Franchise zincirleri, üç aşamada gelişiyor: Kuruluş, gelişme ve yayılma. Zincir büyüdükçe, yönetim kadrosu, çalışma sistemi, tedarik zinciri, reklam bütçesi, marka algısı ve maddi güç de gelişiyor. Ancak değişim zincirin yönetiminden başlıyor.
Franchise zinciri, işletmelerinin sayısıyla hangi aşamada olduğunu gösteren bir göstergedir ve kuruluş aşamasında genellikle tek haneli (1-9), gelişme aşamasında ise iki haneli (10-99) sayılara ulaşır. Yayılma aşamasında ise zincirin işletme sayısı üç haneli (100+) olur ve kurumsallaşır. Ancak, sayı tek gösterge değildir. Örneğin, bir çiğköfte zinciri yüzlerce yer açabiliyorken, hala gelişme aşamasında kalır veya büyük bir otel zinciri onlarca şubesiyle kurumsallaşır.
Zincirin aşamasını belirleyen faktörler arasında zincirin patronunun vizyonu, yönetim tarzı, yatırım gücü ve kazanç beklentisi yer alır. Genel olarak, kuruluş aşamasında “esnaf”, gelişme aşamasında “girişimci” ve yayılma aşamasında “yatırımcı” gibi davranılması gerekiyor. Dükkan işletmek, esnafın işidir ve emek, sabır ve güler yüz gerektirir. Zincirleşmek, girişimcinin işidir ve ilişki, insan ve kaynak yönetimi gerektirir. Kurumsallaşma ise yöneticinin işidir ve ciro, kadro ve yönetim tekniği gerektirir.
KURULUŞ AŞAMASI
Franchise sisteminde kuruluş aşaması, hem ana şirketin hem de franchise sahibinin belirli adımları takip etmesi gerektirir. İlk adım, ana şirketin franchise sistemi kurmak istediği işletme modelini belirlemesidir. İşletme modeli, işletmenin hedef kitlesi, ürün/hizmet yelpazesi, işletme yöntemleri, fiyat politikaları ve marka stratejileri gibi unsurları içermelidir. İşletme modeli belirlendikten sonra, ana şirketin franchise sözleşmesi hazırlanır. Bu sözleşme, ana şirketin franchise sahibine ne gibi haklar ve sorumluluklar verdiğini açıklayan bir belgedir. İkinci adım, ana şirketin franchise sahibi adayları arasında seçim yapmasıdır. Bu adaylar, ana şirketin belirlediği kriterlere uygun olarak seçilirler. Kriterler, genellikle işletme deneyimi, finansal durum, girişimcilik potansiyeli ve uygun bir lokasyon gibi unsurları içerir. Seçilen franchise sahibi adayı, ana şirket ile franchise sözleşmesini imzalar ve franchise bedelini öder. Üçüncü adım, franchise sahibinin işletmesini açmasıdır.
Franchise alan, ana şirketin belirlediği standartlara uygun olarak işletmeyi açmalıdır. Bu standartlar, işletme yerinin seçimi, dekorasyonu, personel yönetimi, ürün/hizmet kalitesi, fiyat politikaları, pazarlama stratejileri gibi unsurları içerir. Dördüncü adım, franchise sahibinin eğitim sürecidir. Ana şirket, franchise sahibine işletme yönetimi, pazarlama stratejileri, personel yönetimi ve ürün/hizmet kalitesi gibi konularda eğitim verir. Bu eğitim, işletmenin başarılı bir şekilde yönetilmesi için oldukça önemlidir. Beşinci adım, franchise sahibinin işletmesini yönetmeye başlamasıdır. Franchise sahibi, ana şirketin belirlediği kurallara ve standartlara uygun olarak işletmeyi yönetir. Ana şirket de franchise sahibine destek verir ve işletmenin başarısı için gerekli desteği sağlar.
GEL İŞME AŞAMASI
Franchise sistemi, bir işletmenin başarılı iş modelini başkalarına lisans vererek işletmenin büyümesini ve genişlemesini sağlayan bir iş modelidir. Bu sistemde, franchise veren işletme, franchise alanlardan belirli bir ücret karşılığında, işletmesinin marka adını, işletme konseptini, ürün/hizmet kalitesini ve işletme yönetim bilgilerini kullanmasına izin verir.
YAYILMA AŞAMASI
Franchise sistemi, bir işletmenin başarılı iş modelini başkalarına lisans vererek işletmenin büyümesini ve genişlemesini sağlayan bir iş modelidir. Franchise sistemi yayılma aşaması, franchise alanların sayısını artırmayı ve yeni pazarlara girmeyi içeren bir süreçtir. Bu süreç, genellikle şu adımlardan oluşur:
Pazar Araştırması:
Franchise sistemi yayılma aşaması, öncelikle yeni pazarlara girilmesi için araştırma yapmayı gerektirir. İşletme sahibi, hedef pazarlarda potansiyel franchise alanların sayısını ve yerel rakipleri araştırır. Bu araştırmalar, franchise sistemi için uygun olan ve başarı şansının yüksek olduğu pazarların belirlenmesine yardımcı olur.
