Çocuklar bilişsel, fiziksel, sosyal beceri alanlarında kazandıkları yeni becerilerle beraber kendileri ile ilgili sorumlulukları almaya hazır hale gelirler. Çocuk hareketlerini kontrol edip, dengesini sağlayabildiği, el becerileri geliştiği andan itibaren kendi giysilerini giyip çıkarabilir. Bu beceriyi kazandıktan sonra da giyinme-soyunma sorumluluğunu almaya başlayabilir. Anne-baba olarak çocuğunuzun yapabileceği her şeyi kendi başına başarması için ona fırsat vermelisiniz çünkü beceriler kullandıkça gelişirler. İlk adımlar zordur ama ne kadar heyecan verici olduğunu da unutmamak gerekir. Çocuklar kendi başlarına ihtiyaçlarını karşılayabildiklerini fark ettikçe kendilerine olan güvenleri artacaktır.
Çocuklarınıza sorumluluk vermelisiniz
Yemek yiyebilen bir çocuğa yemek yedirmeye devam etmek hem onun becerisinin gelişmesine hem de yeterlilik duygusuna zarar verebilir. Çocuğunuz yürümeye başladıktan sonra artık onu her yere kucağınızda taşımazsınız. Biberonunu ya da bardağını yardımsız kaldırabildiği andan itibaren su içmek onun için daha eğlenceli olacaktır. Çünkü nasıl bizler bir işi başardığımızı görmekten zevk alırsak aynı keyif çocuklar için de geçerlidir. Ebeveyn olarak onların bu keyfi tatmalarına destek olmak önemlidir.
Sorumluluk kazanılmasında aileye düşen rol
Sorumlulukların kazanılmasında ailelere düşen bir diğer rol ise istenilen davranışları sergilemeleridir. Çocuklar çok iyi gözlem yeteneğine sahiptirler. Anne-babanın çocuklarına öğretmek istedikleri davranışlar için model oluşturması etkili bir yöntemdir.
Çocuklar “yaşayarak- yaparak” öğrenirler. Bu nedenle sorumluluk duygusunun gelişmesinde en etkili yöntemlerden biri çocuğun davranışının sonucunu yaşamasına fırsat vermektir.
Ebeveynler genellikle çocuklarını olumsuzluklardan koruma içgüdüsüyle hayatı çocuklar için kolaylaştırmaya çalışabilirler. (Sabahları okul için giysileri giydirmek, ayakkabıları bağlamak, ödevini yapmadan okula gidip de öğretmeninden uyarı almasın diye ödev ile ilgili araştırmaları yapmak vs.) Bu durum kısa vadede çocuğu olumsuz sonuçlardan korur gibi görünse de uzun vadede maalesef kişilik gelişimini, özgüven oluşumunu olumsuz olarak etkileme riskini taşırlar.
Biri her gün sizin için işlerinizi yapsa siz işinizi yapmak için çaba gösterir miydiniz? Çocuklar da doğal olarak anne-baba tarafından desteklenen becerilerini geliştirmeye ihtiyaç duymazlar, daha doğrusu duymuyor gibi görünürler ama bir gün ebeveynler desteğini azalttığında o zaman büyük zorluklar yaşarlar. Çünkü zamanın da gelişmeyen becerileri sonradan kazanmak için çok daha fazla emek harcamak gerekir. 5. sınıfa kadar okul ödevlerinde destek alan bir çocuk 6. sınıfta “artık büyüdün, derslerinin sorumluluğu sana ait” denildiğinde beklenilen sorumluluğu yerine getirmekte zorlanacaktır.
Çocuklarınızla işbirliği yapın
Evde, okulda, sokakta kısacası hayatta işbirliği yapılması gereken pek çok durum bulunur. Özellikle çocuklarımızla eve yaptığımız işbirliği çocuklarımızla hem iletişimimizi güçlendirecektir hem de çocuklara yardımlaşma duygusunu aşılayacaktır. Çocukların ev işlerine yardım etmeleri onların kişisel ve sosyal gelişimlerini destekler. Çocuklarımıza evde görev ve sorumluluklar vermekten kaçınmamalı ve çocuklarla ortak paylaşımlarımızı arttırmalıyız. Çocuklar bu sorumlulukları ve hayat derslerini evlerinde deneyimleme şansı bulduklarında ileriki ev ve iş hayatlarında sorumluluklarının bilincinde, pratik çözümleri üretmeye daha yatkın olacaklardır.
Unutmamamız gereken tek şey; çocuklarımızın ortaya koyduğu emeği, verilen işi nasıl yapmış olursa olsun, her zaman takdir etmektir. Eğer size sofrayı kaldırmanızda yardımcı oluyorsa ve bu uğurda bir-iki bardak kırıldıysa, anlayışlı olduğunuzu, sakin bir şekilde göstermelisiniz. Önemli olan, mızmızlansalar da bu sorumlulukların onlara ait olduğunu göstermeniz ve bu konuda tutarlı bir tutum sergilemeniz olacaktır.
Çocuklarınıza sorumluluk bilinci kazandırmak için yapbilecekleriniz nelerdir?
Çocuğun yaşına, bulunduğu gelişim dönemine uygun sorumluluklar verin.
Yerine getiremeyeceği sorumluluklar vermek kadar, çocuğun çok kolay yapacağı ve bulunduğu gelişim düzeyine oranla çok kolay olan sorumluluklar vermek de gelişimini olumsuz etkileyebilir. Mantıklı hedefler belirlemeniz önemlidir.
Sorumluluk verirken olanak buldukça seçim yapmasına fırsat verin.
Emredici olmamaya ve uygun sosyal sözcükleri kullanmaya dikkat edin.
Uzun ve anlaşılmaz cümleler kurmamaya ve çocuğun gelişim düzeyine uygun yönergeler vermeye özen gösterin.
Çocuğun, sorumluluklarını fark etmesini sağlayın. Onun da sorumlulukları olduğunu hissettirin. Örneğin “İşten yorgun geliyorum. Acıktığımız için de yemek yapmam gerekiyor. Eğer o sırada sen de odanı toplarsan hepimiz sorumluluklarımızı yerine getirmiş oluruz.”
Yapılacak işleri sürekli çocuğunuza hatırlatmak yerine iş listesi yapabilirsiniz. Okuma yazma bilmeyen çocuklarınız için, yapılacak görevleri anlatan resimlerden yararlanabilirsiniz.
Sorumluluğunu yerine getirdiği zaman çocuğunuzu takdir edin. Çocuğunuzun yapmadıkları yerine yaptıklarını vurgulayın.
Çocuğunuzu davranışlarından ayrı olarak ele alın. Çocuğunuz, yerine getirmediği bir göreve rağmen onu seveceğinizi bilmelidir. Görevlerini seçmesine olanak verin.
Çocuğunuzun karşılaştığı herhangi bir sorunu çözmek yerine, çocuğa kendi sorununu çözmesi için olanak tanıyın, onu yüreklendirin.
Sorumluluklarınızı yerine getirme konusunda ona olumlu bir model olun.
Çocuğunuz iş yaparken ağırdan alıyorsa belli bir süre vererek bu işi yerine getirmesini bu zamanla sınırlayın.
Mükemmellik beklemeyin. İşleri sizin yaptığınız mükemmellikte yapmasa bile takdir etmeyi ihmal etmeyin.