İrade fesadı hallerinde düzenlenen ibranamede, sözleşme yapılırken taraflardan birinin makul gerekçelerle esaslı bir hataya düşmesi veya karşı tarafın ya da 3. şahsın hilesi veya korkutması ile ibraname sözleşmesi yapılması durumunda işçinin ibra iradesinin geçerli olduğu kabul görmemektedir.
Her ne sebeple olursa olsun iş akdi sona ermeden ibraname düzenlenemez, düzenlenen ibranameler ise geçersizdir. Yargıtay ’ ın kabul ettiği görüşe göre işçinin işe girerken bilerek yahut bilmeyerek peşinen ibraname imzalaması durumunda ya da iş ilişkisinin devamı süresi içerisinde imzalanan ibranamenin hukuki değeri yoktur. İşçinin iradesinin ibra sözleşmesi yapma yönünde olduğuna varılabilmesi için işveren baskısından kurtulması gereklidir.
İbraname ancak geçmişte doğmuş alacaklar için söz konusu olabilirken gelecekte doğabilecek işçi alacakları bakımından hüküm ifade edemez. Diğer bir ifadeyle gelecekte doğması muhtemel alacaklar Yargıtay’ a göre ibraname konusu yapılamaz.
İbraname ile ibra edilen fazla çalışma ücretleri, yıllık ücretli izin, ihbar tazminatı, kıdem tazminatı gibi işçi alacaklarının nitelikleri ve miktarları ayrı ayrı, açık ve anlaşılır bir biçimde tereddüde mahal vermeyecek şekilde ibraname içeriğinde madde madde belirtilmelidir.
Aksi halde yerleşmiş Yargıtay içtihatlarına göre makbuz olarak kabul edilmektedir. Ayrıca ibraname içeriğinde çalışma süreleri belirtilmeli ve işçiye verilen para ile ölçülebilir sosyal haklar da düzenlenmelidir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi kökleşmiş içtihatlarında ibranamede tarih bulunmaması durumunda ibranamenin geçersiz sayılması kanaatindedir.
İşçi ile işveren arasında imzalanan ibranamenin hangi şartlarda geçerli olacağı Borçlar Kanun umuzun 420. maddesinde düzenlenmiştir.
“İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.
Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.”
İşçi ile işveren arasında yapılacak olan ibranamenin muhakkak yazılı olması gerekmektedir. Aksi takdirde geçerli bir ibranamenin varlığından söz edilemez. Yapılan ibra sözleşmesinin bilgisayarla veya elle yazılması ya da noter huzurunda yapılması hususunda ise bir zorunluluk yoktur. Tartışmaya yer vermemek adına, noter huzurunda düzenlenmesi tavsiye edilirken, bu mümkün değilse ibranamenin işçi tarafından doldurulmasını ya da yazılması yerinde olacaktır.
Önemli bir husus da ibraname metni ile imza arasında boşluk bırakılmaması gerektiğidir.
İbra sözleşmesinin geçerli olabilmesi için, iş sözleşmesinin sonra ermesinden başlayarak en az 1 aylık süre geçtikten sonra imzalanması gerekir.Her ne sebeple olursa olsun, iş sözleşmesi sona ermeden ibraname düzenlenemez.
İş akdi sona ermeden önce düzenlenip işçiye imzalatılan ibranameler ise geçersiz kabul edilir. Yine iş ilişkisi sona erdikten sonra fakat bir ay geçmeden imzalanan ibraname de geçersiz olacaktır. Söz gelimi; iş sözleşmesi sona erdikten iki hafta sonra işçi ibraname imzalamışsa bu ibraname geçersizdir.
İbranamenin tarih içermemesi ve içeriğinden de fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin açıkça anlaşılamaması durumunda ibranameye değer verilemez.
Yargıtay, ibraname için beklenmesi gereken 1 aylık süreye dair, 4857 sayılı İş Kanunu 19.maddesinde, feshe itiraz bakımından 1 aylık süre öngörüldüğünü ve bu süre içerisinde işçinin işe iadesi davası açma hakkı bulunduğunu altını çizerek bu sürenin işverenin olası baskılarını azaltmak ve iş güvencesi sağlamak amacıyla gerekli olduğunu vurgulamıştır.
İbranamede muhakkak alacağın ve miktarının açıkça ve detaylıca belirtilmesi gerekmektedir. İşçi tarafından ibra edilen kıdem ve ihbar tazminatı, izin, fazla mesai ücreti gibi işçilik alacaklarının nitelik ve miktarları açık ve anlaşılır olarak ibraname içeriğinde yazılmalıdır.
Kanunda; “ödeme hak tutarına nazaran noksansız” olmalıdır. denmektedir. Buna göre; işçinin hak etmiş olduğu tüm alacaklarının eksiksiz olarak ödenmesi ibranamenin geçerlilik şartlarından biridir. İşçiye yapılan ödeme eksikse veya bir başka değişle kısmi bir ödeme yapılmışsa artık ibranamenin makbuz hükmünde olduğu Yargıtay’ca kabul edilmektedir.
6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ’nun değinilen maddesinde, işverence yapılacak olan ödemelerin banka yoluyla yapılması zorunluluğunun getirilmesi, ibranamenin geçerliliği noktasında sonuca etkilidir. Ancak banka dışı yollarla yapılan ödemelerde de borç ibra yerine tamamen veya kısmen ifa yoluyla sona ermiş olur. İşçinin işverenden alacağının tam olarak ödenmesi halinde, borç, ibraname ile değil yapılan ödeme yani ifa ile sona erer. Banka yoluyla ödenmiş olmasa da, tamamının ödendiğinin başka yazılı delillerle ispatlanması durumunda, yapılan ibranamenin geçersizliğinin pratikte hiçbir değeri olmadığının altını çizmiştir.
İbraname tarafları kimlerdir? İş sözleşmesine ilişkin ibra sözleşmesi, işçi ile işveren arasında yapılır. Bu bakımdan işçi ile işverenin ibra sözleşmesi yapabilmeleri için ikisinin de hakları kullanma ehliyetine sahip bulunmaları zorunludur. Küçükler ve ayırt etme gücüne sahip kısıtlılar, ancak kanuni temsilcilerinin rızalarıyla ibra sözleşmesi yapabilirler.
Hakkın gerçek tutarda ödendiğini içermeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını ifade eden diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur. Dolayısıyla işverenin işçi alacaklarından olan sorumluluğu; söz konusu işçi alacaklarını ödediğini ödeme belgesiyle (makbuz, dekont gibi) kanıtlayamadığı sürece devam eder.
İbraname dava açma hakkından vazgeçme anlamına gelmemektedir. Hatta bir ibraname gerekli şartları taşısa bile dava açma hakkından vazgeçildiğine dair yer verilen beyanlar hiç bir şekilde hüküm doğurmaz. Dava açma hakkından vazgeçildiğine yönelik hükümler direkt olarak geçersizdir. İbraname hangi hallerde geçersiz olur sorunuzun yanıtlarından biri budur.
İşçiler ibraname imzalamak zorunda değillerdir. İşçileri böyle bir metni imzalamaya fiziki olarak zorlamak işveren bakımından cezai sorumluluk dahi doğurmaktadır. İbraname geçerliliği bu durumda söz konusu olmaz.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın