İzmir İli Menderes İlçesinde Çalışan Mevsimlik Tarım İşçilerinin Çalışma Koşulları ve Yaşamlarına İlişkin Hak İhlalleri Gözlem ve Tespit Raporu

İzmir ili Menderes ilçesinde çalışan mevsimlik tarım işçilerinin ağır çalışma ve yaşam koşullarının bulunduğu iddiaları olması üzerine; iddiaların ve yaşanılan hak ihlallerinin tespitini yapmak, olayı yerinde gözlemlemek, işçilerden ve yetkililerden bilgi alarak bu bilgiler doğrultusunda tespit edilen sorunları  yetkililere duyurarak çözüm üretilmesine vesile olmak ve yine tespitleri kamuoyuna duyurarak mevsimlik tarım işçilerinin yaşadıkları sorunlara toplumsal duyarlılık geliştirmek  amacıyla İnsan Hakları Derneği İzmir Şubesi yöneticileri ile beraber Sağlık Emekçileri Sendikası yöneticisi ve Menderes Belediyesi Meclis Üyesi ile birlikte 24.06.2021 tarihinde bir ziyaret gerçekleştirilmiştir.

Mevsimlik tarım işçilerinin Doğu ve Güneydoğu illerinden yılın belli aylarında başta Ege Bölgesi olmak üzere birçok batı iline çalışmaya geldikleri ve bu süreç zarfında birçok sorun ile karşılaştıkları kamuoyu gündemine de zaman zaman yansımaktadır.

Heyet olarak yapmış olduğumuz ziyaretler sonucunda kısaca şu sorunlar tespit edilmiştir:

• Ailelerin genellikle baraka ve çadırda kaldıkları, Kalınan baraka ve çadırların barınma konusunda ciddi sorun teşkil etmekte olduğu, beslenme ve hijyen sorunları başta olmak üzere birçok eksikliğin olduğu gözlemlenmiştir.
• Ailelerdeki toplam nüfus sayısı büyük çoğunluğunun çocuklardan oluştuğu ve çocukların 3-12 yaş aralığında olduğu gözlemlenmiştir.
• İçme suyu sorunu olduğu tespit edilmiş olup içme suyundan numuneler alınmıştır. Kuyu suyu kirli olduğundan tüketilemediği içme suyu için yakındaki köyden tankerler ile içme suyu ihtiyaçlarını gidermeye çalıştıkları gözlemlenmiştir. Asıl suyun içildiği tankerdeki arıza nedeniyle bu tankerden numune alınamamış ancak yedek tankerden numune su alınmıştır. Su numune analizleri suyun içmeye uygun olmadığını göstermiştir.
• Barınma amacıyla kullanılan alanlar buna elverişli ve uygun değildir. Aydınlatma için kullanılan küçük açıklıklar bulunmakla birlikte pencerelerin olmadığı, haşere, kemirgen, sivrisinek, sinek, yılan ve akreplere karşı riskli olduğu gözlemlenmiştir. Kapı yerine kalın perdeler kullanılmaktadır. Tek göz oda vardır, mutfak, oturma yeri ve yatma yeri ayrı birleşiktir. Banyo ve tuvalet dışarıda, küçük çadır denebilecek derme çatma yapılardır. Tuvaletlerde su bulunmamakta, atıklar kuru bir çukura gitmektedir.
• Buzdolabı, klima, vantilatör eksikliği olduğu belirtilmiş bu konudaki ihtiyaçları bahçe sahiplerine iletmelerine rağmen kendilerine olumlu bir dönüş sağlanmadığını belirtmişlerdir. Genel ihtiyaçlarını kendi imkanları ile gidermeye çalıştıklarını belirtmişlerdir.
• Kalınan barakalardaki harcanan elektrik ile bahçe sulaması için kullanılan elektrik ortak olup gelen elektrik faturasından kendilerinden kullandıkları bedel için faturanın yarı oranında ücret kesildiğini belirtmişlerdir.
• Barınma için kaldıkları bölgede birçok yılanın olduğu yakın zamanda da barınakların hemen arkasında 2 yılan gördüklerini belirtmişler. İlgililere aktarmalarına rağmen ilaçlama veya önlem noktasında bir şey yapılmadığını ifade etmişlerdir. Ayrıca karasineklerin olduğu gözlemlenmiş bu konuda da herhangi bir önlem ve tedbirin alınmadığı ifade edilmiştir.
• Şu anki çalışma saatlerinin sabah saat 06:00 ile öğlen 14:00 arası olduğu belirtilmiştir. Çalışma süresi içim ödenen ücret 85 TL dir. 10 yaşından büyük çocukların da çalıştığı ve aynı ücreti aldıkları belirtilmiştir. Çalışanların sigortasının olmadığı da belirtilmiştir.
• Çocuk sayısının fazla olduğu gözlemlenmiş başta eğitim olmak üzere birçok imkânın olmadığı görülmüştür. Çocukların oyun oynayabilecekleri bir alanın olmadığı gibi gölgesinde oturacakları bir alanın da olmadığı gözlemlenmiştir.

Türkiye’de genel olarak aileleri ile göç eden mevsimlik işçiler, çalıştıkları yerde gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Düşük ücret, barınma koşullarının elverişsiz oluşu, beslenme, güvenlik, sağlık, ulaşım konularındaki yetersizlikler bu sorunların başında gelmektedir.

