Ekonomik sebepler veya mevsimsel daralmalar nedeniyle işyerinde faaliyetlerin durma noktasına gelmesi durumunda işletmeler, krizi aşmak için çalışanların bir kısmını veya tamamını belli bir süre için ücretsiz izne çıkarmak istemektedirler.
Ücretsiz izinle ilgili İş Kanununda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, İş Kanunumuz çeşitli maddelerinde kanunda tanımlanan yasal izinlerle birebir örtüşmeyen ve ücretsiz olduğu anlaşılan izinlerden bahsetmiştir.
Örneğin;
4857 sayılı İş Kanunu nun 56. maddesinde, yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren tarafından dört güne kadar ücretsiz izin verilmesi zorunlu kılınmıştır.
Yine, yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılan halleri açıklayan İş Kanununun 55. maddesi (j) fıkrasında, “İşveren tarafından verilen “diğer izinler” de sayılmıştır. Burada sözü edilen izinler, işverenin kendi takdiri sonucunda işçiye verdiği ücretli ve ücretsiz izinlerdir.
Aynı şekilde; İş kanunun 74. Maddesinin 5. fıkrasında “İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.” denmiştir.
Ücretsiz izin hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu’nca belirlenmiş olup ücretsiz izin maddesi altında açık ve net bir şekilde belirtilmiştir.
İş Kanunu nun 56. ve 74. maddelerinde hak olarak tanınanların dışındakiler ancak işçinin ya da işverenin rızasıyla mümkündür.
Kanunun 56. maddesi yıllık izin süresini farklı bir şehirde geçirmeyi planlayan çalışan, talebi ile 4 günlük ücretsiz yol izni kullanabilir.
Bu ücretsiz izin hakkı, gidiş-dönüş süresinde çalışanın yolda harcayacağı zamanı gözeterek çalışana kanunen tanınmış bir haktır.
Buradaki bir diğer önemli nokta, işçinin talep etmesi durumunda işverenin bu izni vermekle yükümlüğü olduğudur.
Az evvel bahsetmiş olduğumuz bir diğer istisnai madde de İş Kanununun 74. maddesi idi. Buna göre doğum nedeni ile raporlu olan kadın çalışanın rapor bitiminde ücretsiz izin talep etme hakkı bulunmaktadır.
Doğum sonrası ücretsiz izin 74. maddede ele alınmış olup 6 aya kadar kullanılabilen ücretsiz doğum izni olarak geçmektedir.
Çalışan hamileliğinin ilk aylarında hak ettiği ücretli annelik izni sonrası dilerse bu 6 aylık ücretsiz doğum izni süresini de kullanabilmektedir.
Her iki durumda da işveren rızasının aranmadığını belirtmiş olalım.
Atlanmaması gereken bir diğer önemli nokta da iş sözleşmeleri ya da toplu iş sözleşmelerinde işçi lehine aksi kararlaştırılabilecek olmalarıdır.
Ücretsiz izin işçi tarafından talep edileceği zaman bu talebin yazılı olarak beyan edilmesi gerekmektedir.
Aksi halde inkar eden taraf lehine ispat sorunları yaşanacaktır.
Buna rağmen işverenin yol izni ve analık izni dışındaki ücretsiz izin taleplerini olumlu cevaplama zorunluluğu yoktur.
İznin isminden de anlaşılacağı gibi, izinli olduğu günler için ücret ödenmesi yapılmaz.
Yine aynı şekilde bu dönem boyunca çalışanın SGK primi de tahakkuk etmez.
Ücretsiz izin alma durumunda işçinin bu günleri, SGK’ya eksik gün bildirimi olarak not edilir.
Ücretsiz izinlerin yasal bildirimleri yapıldıktan sonra bu süre zarfında işçinin iş sözleşmesi de askıya alınmış olur.
Şu unutulmamalıdır ki işverenin hiçbir koşul altında işçisini zorla ücretsiz izne çıkartma hakkı bulunmamaktadır.
Ücretsiz iznin söz konusu olabilmesi için her şeyden önce işçinin kendi rızası olmalıdır.
Bununla birlikte işveren tarafından ücretsiz izne çıkmaya zorlanan işçi haklı fesih hakkını kullanması söz konusu olabilir.
Kıdem süresi hesaplanırken ücretsiz izin süreleri bu hesaba katılmaz.
Ücretsiz izin süreleri olduğunda bu süre ücretsiz iznin sebebine bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.
Yeni doğum yapmış bir anne iznini tükettikten sonra ücretsiz doğum izni almayı planlıyorsa bu süre 6 ay ile sınırlandırılmıştır.
Öte yandan yol izni almak isteyen bir işçi bu gibi durumlarda en fazla 4 gün ücretsiz izin alabilmek hakkına sahiptir.
İşçinin rızası olmaksızın ücretsiz izne gönderilmesi mümkün değildir. İşverenler tarafından bu gibi durumlarda ücretsiz izne çıkmayı kabul anlamına gelen dilekçe imzalatılmak istenmektedir. İşçilerin böyle bir dilekçeyi imzalama zorunluluğu yoktur. İşçi ücretsiz izni kabul etmediği halde ücretsiz izin yoluna başvurulması halinde iş akdi işveren tarafından feshedilmiş olur. Bu durumda işçi kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanacağı gibi işe iade davası da açabilir.
Büyük ölçüde evde kalmak zorunda olduğumuz bu günlerde, işçilerin yıllık izin hakkını kullanmak zorunda bırakılması adil ve vicdani değildir. Ancak istikrar kazanmış Yargıtay Kararları’nda yıllık iznin kullandırılacağı tarihi belirleme yetkisinin işverene ait olduğu ifade edilmektedir. Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 7. maddesinde işçinin yazılı talebi üzerine izin verileceği ifade edilmişse de aynı yönetmeliğin 10. maddesinde işverene işçilerin tamamı veya bir kısmını toplu izne çıkarma yetkisi verilmiştir.
Bu nedenle her ne kadar hakkaniyete uygun bulmasak da kor/isyeri-ucretsiz-izin-kullanilmasi-gaziantep-avukat-ali-tumbas/onavirüs salgını döneminde yıllık izin hakkını kullandırılabilecektir. Yıllık izin süresince işçilerin ücretlerinin eksiksiz olarak ödenmeli ve yıllık izin süresinin sonunda ücretsiz izin olarak devam edilmek isteniyorsa onayı alınmalıdır.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın