Büyük yatırımlar borç finansmanı (klasik banka kredileri veya borçlanma araçları) veya hisse senedi piyasalarından fonlanabildiği gibi, şirkete borç servisi sağlayan şirketin devam eden operasyonlarından da sağlanabilir. En basit ifade ile bu tür fonlar şirketin sattığı mal ve hizmetlerden elde edilir. Günümüzde artan girdi maliyetleri, özellikle küçük işletmeler için giderek zorlaşan bankalardan kredi alma koşulları (faiz, vade, teminat vb) ile bu kavramların şirket sahipleri ve yöneticileri açısından oldukça önemli olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle bu yazıyı kaleme almaya karar verdim.
İŞLETME SERMAYESİ DÖNGÜSÜ (WORKING CAPITAL CYCLE)
İşletme sermayesi döngüsünün temel unsurları aslında şirketlerin günlük faaliyetlerinden oluşmaktadır. Bir şirket öncelikle tedarikçisinden hammaddeyi sağlar, daha sonra stok dönüşümünü tamamlar, ürün veya hizmetlerini satar ve müşteri alacağı doğar. Bir süre sonra şirket alacağını tahsil eder, tedarikçisine geri ödeme yapar ve nakit fazlası şirkete kalır. Buna İşletme Sermayesi Döngüsü (Working Capital Cycle) denir.
İşletme Sermayesi döngüsünün üç temel unsuru ; ticari alacaklar, ticari borçlar ve stoklardır. Bu unsurların şirket tarafından kontrolünün (başka bir deyişle işletme sermayesi yönetiminin) şirketin likiditesi açısından kritik önemi bulunmaktadır. Bu konu organizasyonun uzun vadeli başarısı için kritik öneme sahiptir.
NAKİT DÖNÜŞÜM DÖNGÜSÜ (CASH CONVERSION CYCLE)
Nakit Dönüşüm Döngüsü (Cash Conversion Cycle) şirketin mevcut operasyonlarından elde ettiği nakdin ne kadar süre ile şirketin işletme sermayesine bağlandığını ortaya koyar. Nakit dönüşüm döngüsü şirketin nakit çıkışlarını ne kadar sürede nakit girişlerine dönüştürdüğünü, başka bir deyişle şirketin mevcut yükümlülüklerini vadesinde ödeyebilmesi ve günlük faaliyetlerini sürdürebilmesi için ne kadar sürede ve hangi miktarda fonlama ihtiyacı olduğunu gösterir.
OPERASYON DÖNGÜSÜ (OPERATION CYCLE)
Operasyon Döngüsü (Operation Cycle) şirketin ticari alacaklarına ve stoklarına bağladığı nakdi gösterir (ekli grafikte yeşil renkli barlar). Bu döngü şirket açısından bir likidite kaynağı olan ticari borçlar ile dengelenir. Ticari borçlar gelecekteki fon kullanımını temsil ederler. Şirketin ödeme yapılana kadar geçen sürede bu fonlara erişimi vardır.
Nakit Dönüşüm Döngüsü (CCC days) Formülü =Stokta kalma gün sayısı +Ticari alacak gün sayısı – Ticari borç gün sayısı
Stokta Kalma Gün Sayısı (ortalama stok/satılan malın maliyeti)x365; Stokların satışa hazır hale gelmesine kadar geçen ortalama gün sayısını göstermektedir. Genellikle şirketler tarafından sipariş taleplerinin dengeli bir şekilde karşılanabilmesi için bu sürenin mümkün olabildiğince kısa tutulması tercih edilmelidir.
Ticari Alacak Gün Sayısı (ortalama ticari alacak/net satışlar)x365; Alacakların tahsil edilmesine kadar geçen ortalama gün sayısını göstermektedir. Genellikle şirketler tarafından diğer potansiyel tedarikçileri nezdinde dezavantajlı duruma sokmamak, başka bir deyişle tedarikçilerle yapacağı anlaşmalarda ağır koşullara maruz kalmamak için bu sürenin mümkün olabildiğince kısa tutulması tercih edilmelidir.
Ticari borç gün sayısı (ortalama ticari borç/satılan malın maliyeti)x365; Ticari borçların ödenmesine kadar geçen ortalama gün sayısını göstermektedir. Genellikle şirketler tarafından borçların ertelenmemesi, tedarikçileri arasında iyi niyetli ve karşılıklı güvene dayalı ilişkilerin korunması veya herhangi bir erken ödemede şirkete sunulan avantajlardan fayda sağlanması koşuluyla için bu sürenin mümkün olabildiğince uzun tutulması tercih edilmelidir.
En kısa süreli Nakit Dönüşüm Döngüsüne (CCC) sahip olan şirketler likidite açısından en ihtiyatlı şirketlerdir. İşletmeler operasyon döngüsünü yoğunlaştırarak (stokta kalma süresini azaltarak, alacakları daha hızlı tahsil ederek) veya tedarikçilere borçları erteleyerek CCC’yi kısaltırlar. Eğer CCC negatif ise örneğin ; şirket pazarda güçlü bir konuma sahiptir, müşterilerine ve/veya tedarikçilerine çalışma koşullarını dikte etmektedir (örneğin ödemelerini erteleyebilmektedir). CCC aynı sektör ve/veya grupta faaliyet gösteren şirketlerle kıyaslamak daha doğru olacaktır. Çünkü bazı sektörlerde stok bulunmamaktadır (örneğin ; taşımacılık sektörü). Bazı sektörlerde ticari alacak bulunmamaktadır (örneğin ; süpermarketler). Bazı sektörlerde ise satıcı kredileri bulunmaz (çünkü bazı şirketler tedarikçiler nezdinde fazla güven telkin etmezler).
