Ülkemizin mutfağında önemli yeri olan ve topraklarımızda oldukça fazla miktarlarda üretilen ve tüketilen havuç, dünyada özellikle kuzey yarım kürede yetiştirilmektedir. Ülkemizde kışlık bir sebze olarak düşülse de, dünyanın birçok yerinde dört mevsim tüketilen ürünlerden biridir. Havuç yetiştiriciliğinde genelde turuncu havuçlar tercih edilmektedir. Ancak dünyanın farklı yerlerinde yetiştirilen; kırmızı havuçlar, sarı havuçlar, beyaz, mor ve siyah havuçlar bulunuyor. Faydaları ile dikkatleri üzerine çeken ürünler, en besleyici kök sebzeler arasında gösterilir.
Yüksek oranda A vitamini, B,C, D ve E vitaminleri bulunduran havuç, özellikle beta-karoten içeriği ile yaşlanmaya karşı bedeni destekliyor. Bağırsak, göz ve kalp sağlığı için oldukça faydalı olan havuçlar, bağışıklık sisteminin güçlenmesine de yardımcı olur.
Havuç üretiminin gelişimine bakıldığında en büyük üretimin Avrupa ülkelerinde olduğu görülmektedir. Ülkemizde havuç kışlık bir sebze olarak algılanıp üretilirken, Dünya ülkelerinde havuç her mevsimde tüketilen bir sebzedir. Ayrıca havuç ülkemizde turşu haricinde hiç konserve edilmezken Avrupa ülkelerinde konserve edilmiş olarak büyük miktarlarda tüketilir.
Havuç üretimi dünya üzerinde geniş alanlara yayılmıştır. Üretimin çok büyük bir bölümü kuzey yarı küresinde yoğunlaşmıştır.
1.Ankara (Beypazarı)
2. Konya (Ereğli ve Çumra)
3. Akdeniz (Antalya, Mersin, Hatay)
4. Ege (İzmir, Aydın, Manisa)
5. Güney Marmara
Havuç derin bünyeli, serin, besin maddelerince zengin iyi işlenmiş toprakları sever. İmparator grubu havuçlar derin bünyeli, killi kumlu topraklarda başarıyla üretilirler. Uygun çevre koşullarında killi topraklarda üretilen havuçlarda yüksek verime ulaşılabilmektedir. Ancak killi topraklarda üretilen havuçlarda yıkama oldukça zordur. Toprak PH’sı havuç yetiştiriciliği açısından önem taşır. Havuç yüksek asitliğe karşı hassastır. Ph 6-6.5 arasında değer taşıyan topraklar havuç yetiştiriciliği için ideal topraklardır.
Yetiştiriciliğin yapılacağı tarlayı çok iyi incelemeli ve havuç yetiştirmeye uygun olduğunu tespit edilmelidir. Ağır killi topraklardan, toprak zararlılarınca bulaşık topraklardan özellikle de nematod ve tel kurdu bulaşık topraklardan mutlaka kaçınılmalıdır. Böyle topraklarda havuç üretimi son derece yanlış olmaktadır. Havuç ekilecek toprağın çok iyi işlenerek ekime hazırlanması gerekir. Havuç tohumlarının küçük oluşu, geç çimlenmesi gibi özellikleri nedeniyle toprak inceltilerek tohumun toprakla temasının tam olması sağlanmalıdır.
Ekim dikkatli bir şekilde hazırlanarak inceltilen toprağa mibzerle yapılmalıdır. Ekim derinliği 2,5-3 cm olmalı bir dekar alana 600-800 gr tohum atılmalıdır. Ekilecek tohum miktarı sıra arası mesafesi olarak 25-30-40 cm’lik aralıklar yeterlidir. Sıra üzeri seyreltme mesafesi ise 5-12 cm arasında değişmektedir.
Çimlenme tamamlandıktan ve bitkiler 2-3 gerçek yapraklı döneme geldikten sonra sıra üzerinde seyreltme yapılır. Çeşit özelliğine bağlı olarak sıra üzeri mesafeleri ayarlanır. Ancak bu seyreltme döneminde tarlada bitkilerin köklerinin zarar görmemesine özen gösterilmelidir. Seyreltme işçiliği önemli bir maliyettir. Bunun önlenmesi için ekimin pnömatik mibzerle, seyreltme sıklığında ve çimlenme olasılığı yüksek tohumla yapılması gerekir. Seyreltme işleminden sonraki bakım işleri yabancı otların elle alınması düzenli sulama, hastalık ve zararlı ile mücadele işlemlerinden oluşmaktadır.
Kışlık ve geççi havuç çeşitlerde uzun bir süre büyüme ve gelişme devam ettiği için gübrelemeye çok dikkat etmek gerekir. Küçük, yazlık ve erkenci çeşitlerde gübreleme daha kolaydır.
Havuç yetiştiriciliğinde azot’un yanında potasyum da büyük önem taşır. Bu iki besin elementi verim ve kaliteyi önemli ölçüde etkiler. Bitki nitrat formunda azotu tercih eder.
Potasyum ise havuçta şeker oranını ve depolanma gücünü arttırır. Havuç özellikle çimlenme ve gençlik döneminde tuza karşı son derece hassastır. Ekimle birlikte gübre verme bu nedenle yanlış bir uygulama olmaktadır. Böyle bir uygulama çimlenme aksaklıklarına yol açar. Sıralarda boşluklar oluşur. Havuç yetiştiriciliğinde organik gübreler tercih edilmeli, erken dönem de yoğun inorganik gübreden kaçınılmalıdır.
Toprakta tav nedeniyle gübreleme ekimden bir hafta öncesine kadar yapılmamışsa gübre vermeden ekim yapıp çimlenme tamamlanıp bitkiler 2-3 yapraklı olduklarında gübreleme yapmak daha doğru olmaktadır. Dekara ortalama olarak 8-10 kg saf azot, 8-9 kg fosfor ve 12-16 kg potasyumlu gübre hesaplanarak ekimden en az iki hafta önce toprağın 10-15 cm derinliğine karıştırılmalıdır. Azotun yarısı ekim öncesinde diğer yarısı da bitkilerin 3-4 yapraklı oldukları dönemde uygulanırsa yıkanma yoluyla oluşacak kayıp azalır.
Düzenli sulama havuçta kök gelişimin de çok önemlidir. Susuzluk havuç boyunun kısa kalmasına, havucun yeterli ölçüde kalınlaşmamasına ve ayrıca düzensiz sulama ise havucun çatlayarak pazarlanamaz hale gelmesine neden olur. Bu nedenle havuç yetiştiriciliğinde sulama verimi en çok etkileyen faktörlerden birisidir. Havuç için yağmurlama veya damlama sulama tercih edilmelidir.
Havuçlarda zarar yapan hastalıkları Botrytis, Rhizoctonia ve Mildiyö’dür. Havuç yetiştiriciliğinde karşılaşılan önemli zararlılar ise Havuç sineği, Nematodlar ve Köstebeklerdir. Yetiştiricilikte bu zararlılara karşı mutlaka önlem almak gerekmektedir. Havuç yetiştiriciliğinde münavebe de büyük önem taşımaktadır. Münavebeye uygun ön bitkiler; Zambakgiller familyası, Soğangiller familyası, domates, marul, hindiba olarak örnek verilebilir. Kaçınılacak ön bitkiler ise; Maydanozgiller’in tüm türleri, fasulye ve tahıllar olarak örnek gösterilebilir.
Havuçlarda olgunluk havucun çeşit özelliklerini kazandığı tarihten itibaren başlar ve hasat birkaç hafta sürebilir. Daha erken dönemde hasat edilen havuçlar cılız kalırlar, renkleri açık olur ve düşük düzeyde şeker içerdikleri için yeterince tatlı olmazlar. Çiğ olarak değerlendirilen sofralık havuçlarda hasat bu nedenle olgunlaşma tamamlanmadan yapılmamalıdır. Ancak pazarda boşluk varsa bunu doldurmak amacıyla havuçlar olgunlaşmasını tamamlamadan da hasat edilebilir. Havuçlarda olgunlaşma süresi çeşide göre değişir. Erkenci çeşitlerde 8-10 hafta, orta erkenci çeşitlerde 12 hafta, geç çeşitlerde 16-18 haftada hasat olgunluğuna ulaşılır.
