Gerçekleşen evliliğin iptal olması durumu Türk Medeni Kanununda mutlak butlan olarak adlandırılırken, evlenme töreni sırasında evliliğin geçerli olmasını etkileyecek koşullar var ise nisbî butlan olarak adlandırılmaktadır. Butlan kelime anlamı olarak sakatlık demektir, evliliğin geçerli olması için kanunun öngördüğü sakatlık şekillerini barındırmaması gerekmektedir. Sakat olan bir evliliğin sonlandırılması için boşanma davasından farklı olarak evliliğin iptali için dava açılacaktır.
Gerçekleşen evliliğin kesin olarak geçersiz olmasına sebep olacak koşullar mevcut ise evlilik mutlak butlan ile batıl olacaktır. Türk Medeni Kanunu md.145’te sınırlı olarak sayılan:
koşullarından en az biri mevcut ise evlilik mutlak butlan sebebiyle iptal edilecektir.
Mutlak butlan davası Cumhuriyet savcısı tarafından re’sen açılır. Ayrıca sakat olarak gerçekleşmiş olan bu evlilikle ilgisi olan herkes tarafından da açılabilir. İlgili olarak evliliğin sonuçlarından etkilenecekler kastedilmiştir.
Evlilikten sonra akıl hastalığının iyileşmesi veya ayırt etme gücünün tekrar kazanılması durumlarında, mutlak butlan davasını akıl sağlığı iyileşen veya ayırt etme gücü sonradan yerine gelen eş açabilir.
Sona ermiş bir evlilik ile ilgili Cumhuriyet savcısı re’sen dava açamaz fakat her ilgilinin sona eren evliliğin mutlak butlanla batıl olduğunun karar altına alınmasını isteme hakkı mevcuttur.
Kanunun saydığı 4 mutlak butlan sebebinden biri eşlerden birinin evlenme töreni esnasında evli bulunmasıdır. Fakat bu madde ile ilgili bir istisna söz konusudur. Evliyken tekrar evlenen kişinin ilk evliliği, ikinci evliliği ile ilgili mutlak butlan sebebiyle evliliğin iptali kararı verilmeden sona ererse; ayrıca ikinci evlendiği eşi iyi niyetli ise ikinci evlenme ile ilgili mutlak butlan kararı verilmez. İyi niyet ile bahsedilen konu kişinin; evlendiği kişi ile ilgili olarak evli olduğunu bilmemesi veya bilemeyecek durumda olmasıdır.
Nisbî butlan davası; ayırt etme gücünden geçici yoksunluk, yanılma, aldatma, korkutma olmak üzere bu dört sebepten dolayı açılabilir. Yazılan 4 madde Türk Medeni Kanununda sınırlı şekilde sayılan nisbi butlan davası açma sebepleridir.
Evlenme sırasında:
Bu dört şarta ilişkin hususlardan birinin gerçekleşmesi nisbî butlan sebebiyle evliliğin iptali davasının açılmasına gerekçe oluşturacaktır.
Ayırt etme gücünden geçici olarak yoksun olan eş ayırt etme gücü yerine geldiğinde yani evlenmenin sonuçlarını bilecek halde olsaydı evlenmeyecek ise nisbî butlan sebebiyle evliliğin iptali davası açabilir.
Yanılma sonucu evliliğin iptalinin talep edilebilmesi için; kişi evlenmeyi hiç istemediği veya evlendiği kişiyle evlenmeyi düşünmediği halde yanılarak evlenmişse, eşiyle ilgili olarak ortak yaşamlarını etkileyecek düzeyde bir nitelikte yanılmaya düşmesi hallerinden birinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu durumlardan biri veya birkaçı oluşmuşsa nisbî butlan sebebiyle evliliğin iptali davası açabilir.
Aldatma sonucu evliliğin iptalinin talep edilebilmesi için; kişinin eşi tarafından veya eşinin bilgisi dahilinde başkası tarafından eşinin namus ve onuru hakkında aldatılması, kişinin kendi veya çocuklarının sağlığı için ağır tehlike yaratacak bir hastalığın kişiden gizlenmesi hallerinden birinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu durumlardan biri veya birkaçı oluşmuşsa nisbî butlan sebebiyle evliliğin iptali davası açabilir.
Korkutma sonucu evliliğin iptalinin talep edilebilmesi için; kişinin kendisi veya yakınlarının sağlığı, hayatı, namusu ve onuru üzerine yakın ve ağır bir tehlike ile korkutularak evlenmesi sağlanmışsa talep edebilecektir. Bu durumlardan biri veya birkaçı oluşmuşsa nisbî butlan sebebiyle evliliğin iptali davası açabilir.
