Dernek nasıl kurulur? ve Dernek kuracakların bilmesi gerekenlerin anlatıldığı makalemizde öncelikle Dernek nedir sorusunu cevaplamakta fayda var.Sonrasında şartlar ve unsurların değerlendirilmesine geçilecektir.
Dernek, en az 7 kişinin bir araya gelerek belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek için oluşturdukları kişi topluluklarıdır. Bir araya gelen kişilerin belirli ve ortak amacı kazanç olmamalıdır. Ayrıca bu amaç kanunlara aykırı da olmamalıdır. Kişiler bu amacı gerçekleştirmek için bilgi ve emeklerini dernek çatısında birleştirir. Kişilerin ortak amacı gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelerek kurdukları dernek tüzel kişiliğe sahip olur.
Dernekler modern çağda büyük bir misyona sahiptir. Sivil toplumun hayatın akışına müdahale edebildiği, ortak amaca sahip insanların çıkar amacı olmadan bir araya gelebildikleri kuruluşlardır. Gitgide insanlar daha fazla ve daha farklı amaçlara özgülenmiş dernekler kurmaktadır.
Fiil ehliyetine sahip yani ergin olan ve ayırt etme gücüne sahip kişiler dernek kurabilir. Ayrıca tüzel kişiler de yani kişi veya mal toplulukları da dernek kurabilir. Bu kişiler önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptirler. Fakat 15 yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip çocuklar yasal temsilcilerinin yani ailelerin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilir ve çocuk derneklerine katılabilirler. 12 yaşını bitiren çocuklar ise çocuk derneklerine üye olabilir fakat yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar. 18 yaşından büyükler ise çocuk derneklerine kurucu veya üye olamamaktadır.
Kural olarak gerçek ve tüzel kişilerin dernek kurma serbestliği varsa da bu durumun bazı istisnaları da mevcuttur. Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları, kolluk kuvvetleri ve kamu kurumlarındaki memur statüsündeki görevliler hakkında bazı kısıtlamalar vardır.
Dernekler ortak ve belirli bir amacı gerçekleştirmek için kurulur ve bu yönde faaliyetlerine devam eder. Bu amaca bilgisi ve emeğiyle katkıda bulunmak isteyen insanlar da derneğe üye olur. Günümüzde çok farklı amaçlarla dernekler açılabilmekte, hayatın her alanına dernekler faaliyetleriyle müdahil olabilmektedir.
Derneğin amacı kanunlarca yasaklanmış bir fiil ya da suç işleme olamaz. Dernek ahlaka aykırı amaçlarla da kurulamaz. Bunun dışında derneğin amacı kâr elde etmek olamaz. Derneğin amacı herkesçe anlaşılabilir nitelikte olmalı ve sürdürülebilir olmalıdır.
Tüm dernekler dernek tüzüğüne sahip olmak zorundadır. Dernek tüzüğünde bulunması gereken belli konular vardır. Dernek tüzüğüne zorunlu olarak konulması gereken konular dışında da maddeler koyulabilir. Dernek tüzüğüne koyulması zorunlu olan unsurlar şu şekildedir;
Dernek tüzüğü hazırlamak teknik bir konudur. Dernek tüzüğünde gerektiği gibi belirtilemeyen meseleler davalara veya hukuki anlaşmazlıklara konu olabilir. Bu nedenle dernek tüzüğünün hazırlanması sırasında dernekler hukuku alanında deneyimli bir avukattan yardım almak tavsiye edilir.
Dernek kuruluşu için hazırlanması ve mülki idare amirliğine teslim edilmesi gereken bazı belgeler vardır. Bu belgelerin eksik veya yanlış hazırlanmamasına dikkat edilmelidir. Dernek kuruluşu için gereken belgeler şu şekildedir;
Kurucular tarafından her sayfası imzalanmış olan Dernek Tüzüğü 2 adet, diğer belgeler 1’er adet olarak verilir. Büyükşehir belediyelerinde yer almayan ilçelerde her belge birer tane fazla verilir.
Dernekler gerekli belgeleri yerleşim yerlerindeki en büyük mülki idare amirliğine vererek tüzel kişilik kazanırlar. Kuruluş bildirimi, dernek tüzüğü ve diğer belgeler en büyük mülki amir tarafından incelenir. Eğer inceleme esnasında eksiklik ya da kanuna aykırı bir durum varsa dernek kurucularından bunların giderilmesi istenir. 30 gün içerisinde eksiklikler giderilmezse mülki amir derneğin feshedilmesi için gerekli hukuki süreci başlatır. Eğer eksiklik yoksa ya da zamanında giderildiyse karar derneğe bildirilir. Son olarak da derneğin dernekler kütüğüne kaydı gerçekleşir.
Dernek kuruluşu için gerekli belgeler hazırlandıktan sonra ilde İl Dernekler Müdürlüğü’ne, ilçelerde ise Dernek Büro Amirliği’ne ya da Kaymakamlık’a gidilmelidir. Belgeler gerekli makama teslim edildikten sonra inceleme süreci işleyecek, varsa eksiklikler giderilecektir. Tüm işlemler gerçekleştikten sonra dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir.
Hukukta dernek kurma ve üye olma serbestisi bulunmaktadır. Dernek kurmanın modern devletlerdeki önemli yeri sebebiyle bu özgürlük ortaya çıkmıştır. Kanuna göre yabancılar da dernek kurabilir veya üye olabilir fakat bunun şartları vardır. Öncelikle Türk vatandaşları için gereken şartlar yabancılar için de geçerlidir. Bunun dışında yabancıların dernek kurabilmesi ya da üye olabilmesi Türkiye’de oturum izinleri olmasına bağlıdır. Oturum izni olan yabancı kişiler Türkiye’de dernek kurabilir veya Türkiye’de kurulmuş bir derneğe üye olabilir.