cümle öğeleri
Söylemek istediğimiz şeyi tam olarak vurgulayan kelime veya kelime grubuna cümle denir. Söz bir anlam birimidir ve cümle bir yargı birimidir. Cümlede cümleyi bildiren öğe yüklemdir. Cümlenin varlığı için fiil çekiminin veya yardımcı fiil çekimi ile isim çekiminin olması yeterlidir. Cümle bir bina gibi tasarlanmıştır.
Aşağıda, öğelerin bir cümlede nasıl birleştirileceğini gösteren bir örnek verilmiştir:
1 – Yüzdü.
2-Güzel Kadın / Tura Çıkmak.
3- Güzel kadın biricik oğlunu gezmeye çıkardı.
4- Güzel bir kadın / sevinir / biricik oğlunu / gezintiye çıkarır.
5- Güzel bir kadın / sevinir / biricik oğlunu / bahçeye / yürüyüşe çıkarır.
6- Güzel bir kadın / sevinir / tek oğlunu / parka / alışveriş arabasıyla / yürüyüşe çıkarır.
7- Güzel bir kadın / sevinir / tek oğlunu / parka / alışveriş arabasıyla / saatlerce / yürüyüşe çıkarır.
Cümle 1: Yüklem
Cümle 2: özne + fiil
Cümle 3: Özne + Belirli Nesne + Yüklem
Cümle 4: Özne + zarf tümleci + belirtilmiş nesne t yüklemi
Cümle 5: Özne + Zarf tümleci + Yönlendirilen nesne + Yer eki + Yüklem
Cümle 6: Özne + zarf tümleci + atıfta bulunulan nesne + yer eki + zarf tümleci + yüklem
Cümle 7: Özne + Zarf Nesnesi + Belirli Nesne + Dolaylı Nesne + Zarf Nesnesi + Zarf Nesnesi + Yüklem
Bir cümledeki kelime sayısı, iletilmek istenen duygu ve düşüncenin kısa ya da uzun olmasına bağlıdır. Yukarıdaki örnekte gördüğümüz gibi tek kelimeden oluşan cümleler olabileceği gibi on kelimeden oluşan cümleler de olabilir.
Cümlede ima edilen cümleyi daha geniş ve daha çeşitli terimleriyle tam olarak ifade edebilmek için bir takım unsurlara ihtiyaç vardır. Burada bir duyguyu, fikri ya da yargıyı daha tam olarak açıklamak için çeşitli görevleri yerine getiren maddelere cümle öğeleri (öğeleri) denir. Sözcüklerden ve sözcük gruplarından oluşan cümle ögeleri çekim ekleri ile birbirine bağlanarak bir cümle oluşturur. Sözdiziminde bulunması gereken öğelere birincil öğe (yüklem ve özne), ikincil öğelere yardımcı öğeler (Yer Tümleci, Zarf Tümleci, Yerleştirme Tümleci, Düz Tümleç) denir. Yardımcı ögeler, cümlenin anlamını farklı yönlerden açıklayan ve genişleten öğelerdir.
cümle öğeleri
Cümle elemanları cümlede kullanıldıkları yere göre anlam katarlar. Türkçede bir cümlenin normal dizilişi şöyledir: Özne – Nesne – Tümleyen – Yüklem Yazarlar ve şairler, kelimelerle oynayarak cümlelerde farklı anlamlar ve kombinasyonlar oluştururlar. Vurgulanacak öğe yüklenecek şekilde büyütülür.
Avluların geniş göğüsleri titriyor ve uzun boylu askerler, başları öne eğik, topun önünde sessizce duruyorlar.
Yüksek sesle ağlıyorlardı.”
Cümlede yüklem olarak ağlama kullanılmış ve bu ağlamanın yoğunluğunu vurgulamak için yüklem eklenmiştir. Yazar “gürültülü” kelimesini başka bir yerde kullanabilirdi, ama muhtemelen anlamda istediğini yakalayamadı.
Hüküm unsurları ile ilgili soru çözümleri (test)
cümle öğeleri
Bir diğer önemli unsur, yüklemin konumudur. Yüklem genellikle sonundadır. Ancak yazarlar ve şairler bazen anlamı ayırt etmek ve zorlamak için yüklemin konumunu değiştirebilirler. Tersine çevrilmiş cümlelerle farklı anlamlar kazanıyorlar. Aşağıdaki şiirde yüklemlerin yeri değiştirilerek farklı anlamlar oluşturulmuştur. Aşağıdaki altı çizili yüklemleri inceleyiniz.
Bu merdivenleri yavaş yavaş çıkacaksın.
Eteklerinde güneş rengi yaprak yığınları,
Ve ağlayarak gökyüzüne bakar bakmaz…
Sular sararmış… Yüzün bir peçeye dönüşüyor,
Kırmızı havaya dikkat, akşam oldu…
eğri büğrü yer kanıyor, güller muntazaman kanıyor;
Kanlı bülbül alev gibi dallarda durur,
Su yandı mı? Bronz neden mermere benziyor?
Ahmed Haşim
Yine kıssalarımızda bu durumu görmekteyiz. Aşağıdaki yüklemleri inceleyin.
Gelirine göre komşuna gülme.
Merhaba sakla, zamanı geldi.
Kargayı besle, bırak oynasın.
Eylemi yapan özne, eylemden etkilenen şey, eylemin zamanı (yalnızlık tamlaması), eylemin gerçekleştiği yer (dolaylı nesne), yazarın anlatmak istediği anlama göre cümlede değiştirilebilir. yük. Metinleri incelerken unsurların kullanım yerlerinin anlamaya katkısını tespit eder.
“Fiiller (fiiller) kelimelerin kendini ifade etme yapısı açısından”
[wpcin-random-posts]