Dünya Sağlık Örgütü, her yıl ortalama 1 milyon insanın intihardan dolayı öldüğünü tahmin ediyor. Bu kadar çok bireyi kendi yaşamını almaya iten şey ne? Depresyon ve umutsuzluk pençesinde olmayanlar için bir insanın kendi yaşamını yok etme motivasyonunu anlamak oldukça zor. Fakat intihar eğilimi olan kişi o kadar çok acı çekiyor olabilir ki, başka bir seçeneği kalmamıştır.
İntihar çekilmez hale gelen kahırdan kaçmak için yapılan umutsuz bir çabadır. Kendine kızma, umutsuzluk ve izolasyon hisleri ile körleşmiş olan intihara eğimli kişi, ölüm haricinde bir rahatlama yolu hayal edemez. Ancak acıların sona ermesi için duyduğu arzuya karşın intihar eğilimi olan pek çok insan kendi yaşamını sonlandırma konusunda çatışma içindedir. İntihara bir alternatif olmasını diler ancak bunu göremezler.
İntihar Hakkında Bazı Yanlış Yorumlar
Yanlış: İntihardan bahsedenler bunu gerçekten yapmazlar.
Gerçek: İntihar eden neredeyse herkes bir ipucu veya uyarı işareti verir. Ölüm ve intihara karşı indirekt referansları bile göz ardı etmeyin. “Ben gidince görürsün,” “Başka bir yolunu göremiyorum,” gibi sözler şaka gibi söylenmiş olsalar da ciddi intihar duygularını gösteriyor olabilirler.
Yanlış: Kendini öldürmek isteyen kimse bir deli olmalı.
Gerçek: İntihar eğilimli çoğu insan psikotik veya deli değil. Kızgınlar, üzgünler, depresyondalar ve umutsuzlar ancak aşırı üzüntü ve duygusal acılar illa ki ruh hastalıklarının işareti olmak zorunda değiller.
Yanlış: Birisi kendini öldürmeyi kafaya koyarsa hiç bir şey onu durduramaz.
Gerçek: En depresyondaki insanın bile ölüme dair fikirleri karmakarışıktır ve yaşamak ile ölme isteği arasında gidip gelir. Ölümü istemekten ziyade, acının bitmesini isterler. Bu nedenle yaşamını sonlandırma dürtüsü sonsuza kadar sürmez.
Yanlış: İntihardan ölen insanlar yardım istemeyen insanlardır.
Gerçek: Pek çok insan intihardan önce yardım almaya çalışıyor. Çalışmalar intihar kurbanlarının %50’sinden fazlasının ölümlerinden 6 ay önce tıbbi yardım almaya çalıştığını gösteriyorlar.
Yanlış: İntihardan bahsetmek bazılarına fikir verebilir.
Gerçek: Birisine intihardan bahsederek ona intihar fikrini vermezsiniz. Genelde tam tersi doğrudur. İntihar düşüncesi ve hisleri hakkında dürüst ve açık şekilde konuşmak bir yaşamı kurtarabilir.
İntiharın Uyarı İşaretleri
İntihar konuşmalarını ve davranışlarını ciddiye alın. Bu sadece kişinin intihar etmeyi düşündüğünün işareti değil, aynı zamanda yardım çığlığıdır.
Çoğu intiharı düşünen birey, niyetine dair uyarı işaretleri verir. İntiharı önlemenin en iyi yolu bu uyarı işaretlerini tanımak ve onları tespit ederseniz nasıl cevap vereceğinizi bilmektir. Eğer bir aile bireyi ya da arkadaşınızın intihar eğilimi olduğunu gördüğünüzü düşünüyorsanız, alternatifleri göstererek, değer verdiğinizi göstererek ve bir doktor veya psikoloğu devreye sokarak onu önlemekte rol oynayabilirsiniz.
İntiharın en büyük uyarı işaretleri arasında kendini öldürmek veya kendine zarar vermekten bahsetmek, çok fazla ölümden bahsetmek veya ölümle ilgili şeyler yazmak, intihar teşebbüsünde kullanılabilecek silah ve ilaç gibi şeyler aramak var. Bu sinyaller kişide depresyon veya bipolar bozukluk gibi ruh hali bozuklukları varsa, alkol bağımlılığı varsa ve daha önce intihar teşebbüsü olduysa veya aile geçmişinde intihar varsa daha tehlikeli hale gelirler.