Hasat, yetiştirilen çeşide, yetiştirme alanının genişliğine ve pazarlanacak havucun miktarına göre elle veya makineyle yapılır. Sofralık havuçlar birkaç adedi bir demet yapılarak yaprakları ile veya söküldükten sonra yaprakları kesilerek torbalar içerisinde pazarlanırlar. Söküldükten sonra uzun süre kapalı kaplar içinde muhafaza edilen havuçlarda açılaşma görülür. Bu nedenle uzun süreli muhafaza zorunlu ise havuçların temizlenerek dere kumu içinde serin bir ortamda muhafaza edilmesi gerekir.
Muhafaza sıcaklıkları sıfırın üzerindeki 3-50C’lik sıcaklıklardır. Söküldükten sonra muhafaza edilmesi düşünülen havuçlarda hasadın tam olgunlaşama gerçekleştikten sonra yapılması ve hasat sırasında havuçların yaralanmamasına özen gösterilmesi gerekmektedir.
Havuç yetiştiriciliğinde verim çeşide, ekim sıklığına ve hasat zamanına göre değişir. Orta erkenci çeşitlerde dekara verim 2.5-5 ton, geçci çeşitlerde ise 3-4 ton arasında değişir. Çok başarılı yetiştirmelerde bu değerler her iki grupta da 1 ton daha yüksek olabilir.
Ülkemiz tohumu üretimi için son derece elverişli ekolojik şartlara sahip olan ender ülkelerden birisidir. Standart çeşitlerde tohum üretimi için önce pazarlanabilir özelliklere sahip havuçlar üretilir. Bunlar içerisinden çeşit özelliklerini taşımayanlar seçilip ayrılır. Diğerleri kışı hafif geçen yerlerde hemen tohumluk parseline 70-80cm sıra arası, 30 cm sıra üzeri mesafelerde havuçların üst kısmında 2-3 cm’ lik yaprak sapı kalacak şekilde traş edildikten sonra toprak yüzeyine 2-3 cm kalacak derinlikte dikilirler. İlkbaharda gelişen havuç başlangıçta yaprak, daha sonra gövde ve çiçek özelliklerinde anlatıldığı şekilde gövde ve çiçek demetlerini geliştirerek tohumlarını olgunlaştırır. Havuç tohumu üretiminde potasyumlu gübreler başarıyı arttırır. Havuçlarda çiçek şemsiyeleri kademeli olarak meydana geldiği gibi tohumların meydana gelmesi ve olgunlaşması da kademeli olarak olur. Bu sebeple hasadın tohumlarını olgunlaştıran şemsiyelerin hasat şeklinde kademeli olarak yapılması gerekir. 8-10 cm uzunluktaki sapı ile hasat edilen şemsiyeler gölge havadar bir yerde kurutularak harmanlanır. Bir dekar alandan 80-100 kg arasında tohum alınabilmektedir. Havuçlarda ilk çiçeklerle ondan sonra meydana gelen çiçek gruplarından oluşan tohumların iriliklerinin farklı oluşu nedeniyle bu tohumlar kalibrasyona tabi tutulmadan ekilirse çimlenme farklılıkları oluşur. Bu durum üretimde verim kayıplarına yol açar. İşte bu sebeple hasat edilen tohumların hasattan sonra havları alınmalı ve mutlaka kalibrasyona tabi tutularak belli irilikteki tohumların boylanması sağlanmalıdır.
Yazılarımızı Okumaya Devam Etmek İçin;
Patates Tarımı
Danelik Mısır Hasadı ve Kurutulması
Ejder Meyvesi Yetiştiriciliği (Pitaya)
Kaynakça;
Havuç Yetiştiriciliği ve Tarımı! (turktob.org.tr)
Havuç Yetiştiriciliği.pdf (tarimorman.gov.tr)
Havuç Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır? | Tarfin