Fikir Uçuşması ile İlgili Bilinmesi Gerekenler

Fikir uçuşması, kişi hızlı ve düzensiz bir şekilde konuştuğunda, fikirleri ve düşünceleri arasında hızla atladığında meydana gelmektedir.

Fikir uçuşması tek başına bir sağlık sorunu değildir. Mani, psikoz ve nörogelişimsel sorunların bir parçası olarak ortaya çıkabilen bir belirtidir.

Fikir uçuşması nedir?

Amerikan Psikoloji Derneği’ne göre fikir uçuşması, bazı insanların hızlı bir şekilde konuşmasına ve konuşurken birbiriyle sıkı sıkıya bağlı olmayan fikirler arasında hızla geçiş yapmasına neden olan bir tür düşünce bozukluğudur.

Çoğu insan zaman zaman heyecanlanır ve çok hızlı konuşur veya fikirler zihnine akın ettikçe bunlar arasında geçiş yapar. Bu durum gerçekleştiğinde insanlar genelde çok hızlı konuştuklarının farkındadırlar ve bunu kabul ederler.

Diğer yandan fikir uçuşması, altta yatan bir sorunun belirtisi olarak ortaya çıkabilen bir tür düşünce bozukluğudur. Bu düşünce bozukluğuna sahip olan kişiler her konu kendilerine göre “bağlantılı” göründüğü için konudan konuya geçtikleri gerçeğinden habersiz olmaya eğilimlidirler.

Fikir uçuşması yaşayan bir kişinin söylediklerini anlamak ya da takip etmek zor olabilmektedir. Kişinin konuşmaları anlamsız olabilir ya da kişi kelimeleri ağzında yuvarlayacak ya da atlayacak kadar hızlı konuşabilir.

Fikir Uçuşması Belirtileri

Her insan fikir uçuşmasını farklı bir şekilde deneyimler. Bununla birlikte fikir uçuşması yaşayan kişilerde görülmesi muhtemel olan bazı genel belirtiler şu şekildedir:

• Hızlı konuşma ya da birbiriyle açık bir şekilde bağlantılı olmayan fikirler veya düşünceler arasında hızla geçiş yapma
• Konuşma sırasında diğer kişilerin kelimelerin, düşüncelerin veya fikirlerin nasıl bağlantılı olduğunu anlamaları için gerekli detayları sağlamama
• Konu değişikliğine işaret eden bilgiyi sağlamama
• Mantıksız, anlamsız ya da takip etmesi veya anlaşılması zor bir şekilde konuşma
• Çok heyecanlı, kaygılı ya da gergin davranma

Fikir Uçuşması Nedenleri

Fikir uçuşması yaşanmasına neden olabilecek çeşitli sağlık sorunları bulunmaktadır. Aşağıda bu sorunların bazılarına detaylı bir şekilde değineceğiz.

Mani

Fikir uçuşması çoğu durumda mani nedeniyle gerçekleşmektedir. Mani, bipolar bozukluğu olan kişilerde ortaya çıkabilen ve neşeli ruh halinin, enerji seviyelerinin ve düzensiz davranışların yoğun bir şekilde görüldüğü bir dönemdir.

Mani belirtilerinden bazıları şu şekildedir:

• Uyumayı gerekli bir şey gibi hissetmemek, yalnızca birkaç saat uyku uyunur ya da hiç uyunmaz ve yine de enerjik hissedilir
• Yoğun bir şekilde mutlu, enerjik, harika hissetmek ya da yerine duramamak
• Aynı anda çok sayıda projeye başlamak gibi aşırı üretken olmak
• Riskli, sıra dışı, karaktere aykırı ya da dürtüsel hareketler gerçekleştirmek
• Daha az çekingen olmak ya da toplumsal normlar ile kısıtlamaların daha az farkında olmak

Psikoz

Psikozu olan insanlar da fikir uçuşması yaşayabilir. Psikoz, kişinin gerçeklik ile halüsinasyonlar veya sanrılar arasında ayrım yapmakta güçlük çektiği durumda ortaya çıkar.

Psikoz; bipolar bozukluk, şizofreni ve Alzheimer hastalığı ile Parkinson hastalığı gibi çeşitli nörolojik sorunlarla ortaya çıkabilir.

Psikoz yaşayan insanlar şunları deneyimleyebilir:

• Olmayan şeyleri hissetmek, tatmak, duymak ya da görmek
• Süper güçleri varmış gibi, ölümsüzmüş gibi ya da kişi öyle olmasa da dahi çok önemli biriymiş gibi (örneğin, ünlü gibi) hissetmek
• İzleniliyor, takip ediliyor ya da dış güçler tarafından kontrol ediliyor gibi hissetmek
• Kafada genelde kötü, zalim ya da bir şeyler talep eden sesler duymak
• Televizyondaki ya da radyodaki insanların doğrudan onlarla konuştuğunu ya da gizli bir şekilde iletişime geçmeye çalıştığını sanmak
• Düzgün bir şekilde iletişim kurmada ya da düşünmede zorluk çekmek

Fikir Uçuşmasına Benzer Düşünce Bozuklukları

Fikir uçuşması, diğer bazı düşünce bozukluklarıyla benzerdir. Bu düşünce bozuklukları arasında şunlar yer almaktadır:

Birbiriyle yarışan düşünceler: Bu bozuklukta düşünceler kişinin zihninden hızla ve genelde kontrol edilemez gibi görünen bir şekilde geçer.

Düşüncenin engellemesi: Bu durum kişinin konuşmayı aniden bırakmasıyla ve söylemek üzere olduğu şeyi aklından silinmiş gibi hissetmesiyle ortaya çıkar.

Detaylı düşünme: Kişinin düşüncelerinin bağlantılı olmasıyla ancak kişinin konuşurken konunun çok fazla dışına çıkması ve sonunda ilk fikre ya da ilk konuya geri dönmesiyle ortaya çıkar.

Yüzeysel düşünme: Kişinin fikirleri bağlantılıdır, ancak kişi konudan çok uzaklaşır ya da ilk fikre veya ilk konuya geri dönemez.

Bağlantılı olmayan düşünme: Kişinin düşüncelerinin birbiriyle bağlantılı olmadığı ve kişinin düşüncelerin akışını izleyemediği zaman gerçekleşir.

Koruyucu düşünme: Bu düşünme, o anda kişinin kendisine sorulan sorular ya da konular ne olursa olsun, aynı fikre ya da konuya geri dönmeye devam etmesidir.

Otizmli kişiler ya da birden fazla karmaşık gelişimsel soruna sahip kişiler de fikir uçuşları yaşayabilir. Ancak bu gibi durumlarda fikir uçuşması gerçek bir düşünce bozukluğundan ziyade iletişim sorunu gibi görünmektedir.

Fikir uçuşunun tedavisi ve başa çıkma stratejileri

Fikir uçuşması yaşayan kişilerde tedavi ve başa çıkma stratejileri nedene bağlı şekilde belirlenmelidir.

Mani ve psikozda kullanılan bazı tedavi seçenekleri şu şekildedir:

• Duygudurum düzenleyiciler
• Antipsikotik ya da atipikantipsikotik ilaçlar
• Antiaksiyete ya da antidepresan ilaçlar
• Uyku ilaçları
• Genelde bilişsel davranışçı terapi ya da grup terapisi olmak üzere terapiler
• Akran danışmanlığı ya da akran destek grupları
• Tetikleyicileri belirlemek, belirtilerle başa çıkmak ve ilaçları kontrol etmeye yardımcı olmak gibi konularda eğitim hizmetleri ve programlar
• Diğer tedavi seçenekleri işe yaramadığında elektrokonvülsif tedavi

Bazı yaşam tarzı alışkanlıkları, eğilimli olan kişilerde mani ve psikoz olasılığını azaltabilmektedir. Bu alışkanlıklar arasında şunlar yer almaktadır:

