaz. Ancak, onbeş yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.
Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri yukarıda birinci fıkrada öngörülen süreleri aşamaz.
4857 Sayılı İş KanunuMadde 72 –
Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.
4857 Sayılı İş Kanunu Madde 73 –
Sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılmasıyasaktır.
Onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik.
İş Kanunun 73. madesinde kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esasların Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilirileceği belirtilmiştir. Bu yönetmelik 09.08.2004 tarih ve 25548 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmeliktir.
Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik
Yine İş kanunun 88. maddesinde Gebe veya çocuk emziren kadınların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılmalarının yasak olduğu ve bunların çalışmalarında sakınca olmayan işlerde hangi şartlar ve usullere uyacakları gibi hususların Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterileceği belirtilmiştir. Bu yönetmelik 14 Temmuz 2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan G ebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliktir. Adı geçen yönetmeliğin 5. ve 6. maddelerinde gebe ve emziren kadınların çalışma koşullarınının düzenlenmesine yönelik olarak ayrıntılı hükümler sevkedilmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu Madde 85 –
Onaltı yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocuklar ile çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz.
Hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağı, kadınlarla onaltı yaşını doldurmuş fakat onsekiz yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilecekleri Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir.
bb. Küçüklerle yapılan sözleşmelerde “sözleşme ehliyeti sorunu
18 yaşından küçüklerle yapılan sözleşmeleri ancak yasal temsilcilerinin önceden veya sözleşme yapıldıktan sonra vereceği onay ile geçerli olacaktır. Ancak, mümeyyiz olan ve anne – babasının açık veya örtülü izniyle bir meslek veya sanatla uğraşan veya bir işte çalışan yahut aile dışında yaşayan küçük kişiler de kanuni temsilcilerinin katılımı olmadan iş sözleşmesi yapabilirler. Zira kanuni temsilci, küçüğün ev dışına çıkmasına veya bir işte çalışmasına izin vermekle sözleşmeye de onay vermiş sayılır.
b. Yabancı İşçilerle Yapılan İş Sözleşmeleri
4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun, yabancıların Türkiye`de çalışmlarını Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlığından izin alınmasına bağlamıştır. 4875 sayılı Doğrudan yabancı Yatırmlar Kanunu`da bu kanun kapsamına giren yabancı yatımlarda isthdam edilecek kilit personele ilişkin bazı hükümler sevketmiştir. Bu konular ileride ayrı bir yazı konusu olarak ele alınacağından burada ayrıntısına girilmeyecektir.
Aşağıdaki mevzuat, doktorluk, dişçilik, ebelik, hastabakıcılık, hemşirelik, eczacılık gibi bazı mesleklerin sadece Türk Vatandaşları’ nca yapılabileceğini belirtmiştir.
1219 Sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun
6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu
6719 Sayılı Eczacılık Kanunu
Aşağıdaki mevzuat, bazı mesleklerin yabancılarca icrası hakkında kısıtlamalar getirmiştir.
3213 Sayılı Maden Kanunu
3958 Sayılı Gözlükçülük Hakkında Kanun
6343 Sayılı Veteriner Hekimleri Birliği ve Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun
Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik
Türkiye’ de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Öğrencilere İlişkin Yönetmelik
1981 yılında çıkarılan 2527 Sayılı Türk Soylu Yabancıların Türkiye’ de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun, Türk soylu yabancıların çalışma ve sosyal güvenlik haklarından Türk Vatandaşları gibi yararlanmalarını mümkün kılmıştır.
c. Geçersiz Sözleşmelerin Hüküm ve Sonuçları :
Yukarıda sayılan hallerde sözleşmeler geçersiz sözleşme kabul edilir ve başından itibaren geçersiz olur. Ancak uygulamada Yargıtay’ ın yaş küçüklüğü, kadın olmak gibi ehliyet noksanlığı bulunan durumlarda sözleşmeyi baştan geçersiz saymadığı görülmektedir. Yargıtay 18.06.1958 tarihli içtihadı birleştirme kararında aynen şöyle demiştir: “ yaş küçüklüğü veya kadın olması nedeniyle herhangi bir işte çalışması yasak bulunan işçinin yasağa karşın çalıştırılması halinde işçi sayılacağını ve işçi sigortaları kanunundan yararlanacağını, aksi halde sözleşmenin geçersiz sayılmasının kanundaki güçsüz olan işçinin korunması amacına aykırı düşeceğini ” kabul etmiştir. Küçüğün işe velisinin izniyle çalışmaya başladığı hallerde veli tarafından kendisine, hak kazandığı ücreti ve izin ücretini tahsil etme yetkisinin de verildiği dolayısıyla küçüğün bu taleplerde bulunmaya ve tahsile yetkisi ve hakkı olduğu da Yargıtay’ ca kabul edilmiştir.
İzinsiz olarak çalışan yabancının iş sözleşmesi baştan itibaren hükümsüz sayılmış ve işçi sıfatına dayalı hakları talep edemeyeceği özellikle de kıdem tazminatı talep edemeyeceği Yargıtay kararlarında vurgulanmıştır. Ancak bu tür zararlar Borçlar Kanunu’ na göre haksız fiil ya da sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre telafi edilebilmesi mümkündür. .
Sözleşmeler bazen hata, hile, korkutma gibi iradeyi sakatlayan hallerden biri ile vücut bulabilirler. Böyle sözleşmeler geçersiz değil ancak iptal edilebilir sözleşmelerdir. Bu sözleşmeleri taraflar isterlerse iptal edebilecekleri gibi isterlerse de devam edebilirler. Oysa diğer geçersizlik hallerinde, mesela yaş küçüklüğünde, sözleşme geçerli hale getirilemez. Geçersiz sözleşmeden diğer bir farkı ise geçersiz sözleşmenin zamanaşımına tabi olmaksızın her zaman ileri sürülebilmesidir. Oysa iptal edilebilir sözleşmelerde zaman aşımı süresi vardır ve süre hata, hile ve korkutmadan itibaren en geç bir yıl ve bu fiili öğrenmeden itibaren de altı iş günüdür. Demek ki en geç iradeyi sakatlayan halin mevcut bulunduğu tarihten itibaren bir yıl içinde ileri sürülebilecektir. Ancak hata, hile ve korkutma hali devam ettiği sürece bu bir yıllık süre de işlemeye başlamayacaktır .