En kolay fazla mesai ücreti hesaplaması ; aylık alınan maaş, fazla mesai yapılan süre ve hizmet verilen sektöre göre değişiklik göstermektedir. Fazla mesai hesaplaması haftalık ya da iki haftalık yapılabilmektedir. Resmi tatillerde fazla mesai ücreti fazla hesaplanmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında işçinin haftalık 45 saat çalışma hakkı olduğu ve fazla mesainin sınırları açıklanmaktadır. Fazla mesai olarak sayılan her saat için saatlik ücret üzerinden %50 zamlı olarak fazla mesai ücreti ödenmektedir. İşveren fazla çalışma süresini çalışanın izni dahilinde izne çevirebilme seçeneğine de sahiptir.
Haftalık çalışma süresini aşan kısım fazla mesai olmaktadır. İş Kanunu kapsamında çalışılan süreye fazla mesai isminin verilebilmesi için haftalık 45 saat çalışmanın aşılması gerekmektedir. Ayrıca iş yerinde bir gün içerisinde 11 saatten daha uzun süre çalışılması da yasak olmaktadır. Çalışanın kendi rızasının olması durumu değiştirmemektedir.
Fazla mesai yapamayacak olanlar ise aşağıda belirtilmiştir:
İş Kanunu kapsamında, sigortalıların haftalık 45 saatten daha fazla çalışmaları durumunda; 45 saati aşan çalışma süresi fazla mesai olarak isimlendirilmektedir. İşveren de çalışanı fazla mesai yaptığında, ek ücret ödemesi yapmalıdır. Fazla mesai için ödenecek olan tutar ise belirli kriterler doğrultusunda hesaplanmaktadır. Fazla mesai adı altında çalışılan her saat için çalışana %50 oranında zamlı ücret ödemesi yapılmaktadır.
Fazla mesai sonucunda alınacak olan ücretin hesaplanabilmesi için çalışanın aylık olarak adlığı ücretin bilinmesi gerekmektedir. Ardından aylık ücretinin saatlik tutarının bulunması gerekmektedir. Bunun için bir aylık çalışma tutarının 225’e bölünmesi gerekmektedir. Fazla mesai ücretinin hesaplanmış olması için ise elde edilen tutar 1.5 ile çarpılmalıdır. Elde edilen sonuç eğer fazla çalışılan süre ile çarpılır ise; toplamda ödenecek olan fazla mesai ücreti hesaplanmış olur.
En kolay fazla mesai ücreti hesaplamasına örnek vermek gerekir ise; maaşı 3.000 TL olan birinin fazla mesai ücreti hesaplanıyor olsun. İlk etapta bir aylık çalışmasının saatlik değerinin ne kadar olduğunun bulunması için 3.000’in 225’e bölünmesi gerekmektedir. 13.33 TL elde edilmektedir. Ardından fazla mesainin %50 zamlı halinin hesaplanabilmesi için bulunan saatlik ücretin 1.5 ile çarpılması gerekmektedir. Buradan da 19.99 TL hesaplanmaktadır. Toplamda ödenecek olan fazla mesai ücretini hesaplamak için ise; 45 saatin üzerinde çalışılan süre ile 19.99 TL’nin çarpılması gerekmektedir. Örneğin 5 saat fazla mesai yapmış olan birinin fazla mesai ücreti 99.95 TL olarak hesaplanmaktadır.
Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi kapsamında ulaşılan sonuca bakıldığında; 2021 yılında memurların fazla mesai ücreti %6.19 oranında artış gösterecektir. Dolayısı ile 2.26 TL olan fazla mesai ücreti, saat başı 2.40 TL’ye çıkmaktadır. Bakanlıkların özel kalem müdürlüklerindeki personellere ve makam şoförlerine ise; ayda 90 saati aşmayacak şekilde fazla mesai yapma şartı ile 2.54 TL fazla mesai ücret ödemesi yapılmaktadır.
Genel müdürlüklerin merkez teşkilatlarındaki görevli şoförler ise; ayda maksimum 60 saate kadar fazla mesai yapabilmektedirler ve saatlik fazla mesai ücretleri 2.39 TL’den 2.54 TL’ye çıkmıştır. Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğü’ne, üniversitelere bağlı yurtlarda görev yapan personellere ödenecek saatlik fazla mesai ücreti ise 2.40 TL olarak belirlenmiştir. Meslek yüksekokullarında ve teknik ortaöğretim kurumlarında gören yapan personeller için ise saatlik fazla mesai ücreti 4.14 TL olarak hesaplanmıştır. Ancak aylık fazla mesai sürelerinin 100’ü geçmesi yasaklanmıştır.
Ödenmeyen fazla mesai ücreti için çalışanların hakları 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında korunmaktadır. Kanun kapsamında fazla mesai ücretlerinin 5 yıllık bir zaman aşımı süresi bulunmaktadır. Ödenmeyen mesai ücretleri için çalışanlar zaman aşımını geçmediği sürece hakkını talep edebilmektedir.
Fazla mesai ücreti bazı mesleklerde talep edilememektedir. Fazla mesai ücreti talep edilemeyen meslekler ve durumlar şu şekilde sıralanabilmektedir;
Yukarıda sıralanan meslekler örnek olarak verilmiş olup her meslek grubunda oluşabilecek farklı şartlara göre fazla mesai alınıp alınamayacağı değişiklik göstermektedir.
İş kanununa göre fazla mesai yapamayan özelliklerde olan işçiler şu şekilde sıralanmaktadır:
İş kanununa göre fazla mesai yaptırılamayan özellikli işler şu şekilde sıralanmaktadır;
Mesailerin fazla yapılması durumu kanunlarla belirlenmekte ve sürekli olarak fazla mesai yapılması kanuna aykırı olmaktadır. İş Kanunu’nda belirlenmiş olan çalışma saati haftalık olarak toplamda 45 saattir. 45 saati aşan çalışmalarda çalışan kişiler için fazla mesai olarak değerlendirilmektedir. Çalışan bir işçinin bir yıl içerisinde mesai yapma süresi 270 saattir.
Kanunlarla belirlenmiş olan yıllık 270 saatlik çalışma süresi çalışanların kendi isteği dahilinde bile mesai yapması kanunlara aykırıdır. İşçilerin günlük çalışma saati en fazla 11 saattir. İşçilerin kendi rıza ve isteği dahilinde olsa bile hiçbir şekilde 11 saatten fazla çalışma yapamamaktadırlar. İşverenler 11 saati aşan sürelerde çalışma yapılmasına izin veremezler. Fazla mesai şartları arasında bulunan mesai saati hesaplamalarında;
Fazla mesailerde işçilerin yaptıkları ara dinlenmeler çalışma süresine dahil edilmemektedir. Günlük çalışma süresinin hesaplaması yapılırken ara dinlenmeler çıkartmakta ve işbaşı yapılan saat geçerli olmaktadır.
[box type=”note” align=”alignleft” class=”” width=”100%”] Aylık ücretin 225’e bölünmesi ile saatlik ücret hesaplanmaktadır.[/box]
[box type=”note” align=”alignleft” class=”” width=”100%”]İlgili gün için fazladan bir gün ücret ödenecek şekilde hesaplanmaktadır.[/box]
[box type=”note” align=”alignleft” class=”” width=”100%”]En kolay fazla mesai ücreti hesaplaması olan resmi tatil hesaplamasında, fazladan çalışılan gün %50 fazlası ile ödenmektedir.[/box]