Bazı davaları açabilmek için kanuna göre uyulması gereken süreler bulunmaktadır. Eğer kanunun öngördüğü süre içinde dava açılmadığında, kişinin dava etme hakkı ortadan kalkıyor ise buna hak düşürücü süre denmektedir.
Evliliğin iptali davalarında; iptal sebebi olan gerekçenin öğrenilmesinden veya korkutucu sebebin ortadan kalkmasından itibaren 6 ay ve her halde evlenmenin üzerinden 5 yıl geçmesiyle dava hakkı düşecektir. Kanuni sürelerin kaçırılması evliliğin iptali davasını açma hakkımızı elimizden alabileceğinden dikkatli olunması gerekmektedir.
Türk Medeni Kanununa göre 17 yaşını doldurmuş bireyler evlenebilir denmektedir. 18 yaşını doldurmamış fakat 17 yaşını doldurmuş bireylerin evliliklerinin geçerli olabilmesi için ana,baba veya vasi tarafından izin verilmesi gerekmektedir. Eğer yasal temsilci (ana, baba vasi) evliliğe izin vermez ve gerçekleşen evliliğe karşı ise evliliğin iptalini dava edebilir. Kanun iki durumda iptal kararı verilemeyeceğini öngörmüştür. Evlenen kimse sonradan 18 yaşını doldurmakla reşit olursa veya kadın eş hamile kalırsa evlenmenin iptali söz konusu olmayacaktır.
Türk Medeni Kanununda evliliğin iptalini gerektirmeyen sebepler öngörülmüştür. Bunlardan biri kadının evliliğinin bitmesinden sonraki 300 günlük bekleme süresine uyulmamasıdır. Günümüzdeki tıbbi koşullarla kolayca anlaşılabilecek hamilelik durumu için, koyulmuş olan bu süre tıbbi testlerle çözülebileceğinden evliliğin iptalini gerektirecek bir sebep değildir. Diğer bir sebep ise evlenmenin kanunda öngörülen şekil şartlarına uymamasıdır. Evlenme töreninin evlendirmeye yetkili memur önünde yapılmış olması yeterlidir, kanunun saydığı diğer şekil şartlarına uyulmamış olması evliliğin iptali için bir gerekçe oluşturmayacaktır.
Kural olarak evliliğin iptalini dava etme hakları mirasçılara geçmez. Fakat evliliğin iptali ile ilgili bir dava açılmış ve dava karara bağlanmadan önce ölüm sebebiyle evlenme doğal olarak sonlanmış ise mirasçıların evliliğin iptali davasına devam etme hakları bulunmaktadır. Dava sonucunda iyi niyetli olmadığına kanaat getirilen sağ kalan eş, daha önce yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflardan ve yasal mirasçı sıfatından yoksun bırakılacaktır. Dava evliliğin iptali ile sonuçlanmazsa yasal mirasçı sıfatı ve ölüme bağlı tasarruflardan kaynaklı hakları korunacaktır. Kısacası evlilik iptal olmazsa eğer tüm yasal haklar korunacaktır.
Evliliğin iptal edilmesi durumunda o evlilikten olan çocuğun hakları korunur. Yani anne ve baba iyi niyetli olmasalar dahi çocuk geçerli bir evlilikte doğmuş bir çocukla eşit haklara sahiptir. Evliliğin iptali kararından sonra çocuğun anne ve babasıyla olan ilişkileri boşanma hükümleri geçerliymiş gibi karara bağlanacaktır. Eşler açısından ise iyi niyetli olan eş evliliğin iptal edilmesinden sonra evlilik içinde kazanmış olduğu kişisel durumunu korur. Eşler arasında ise tazminat, nafaka, soyadı ve malların paylaşılmasına ilişkin kararlar boşanma hükümlerine göre hükmedilir.
Türk Medeni Kanunu md.160 davaya bakmaya yetkili mahkemenin boşanmaya yetkili mahkemeyle aynı olduğunu belirtmiştir. Bu sebeple yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesi veya davanın açılmasından önce en az son 6 ay beraber yaşadıkları yerin mahkemesidir. Yerleşim yerinde veya son 6 ayda beraber yaşadıkları yerdeki Aile Mahkemesine başvuru yapmalıdırlar. Eğer Aile Mahkemesi yoksa Asliye Hukuk Mahkemesine başvuru yapmaları gerekmektedir.