NAKİT DÖNÜŞÜM DÖNGÜSÜNÜN UZUN OLMASI (VEYA YETERSİZ İŞLETME SERMAYESİ İÇİN) ALINABİLECEK ÖNLEMLER
1)Orta ve uzun süreli yabancı kaynak sağlanması ; Şirketler bankalardan orta ve uzun süreli kredi alarak veya borçlanma araçları ihracı yoluyla işletme sermayesi durumunu sağlamlaştırabilirler.
2)Kısa süreli banka ve satıcı kredilerinin sağlanması ; Şirketler banka ve satıcılardan sağlanacak kısa süreli yeni kredilerle, net işletme sermayesini artırmamakla birlikte, firma bu yolla faaliyetlerini sürdürebilmek için yeni fonlar sağlamış olurlar.
3)Satış fiyatlarının yeniden ayarlanması ; Şirketler piyasa koşulları elverişli olduğu durumda satış fiyatlarını yükselterek kaynak girişini artırabilirler.
4)Alacak devir hızının artırılması; Şirketler peşin satışlara ağırlık vererek kredili satışlarda peşin oranını yükselterek ve/veya vadeyi kısaltarak alacak ortalama tahsil süresini kısaltabilirler.
5)Stokların azaltılması ve/veya stok devir hızının artırılması; Şirketler tarafından alınabilecek diğer bir önlem iyi bir stok kontrolü ile stok tutarını azaltmak ve/veya dönüşüm çabukluğunu artırıcı politikalar izlemektir.
6)Üretim kapasitesini etkilemeyecek şekilde duran değerlerin azaltılması; Ş irketler finansal duran varlıklarını, örneğin iştiraklerini paraya çevirebilir, üretimde kullanılmayan atıl olan duran varlıklarını satabilir, maddi duran varlıklarıyla ilgili olarak sat-geri-kirala işlemlerine girişebilir/başka bir deyişle uzun vadeli kiralama koşulu ile maddi duran varlıkları üzerinden ilave fonlar sağlayabilirler.
7)Kısa vadeli borçların konsolide edilmesi, ertelenmesi girişimlerinde bulunulması; Şirketler kısa vadeli borçlarını uzun vadeli borç haline dönüştürerek, vadesi gelmiş borçlarını erteleyerek, işletme sermayesi durumunu kuvvetlendirebilir.
8)Şirketin ödenmiş sermayesini artırması ve artan sermayenin para ve dönen varlık şeklinde işletmeye konulması ; Bu seçenek şirketlerin orta ve uzun vadede özsermaye karlılığını düşüreceği için tartışmalı bir konudur. Şirketlerin yabancı kaynak özkaynak dengesini korumak koşulu ile uygun faizlerle daha yüksek miktarda banka kredileri ile fonlanması özsermaye karlılığını artıracaktır.
9)Alacaklar güvence oluşturularak varlığa dayalı menkul kıymet çıkarılması, ihracattan doğan alacakları varsa dış ticaretin finansmanı (trade finance) ürünlerinin kullanılması; Şirketlerin ticarete konu edilen mal üzerinde teminat oluşturularak, klasik kredilendirme sürecindeki aşamalara hiç girmeden kullandığı kredilerdir. Eğer bir olumsuzluk olursa finansör kurum, teminat olarak aldığı ticarete konu malı satıp riski kapatır. Ayrıca, bazı kurumlar bu finansal işlemi genişletmekte ve hammaddelerin ürüne dönüştürülmesi gibi önemli bir konuyu bile finanse edebilmektedir. Bu finansman tekniği, ticaret faaliyetlerini kolaylaştırmak için tedarik zinciri boyunca genişletilerek kullanılabilir.
SONUÇ
CCC’nin iyi yönetilmesi; şirketlerin nakit akış tahminlerini destekler, daha iyi şartlarda uzun vadeli finansman ve yatırım kararları alınmasını sağlar, şüpheli alacak (bad debt) riskini azaltır, likitideyi geliştirir ve dolayısıyla şirkete daha güçlü bilanço rasyoları sağlar (ve bundan dolayı kredi itibarında artış sağlar).
Operasyonel ve ticari sınırlamalar nedeni ile işletme sermayesi seviyesi şirketlerin operasyonlarını olumsuz etkilemeksizin daha düşük seviyelerde kalabilir. Ancak, işletme sermayesinin yönetimi esasen şirketlerin çeşitli katmanları arasında bir denge sağlamaktır. Diğer deyişle işletme sermayesi her zaman sorunsuz bir ticari operasyon için gerektiği kadar yüksek seviyede ve finansal verimlilik açısından gerektiği kadar düşük seviyede olmalıdır.
Sağlıklı günler dilerim.
Saygılarımla
Cenk Bartın
18.02.2023