Franchise Adaylarına Ulaşma:
Franchise sistemi yayılma aşamasında, potansiyel franchise adaylarına ulaşmak önemlidir. İşletme sahibi, reklam ve pazarlama kampanyaları yoluyla franchise sistemi hakkında bilgi verir. Böylece franchise adaylarının dikkatini çeker. Bu kampanyalar, sosyal medya, radyo, televizyon, gazete ve diğer medya kanallarıyla gerçekleşir.
Franchise Adaylarını Değerlendirme:
Franchise adayları, işletme sahibi tarafından belirlenen kriterlere göre değerlendirilir. Bu kriterler, franchise alanların finansal kaynakları, işletme deneyimi, liderlik becerileriyle ilgili tutkusu gibi faktörleri içerebilir. Değerlendirme süreci, işletme sahibinin franchise alanların kalitelerini ve uygunluğunu değerlendirmesine yardımcı olur.
Franchise Sözleşmesi:
Franchise sistemi yayılma aşamasında, franchise adaylarıyla franchise sözleşmesi imzalanır. Bu sözleşme, franchise alanların işletme konseptine, ürün/hizmet kalitesine, satış stratejilerine, tedarik zincirine, franchise alanların sorumluluklarına ilişkin tüm ayrıntıları içermelidir. Sözleşme, franchise alanların haklarını ve işletme sahibinin beklentilerini belirleyen önemli bir belgedir.
Eğitim ve Destek:
Franchise alanların işletmeyi başarıyla yönetmeleri için gereken tüm bilgi ve becerileri edinmeleri için eğitim verilir. Bu, işletme sahibi tarafından verilebileceği gibi, profesyonel bir eğitim kurumu tarafından da sağlanır.
ZİNCİRİ N BA Ş ARISI: G İRİŞİMCİNİ N BECER İSİ
Esnaf, iş insanı ve yatırımcı niteliklerine sahip girişimciler farklı işleri yönetebilirler, ancak birbirinin yerine geçemezler. Holding patronu dükkan işletmeye kalkarsa batırır. Eğer varisi de işin gerektirdiği niteliklere sahip değilse, holding batmaya mahkumdur. Organizasyon becerileri yüksek, hızlı büyüme sağlayabilen girişimciler, ancak sabırlı ve istikrarlı oldukları takdirde başarılı olabilirler. Hazır işlerin faydası olmazken, aile şirketleri genellikle üçüncü kuşakta batmaktadır. Hazır para da faydalı değildir. Çünkü piyango talihlilerinin büyük bir çoğunluğu birkaç yıl içinde tüm servetlerini kaybederler. Dolayısıyla para kazanabilmek için, girişimcinin işin niteliklerine sahip olması gerekiyor.
Bu nedenle, zincirler el değiştirir. Hangi aşamada kim daha verimli yönetecekse, zinciri o devralır. Kuruluş aşamasından gelişme aşamasına geçerken kurucu girişimci ortak alır veya zincirini satar. Kurumsallaşma aşamasına geçerken ise zincir, güçlü sermayesi ve yönetim kadrosu olan holding veya fon gibi kurumlara satılır. Her aşamada en iyi yönetecek olan kişi zinciri devralmalıdır. Kuruluşta deneyim, emek ve sabır, gelişmede beceri, ilişki ve organizasyon, yayılmada ise para, kadro ve sistem önem kazanır. Her aşamayı tamamlayan girişimci, karını ekleyerek bir sonraki aşamaya geçmelidir. Bu herkes için en karlı olanıdır. Zamanı geldiğinde zinciri devretmeyen patron şirketini yönetemez, para kazanamaz ve rakipleri karşısında kaybeder.
ZİNCİ RDE Ö NCEL İK: KURUMSALLAŞ MA
Perakende sektörü, düşük ciroyla bile karlı olabilmesi nedeniyle sanayi sektöründen daha fazla tercih ediliyor. Ayrıca, perakendeye yapılan yatırımlar daha kısa sürede geri döner ve nakit tahsilat sayesinde riski azdır. Büyük sermaye perakendeye ilgi gösterir. Ancak oluşma ve gelişme aşamalarını yönetemez, dolayısıyla kurumsallaşmış zincirleri satın alır. Zincirin aşamaları ilerledikçe değeri artar ve kuruluş aşamasında 3-4 yıl, gelişme aşamasında 6-8 yıl, yayılma aşamasında 10-12 yıl kar sağlayacak alıcılar bulunur. Esnaf, “Baş ol da soğan başı ol” anlayışıyla zincirleşerek perakende sektöründe büyüyor. Ülkemizde üç binden fazla zincir var ve ABD’yi bile geride bırakıyoruz. Ancak, her zincirin işletme sayısı 20’nin altında ve ABD’de 200’nün üzerinde. Zincirler genellikle kurumsal yatırımcılara satılmak isteniyor, ancak kurumsallaşmayan zincirler satın alınmıyor. Bu nedenle, öncelik kurumsallaşmaya verilmeli ve danışmanlık, ortaklık, yöneticilik gibi adımlarla zincir kurumsallaştırılmalıdır. Zincirin verimliliği ölçülmeli ve zayıf noktaları tespit edilerek düzeltmeler yapılmalıdır. Yayılma aşamasına geçmeden önce kurumsallaşma aşamasının tamamlanması tavsiye ediliyor.