Mevsimlik gezici tarım işçileri, çoğunlukla aileleri ile çalışmak için memleketlerinden diğer illere göç etmektedirler. Çalışabilen tüm üyeler, hanenin geçimini sağlamak için çalışmak zorunda kalmaktadır.

Heyetin görüşme sağladığı ailelerin de sorunlarının aslında tüm tarım işçilerinin sorunları olduğu görülmüştür. Barınma, beslenme, çocukların eğitimi, temizlik, sağlık hizmetlerine erişim özellikle salgın döneminde salgından korunma başlı başına bir sorun olmaktadır.

Mevsimlik tarım işçilerinin, uzun çalışma saatleri ile düşük ücretler tüm ailenin çocuklar dahil tümünün katıldığı bir çalışma şeklinde olmaktadır. Mevsimlik işçilerin sigorta sorunları olması nedeniyle emeklilik şansları da bulunmamaktadır. Sigortasız olmaları sağlık sorunlarının çözümünü karşılayamamaktadır.

Okul çağındaki çocukların hiçbiri salgın döneminde uzaktan eğitime erişememiş, EBA ve tablet yüzü görememişler, eğitime erişim hakkı karşılığını bulamamıştır. Mevsimlik gezici tarım işçisi ailelerde çocuk emeğinin kullanımının arttığı 12 yaş civarında okul terk oranlarının artışı birçok araştırmanın tespitidir. Ayrıca, okula giden sayılı çocuğun çoğunluğunun erkek çocuk olması da bir diğer önemli bulgudur. Salgın ile uzaktan eğitime geçiş ve okulların kapalı kalma süresinin uzaması zaten okula gitmeyen bu çocukların eğitimden tamamen kopması, çocuk işçiliğine kayması ve eğitime verilen değerin daha da düşmesine neden olacaktır.

Tüm ücretli tarım işçileri arasında, mevsimlik tarımda çalışanlar çalışma ve yaşam şartları en zor ve sosyal güvenceden en yoksun olanlardır. Bu insanların SGK kapsamına alınması, öncelikle bu ailelerin sosyal güvence altına alınmasıyla daha insanca bir yaşama kavuşmasını sağlayacaktır.

Acilen okul çağındaki çocukların bir an önce eğitim erişim hakkı kapsamında okula gitmeleri sağlanmalıdır.

Tarım işçilerinin sağlıklı barınaklarda kalması için önlemler alınmalıdır. Temiz su ihtiyaçları karşılanmalıdır.

Mevsimlik tarım işçileri sağlık taramasından geçirilmelidir.

Türkiye’de mevsimlik tarım işçilerine yönelik yasal mevzuatta boşluklar bulunmaktadır. Çeşitli hukuki düzenlemelerde mevsimlik tarım işçilerine değinilmiş olsa da doğrudan onları ilgilendiren kapsamlı bir çerçeve yasa henüz çıkarılmamıştır, diğer yandan mevsimlik tarım işçilerini içeren mevcut hukuki düzenlemeler de çalışanların büyük oranda kayıt dışı olmaları nedeniyle zorlukla uygulanmaktadır.

Eğitim, sağlık, barınma gibi toplumun refahını doğrudan ilgilendiren konular olduğu için devletin bu konuda var olan düzenlemeleri etkin bir şekilde uygulamaya geçirip denetlemesi gerekmektedir.

Mevsimlik tarım işçilerinin sorunları, yaşadıkları illerden çalışacakları illere ulaşımları sırasında meydana gelen trafik kazaları ile gündeme gelmektedir. İşçilerin, konaklama yeri ile işyeri arasında uygun araçlarla güvenilir bir şekilde ulaşımının sağlanması hususunda işverenle birlikte doğrudan kontrol ve gözetimi tarım aracılarının yükümlülükleri arasındadır ve bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda İŞKUR’un denetim yetkisini artırması gerekmektedir.

Mevsimlik tarım işçileri ve ailelerinin dahil olduğu ulusal düzeyde bir veri tabanı oluşturulmalıdır.

Son olarak;

Mevsimlik tarım işçiliğinin temel nedeni, işçilerin yaşadıkları bölgede geçimlerini sağlayabilecekleri ve üretim yapabilecekleri iş alanlarının sınırlı olmasıdır. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Bölgeleri’nden gelen mevsimlik tarım işçileri mevsimlik tarım işçileri yılın belirli dönemlerinde, ortalama dört ay süre ile yaşadıkları yerden ayrılarak özellikle Ege, Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinde çalışmaktadırlar. Bu süre zarfında elde ettikleri gelir ile bir yıl boyunca geçimlerini sağlamak zorunda kalmaktadırlar. Konu ile ilgili yapılan çalışmalarda genellikle mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarının tespit edilmesi ve çözüm önerileri geliştirilmesi konularına ağırlık verilmektedir. Üzerinde durulması gereken asıl konu ise çalışanları mevsimlik tarım işçisi olmaya iten ana sebeplerin belirlenmesi, bulundukları yerlerde istihdam olanaklarının arttırılarak o bölgelerin ekonomik ve sosyal açıdan kalkındırılması ile mevsimlik göçün önlenmesidir.

Raporun tamamı için: Menderes Mevsimlik İşçiler Raporu

İnsan Hakları Derneği İzmir Şubesi