İntiharın bir diğer eşit derecede tehlikeli uyarı işareti umutsuzluktur. Çalışmalar umutsuzluğun intiharın güçlü bir öncülü olduğunu gösteriyorlar. Umutsuz hisseden insanlar kaldıramadıkları duygulardan bahsedebilir, boş bir gelecek öngörebilir ve bekledikleri hiç bir şey olmadığını söyleyebilirler.
İntihara ayarlı bir düşünce yapısının bir diğer uyarı işareti ise dramatik ruh hali dalgalanmaları veya ani kişilik değişimleri. Örneğin dışadönüklükten içedönük hale gelmek veya iyi huylu davranmaktan çok asi olmaya geçmektir. İntihar düşüncesindeki kişi günlük aktivitelere olan ilgisini kaybeder, görünümüne önem vermez ve yeme ve uyku alışkanlıklarında büyük değişimler ortaya çıkar.
İntihar uyarı işaretleri arasında şunlar var:
İntihardan bahsetmek – İntihar, ölüm, kendine zarar verme gibi herhangi bir konuşma. Örneğin keşke doğmamış olsaydım, seni tekrar görürsem… Veya ölsem daha iyi gibi cümleler.
Saldırı araçları aramak – Silahlara, haplara, bıçaklara ve intiharda kullanılabilecek cihazlara erişim sağlamaya çalışmak.
Ölümle meşgul olmak – Ölüm, ölmek ve şiddete dair sıra dışı odaklanma. Ölüm hakkında şiirler ve hikâyeler yazmak.
Gelecek için umutsuzluk – Umutsuzluk, yardım alamama ve hapsolma hissi.
Kendine kızma, kendinden nefret etme – Değersizlik, suçluluk ve kendinden nefret etme hissi.
Kendini yük olarak görmek.
Ölümden sonrasına hazırlanmak – Vasiyetname yazmak. Değerli eşyaları başkalarına vermek. Aile bireyleri ile görüşmeler yapmak.
Hoşçakal demek – Aile ve arkadaşlara yapılan beklenmedik ziyaret ve aramalar. İnsanlara bir daha görüşmeyecekmiş gibi hoşçakal demek.
Kendine zarar veren davranışlar – Artan alkol ve uyuşturucu kullanımı, dikkatsiz araç sürme, güvensiz cinsel ilişki yaşamak. Ölüm dileği varmış gibi gereksiz riskler almak.
Birden gelen sakinlik – Aşırı depresyondan sonra birden gelen mutluluk ve sakinlik. Bunun anlamı kişinin intihar kararını vermiş olmasıdır.
İntiharı Önleme: Endişeliyseniz Konuşun
Eğer değer verdiğiniz birisinin intihar uyarı işaretlerini tespit ederseniz, bir şey söylemenin iyi bir fikir olup olmadığını merak edebilirsiniz. Eğer yanlış gördüyseniz ne olacak? Ya o kişi size kızarsa? Böylesi durumlarda rahatsız ve korkak hissetmek doğaldır. Ancak intihardan bahseden veya intihar uyarı işaretlerini gösteren birisinin hemen yardıma ihtiyacı vardır.
Onun intihar düşüncesi ve hislerinden aile bireylerine veya arkadaşlarına bahsetmek herkes için çok zor olabilir. Fakat birisinin ihtiyar düşüncesine sahip olup olmadığından emin değilseniz bunu bulmanın en iyi yolu sormak. Birisine değer verdiğinizi göstererek onu intihara eğilimli hale getiremezsiniz. Hatta intihar düşüncesindeki kişiye kendi hislerini ifade etme fırsatı vermeniz yalnızlık ve negatif duyguların azalmasını sağlayarak intihar teşebbüsünü önleyebilir.
İntihardan bahsetmek için sohbet başlatma yolları:
“Son zamanlarda senin için endişe ediyorum.”
“Yakın zamanda sende bir farklılık görüyorum ve nasıl olduğunu merak ediyorum.”
“Seni kontrol etmek istedim çünkü son zamanlarda pek kendinde değil gibisin.”
Sorabileceğiniz sorular:
“Ne zaman böyle hissetmeye başladın?”
“Böyle hissetmene sebep olacak bir şey mi oldu?”
“Seni şu anda nasıl destekleyebilirim?”
“Yardım almayı düşündün mü?”
Yardımı olabilecek kelimeler:
“Yalnız değilsin, senin için buradayım.”
“Şu anda inanmıyor olabilirsin ancak hissettiğin şeyler geçecek.”
“Tam olarak nasıl hissettiğini anlamıyor olabilirim ama sana değer veriyorum ve yardımcı olmak istiyorum.”
“Vazgeçmek istediğinde, kendine dayanmak için bir gün, bir saat, bir dakika, ne istersen onu ver.”
