Mikotoksinler ipliksi mantarlar ve bazı küfler tarafından üretilen ve özellikle tahıl, gıda ürünlerini kötü etkileyen toksin (zararlı) maddelerdir. Biyoloji ve veteriner alanında kullanılan bir terimdir.
Mikotoksin üreten diğer küfler arasında Aspergillus, Penicillium ve Fusarium yer almaktadır.
En önemli mikotoksinler aflatoksin, deoksinivalenol, fumonisin, okratoksin A, citrinin, alterneria, patulin, T-2 / HT-2 ve zearalenondur.
Farklı küfler farklı mikotoksinler üretmektedir. Resmi rakamlara baktığımız zaman 400’ den fazla mikotoksin tanımlanmıştır. Gün geçtikçe bu rakam daha da artmaktadır.
Mikotoksinin ortaya çıkışı ise bilim adamları 1960 yılının başlarında İngiltere’ de hindi x hastalığı salgınının yarattığı hindi ölümlerini araştırırken ortaya çıkmıştır. Yemlerde olan Aspergillus flavus ile kontamine (ürünü bozan, enfekte eden bir bileşen yada istenmeyen elementin adı) olmuş yerfıstığından ortayan çıkan toksik ile yüzbin hindi ölmüştür.
Hayvan yemi endüstrisi oluşan bu toksinlerden kötü etkilenmektedir. İnsanlarda ve hayvanlarda çeşitli sağlık etkileri ortaya çıkmaktadır.
Yok edilemeyen toksin sorunu nedeniyle hayvanların toksin yem tüketmesi sonucu birçok hayvan sağlığı etkilenmekte yada yaşamını kaybetmektedir. Mikotoksin ekosisteme ve besin zincirine bakacak olursak hayvanlardan beslenen insanları da etkilemektedir. Mikotoksinler gıda tedarik zincirine bulaştıkları zaman, zincirin her noktasında hasara yol açmaktadır.
Çiftçiler ,tahıl değirmenleri ve tüketicilere kadar her kesimi etkilemektedir.
Tahıllar, gıdanın büyümesi ve depolanması sırasında mikotoksinler ile bir bulaşma yaşarsa ortaya gıda tedarik zincirinin her aşamasında mikotoksin testi yapma ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.
Mikotoksinlerin tespitinin yapıldığı ürünler;
– Mısır, buğday, çavdar, arpa
– Hububat
– Ekmek ve kurabiyeler
– Kurutulmuş meyveler
– Kabuklu yemişler, taneler ve unlar
– Baharatlar
– Süt ve süt ürünleri
– Kahve, kakao
– Bebek maması
– Et ve et ürünleri
– Yumurta ve kümes hayvanı ürünleri
– Sıvı yağlar ve katı yağlar
– Hazır yemek
– Şekerleme
– Diyet yiyecek
– Gıda katkı maddeleri
– Meyve ve sebzeler
– Tahıllar ve tahıl ürünleri
Gıda dışında ise evcil hayvan gıda, hayvan yemi, ilaçlar .
Mikotoksinlerin oluşması nasıl engellenir?
Tarım ürünlerinde oluşan bu toksin maddeler çiftçinin gelirinde büyük kayıplarla sonuçlanmaktadır. Bunun için oluşabilecek enfeksiyonların engellenmesine yönelik stratejiler geliştirilmeli beraberinden hem toplum sağlığı hem de tarım ekonomisi ayakta tutulmalıdır.
Toksinlerin enfeksiyonuna, çoğalmasına ve kendini yenilebilme yetisine katkısı olan tüm faktörleri araştırmak, anlamak ve iyi bilmek gerekmektedir. Bunun için çalışmalar yapmalı ve tarımsal üretimde mikotoksin seviyelerinin düşürülmesi için stratejiler geliştirilmelidir.
Bu tekniklerle ilgili hasat öncesi ve hasat sonrası çok iyi organize olmak gerekir.
Hasat öncesi tarladaki mahsul için uygun ortam sağlanması gerekmektedir. Bunun yanında yeterli sulama , yeterli mineral kaynağı ve mantarı etkileyiciyi tüm koşullar engellenmektedir.
Toksin olmuş mahsulün kalıntı bırakması engellenmelidir. Çünkü kalıntı bırakan mahsul bir sonraki mahsulü etkileyecektir.
Küf oluşumunu engellemek için kimyasal yöntemlere başvuru yapmak gerekebilir.
Hasat sonrası mahsulün tutulacağı ambar , depoların ve hayvanlara verilen yemlerin sürekli temizlenmesi gerekmektedir.
Elde edilen tarımsal gıdanın uygun ortam ve sıcaklıkta depolanması gerekmektedir.
Propiyonik ve asetik asitler gibi Anti-fungal kimyasal yöntemlerin kullanılması önem teşkil etmektedir.
Toksin ve enfeksiyon maddelerinin en yaygını olan aflatoksinlere karşı dünya çapında genellikle tarım ürünleri üreticileri tarafından etkili ve doğal çözümün klinoptilolit olduğu bilinmektedir.
Fındık, badem, arpa, mısır, buğday, pirinç, kuru meyveler, baharatlar, süt ve süt ürünleri, kahve, antep fıstığı ve hayvan yemlerindeki mikotoksin oluşumunun önlenmesi çok önemlidir.
Bu gıdalardaki varlığın erken tepit edilmesi Türkiye ekonomisi açısından önemlidir.
Uzman analiz laboratuvarları gıda ve yemlerdeki Aflatoksin, Aflatoksin M1, Deoksinivalenol, Okratoksin A, Zearalenon, Fumonisin maddelerini uluslararası metotlarda incelemektedir.
Tüm tohumlular ve bunlardan yapılmış tüm ürünlerde Aflatoksin B₁ ve Toplam Aflatoksin (B₁+ B₂+ G₁+ G₂) Tayini : Tahıllar, Tahıl İçeren Gıdalar ve Yemlerde Deoksinivalenol (DON) Tayini uzman analiz laboratuvarları tarafından analizleri yapılmalıdır.