• Sağlıklı ve dengeli beslenmek
• Her gün aynı saatte yatmak ve aynı saatte uyanmak gibi iyi uyku hijyenine sahip olma
• Diğer insanlarla konuşarak ve farkındalık uygulamaları deneyerek stresi yönetmek
• Düzenli olarak hareketli egzersizler yapmak
• Belirtileri, ruh hali seviyelerini, uyku düzenlerini, yaşanan olayları ve stresli veya endişe yaratan durumları izlemek
• İlaç kullanımını takip etme ve olası yan etkileri izlemek
• En iyi tedavi planını bulmak için sağlık uzmanları ile açık bir şekilde konuşmak
• Tedavi planlarına, özellikle de ilaç rejimlerine bağlı kalmak
• Belirtilerin ne zaman geliştiğini ve bunları nelerin tetiklediğini tanımayı öğrenmek
• Başka bir insana yardımcı olmak

Fikir uçuşması ya da buna neden olan sorunları yaşayan bir insana yardımcı olmanın pek çok yolu bulunmaktadır.

Ruh sağlığı konusunda sorun yaşayan birine yardımcı olmanın en iyi yollarından bir tanesi o kişiyle konuşmak olacaktır. Bu kişiye sahip olduğu belirtileri ve kaygıları, kendilerini güvende hissedip hissetmediklerini ve kendilerine ya da diğer insanlara zarar verme düşünceleri olup olmadığını sorabilirsiniz.

Kişi kendini güvende hissetmiyorsa ona kendini nasıl güvende hissedebileceğini ve buna ulaşmada nasıl yardımcı olabileceğinizi sorabilir veya bir plan oluşturabilirsiniz.

Kişinin durumunun acil olduğunu düşünüyorsanız, en yakın psikiyatrist ve psikoloğa başvurmasını önerebilirsiniz. Kendine ya da diğer insanlara zarar vereceğini söyleyen ya da tehlikeli davranışlar olan biriyle karşılaşmanız durumunda yine 112’yi arayabilirsiniz.

Akıl sağlığı sorunu ya da bir kriz yaşayan kişiyle iletişim halinde kaldığınızdan emin olun. Bazı araştırmalara göre intihar riski bulunan insanlar kontrol edildiklerinde intihar oranlarında düşme görülmektedir.

Kendine zarar verme, intihar etme ya da başka birine zarar verme riski olan birini tanıyorsanız, şunları yapabilirsiniz:

• Doğrudan “İntihar etmeyi düşünüyor musun?” diye sorun.
• Uzman biriyle konuşmak için 112’yi arayın.
• Profesyonel yardım gelene kadar kişinin yanında durun.
• Silah, ilaç ya da potansiyel olarak zararlı diğer eşyaları ortamda uzaklaştırın.

Ne zaman ruh sağlığı çalışanlarına gitmek gerekir?

Fikir uçuşması ya da mani ve psikozda hafif belirtiler yaşayan herkes en kısa zamanda psikiyatriste ve psikoloğa gitmelidir. Şiddetli mani ya da psikoz yaşayan kişilerin muhtemelen acil müdahaleye ihtiyacı olacaktır. Bu nedenle aşağıdaki belirtileri görürseniz 112’yi arayın ve ne yapmanız gerektiğini danışın:

• Halüsinasyon görme ya da olmayan şeyleri hissetme
• Sanrılar
• Ciddi düşünce bozuklukları (düzenli olmayan ya da sıra dışı konuşma ve düşünme örüntüleri)
• Kendine zarar verme davranışı gösterme
• Diğer insanlara zarar vermekle tehdit etme ya da diğerlerine zarar vermeye niyeti olduğunu gösterme
• Kendine zarar vermeye ya da başkalarının zarar görmesine yol açabilecek düşüncesiz davranışlarda bulunma

Özet

Fikir uçuşması, mani ve psikoza neden olan durumlarla ilişkili bir düşünce bozukluğudur.

Bazı durumlarda Alzheimer hastalığı gibi bazı nörolojik sorunların belirtisi de olabilir.

Mani ya da psikoz yaşayan kişilere genelde tıbbi ve psikolojik müdahale gereklidir.

Kişi, fikir uçuşması gibi mani ya da psikoz belirtileri yaşarsa mümkün olan en kısa sürede profesyonel yardım almalıdır.

Halüsinasyonlar, sanrılar ya da kendine zarar verme düşünceleri gibi şiddetli ya da hayatı tehdit eden belirtiler ortaya çıkarsa kişinin acil bir psikolojik desteğe ihtiyacı olacaktır.