İntihar Eğilimli Kişi ile Konuşurken Şunlara Dikkat
Yapılacaklar
Yapılacaklar
Kendiniz olun. Kişinin değer verdiğinizi bilmesini, yalnız olmadığını fark etmesini sağlayın. Doğru kelimeleri bulmak değer verdiğinizi göstermek kadar önemli değil.
Dinleyin. Sevdiğiniz kişi veya arkadaşınızın hislerini dışarı atmasına izin verin. Sohbet ne kadar negatif görünürse görünsün sohbetin olması bile olumlu bir işarettir.
Anlayışlı olun ve yargılamayın. İntihar düşüncesindeki kişi dinlemesi ne kadar zor olursa olsun hislerinden bahsederek doğru şeyi yapıyordur.
Umut önerin. Yardım olduğunu söyleyin ve intihar hissinin geçici olduğunu belirtin. Onun yaşamının sizin için değerli olduğundan bahsedin.
Ciddiye alın. İntihar etmek isteyen kişi “Çok depresyondayım, devam edemiyorum” derse, intihar düşüncesinde olup olmadığını sorun. Acılarını sizinle paylaşmalarını sağlamak onların kafasına fikir yerleştirmek demek değildir.
Yapılmayacaklar
Tartışmak. “Yaşayacak çok şeyin var, intiharın ailemize zarar verir, kendini topla” gibi şeyler demeyin.
Şok olmuş gibi davranmak, yaşamın değerinden bahsetmek, intiharın yanlışlığından konuşmak.
Gizlilik veya sır sözü vermeyin. Bir yaşam tehlikede ve kişiyi güvende tutmak için bir ruh sağlığı uzmanı ile konuşmanız gerekebilir. Sohbetinizi sır tutma sözü verirseniz, bu sözü bozmanız gerekebilir.
Problemlerine çözüm önermeyin. Nasihat etmeyin. İntihar hislerini doğrulayabilecekleri şekilde hissettirmeyin. Sorun problemin ne kadar kötü olduğu değil, onun kişini nasıl etkilediği.
Kendinizi suçlamayın. Başka birinin depresyonunu tamir edemezsiniz. Arkadaşınızın mutluluğu veya mutsuzluğu sizin sorumluluğunuz değil.
Bir Krize Hızlıca Tepki Verin
Eğer arkadaşınız veya aile bireyiniz ölüm ve intiharı düşündüğünü söylerse, kişinin içinde bulunduğu tehlikeyi hemen değerlendirmek önemli. İntihar riski en yüksek olanların belli bir intihar planı, planı gerçekleştirme araçları, bunun zamanı ve niyetleri vardır.
Aşağıdaki sorular intihar riskini değerlendirmenize yardımcı olurlar:
İntihar Riski Düzeyleri
Düşük: Bazı intihar düşünceleri. İntihar planı yok. İntihar etmeyeceğini söylüyor.
Orta: İntihar düşünceleri. Çok ölümcül olmayan soyut bir plan. İntihar etmeyeceğini söylüyor.
Yüksek: İntihar düşünceleri. Ölümcül bir kesin plan. İntihar etmeyeceğini söylüyor.
Çok yüksek: İntihar düşünceleri. Çok ölümcül kesin bir plan. İntihar edeceğini söylüyor.
Eğer intihar teşebbüsü kesin gibi görünüyorsa, hemen acil numaralarını arayın veya kişiyi acile götürün. Silahları, ilaçları, bıçakları veya potansiyel ölümcül nesneleri ortalıktan kaldırın ancak hiç bir şekilde intihar düşüncesindeki kişiyi tek başına bırakmayın.
Yardım ve Destek Önerin
Eğer arkadaşınız veya aile bireyiniz intihar düşünceleri içindeyse, yardım etmenin en iyi yolu empati, dinleyici bir kişi olmaktır. Yalnız olmadığını bilmesine ve sizin değer verdiğinizi bilmesine izin verin. Ancak onu iyileştirme sorumluluğunu almayın. Destek sunabilirsiniz ancak intihar düşüncesindeki birini daha iyi hale getiremezsiniz. İyileşmek için kişisel olarak bir çaba göstermeli.
İntihar düşüncesindeki birine yardımcı olmak çok cesaret gerektirir. Ölmeyi isteyen bir insanın düşünceleri çok zorlu duyguları da beraberinde getirir. İntihar düşüncesindeki kişiye yardım ederken, önce kendinize dikkat etmeyi unutmayın. Güvendiğiniz birisini bulun ve duygularınızdan bahsederek önce kendinizi destekleyin.
İntihar düşüncesindeki kişiye yardımcı olmak için:
Profesyonel yardım alın. Kişinin tüm yardımı alabilmesi için gücünüz dâhilindeki her şeyi yapın. Tavsiye ve yönlendirmeler için acili arayın. Kişiyi bir ruh sağlığı uzmanına görünmek için cesaretlendirin veya ona bir doktor randevusu alın.
Tedaviyi takip edin. Eğer doktor ilaç yazarsa, onu aldığından emin olun. Yan etkilerin farkında olun ve bu etkiler kötü hale gelirlerse doktoru bilgilendirin. Kişi için doğru terapi ve ilacı bulmak için zaman ve deneme gerekebilir.
Proaktif olun. İntihar düşüncesindeki kişiler çare olmadığını düşünürler ve bu nedenle yardımcı olurken daha proaktif olmalısınız. Bir şeye ihtiyacın olursa ara demek çok soyuttur. Kişinin sizi araması hatta aramalarınızı açması için beklemeyin. Yanına gidin, tekrar arayın, onu davet edin.
Pozitif yaşam tarzı değişimlerini cesaretlendirin. Örneğin sağlıklı beslenme, iyi uyku, her gün en az 30 dakika güneşte veya doğada vakit geçirme gibi. Spor da endorfin salgılatır, stresi azaltır, duygusal iyiliği arttırır.
Güvenlik planı yapın. İntihar krizi sırasında takip edeceği bir plan düzenleyin. Böylece intihar krizine giden tetikleyicileri tanımlayabilirsiniz. Bunlar arasında bir kaybın yıl dönümü, alkol, ilişki stresi gibi şeyleri görebilirsiniz. Ayrıca kişinin doktor veya terapisti ile aile ve arkadaşlarının numaralarını da alın.
İntihar araçlarını ortadan kaldırın. Haplar, bıçaklar, silahlar. Eğer aşırı doz alma riski varsa ilaçları kilit altında tutun veya onları alacağı zaman verin.
Desteğinizi sonrasında da sürdürün. Ani intihar riski geçtikten sonra da o kişiyle bağlantıda kalın. Pediyodik olarak uğrayın veya arayın. Arkadaşınızın iyileşme döneminde sizin desteğinize ihtiyacı var.
Risk Faktörleri
ABD Sağlık ve İnsani Hizmetler Departmanı’na göre, intihar eden insanların %90’ı depresyon, bipolar bozukluk, şizofreni ve alkolizm gibi ruh hastalıklarının birisinden muzdarip. Depresyon intiharda özellikle büyük bir rol oynuyor. İntihar düşüncesindeki kişinin çözüm bulma konusunda yaşadığı zorluk, biraz de depresyonun görüş açısını bozmasından kaynaklı.
Yaygın intihar risk faktörleri şöyle:
Antidepresanlar ve İntihar
Bazıları için depresyon ilaçları depresyonu ve intihar düşüncelerini azaltmak yerine arttırabilirler. Bu riskten dolayı antidepresan alan insanların intihar düşünceleri ve davranışları için takip edilmeleri öneriliyor. Özellikle kişi ilk defa depresyon ilacı alıyorsa veya son zamanlarda dozu değiştiyse bu göz ardı edilmemesi gereken bir durumdur. İntihar riski özellikle antidepresan tedavisinin ilk iki ayında yüksektir.
Ergenler ve Yaşlı Yetişkinlerde İntihar
İntihar için genel risk faktörlerine ek olarak hem ergenlerde hem de yaşlı yetişkinlerde intihar riski daha fazla.
Ergenlerde İntihar
Ergen intiharı ciddi ve büyüyen bir problemdir. Ergenlik yılları duygusal olarak fırtınalı ve stresli olabilir. Ergenler başarı ve uyum sağlama konusunda baskılarla karşılaşırlar. Özgüven problemleri yaşayabilir, kendilerinden şüphe edebilir, yabancılaşma duyguları yaşayabilirler. Bazıları için bu intihara sebep olur. Depresyon da ergen intiharı için büyük bir risk faktörü.
Ergen intiharında diğer risk faktörleri şöyle:
Ergenlerde Uyarı İşaretleri
Ergenlerde intihar için bazı ek uyarı işaretleri şöyle:
Yaşlılarda İntihar
En yüksek intihar oranları 65 yaş ve üzeri bireylerde. Yaşlı insanlarda depresyonun teşhis ve tedavi edilmemiş olması intihar riskini arttırıyor.
Yaşlı insanlardaki diğer risk faktörleri şöyle:
Yaşlı yetişkinlerde uyarı işaretleri: