İş kanunu, işçinin işverenden kıdem tazminatı alabilmesi için belli şartlar öngörmüştür, bu şartlar şunlardır:
1-) 4857 sayılı İş Kanunu ’na göre İşçi Olmak: Yürürlükte bulunan 4857 sayılı İş Kanunu’na göre iş sözleşmesi ile bir işverenin işyerinde çalışan kişiye işçi denilmektedir. İş sözleşmesinin yazılı veya sözlü olması arasında hiçbir fark yoktur. Uygulamada çoğunlukla işçiler yazılı bir sözleşme olmadan fiilen çalışmaktadır. İş Kanunu’nun 14. Maddesi aşağıdaki iş ve meslek grupları içerisinde yer alan şahısların yaptığı çalışmayı işçilik saymadığı için, bu kişiler işçi olmamaları nedeniyle kıdem tazminatı alamazlar:
2-) Bir Yıl Çalışma Şartı: Bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aynı işverenin işyeri veya işyerlerinde en az 1 yıl sürekli çalışması gerekir. İşçi, işverenin işyerinde 1 yıldan daha az süre ile çalışmış ise kıdem tazminatı alması mümkün değildir. İşçi aynı işverenin farklı işyerlerinde, hatta farklı şirketlerinde çalışsa bile 1 yıllık sürenin hesaplanmasında tüm bu çalışmalar göz önünde bulundurulur.
3-) Haklı Fesih Şartı: İş sözleşmesi ister yazılı isterse sözlü olsun belirsiz süreli iş sözleşmesi olmalıdır. Belirli iş sözleşmesi ile çalışılan işyerinden sözleşme bitiminde kıdem tazminatı talep edilemez. Belirli iş sözleşmesi, belli işlerde veya belli bir işin tamamlanması için işveren ile işçi arasında yazılı olarak yapılan sözleşmelerdir.
Belirli iş sözleşmeleri işin bitimi ile veya sözleşmede kararlaştırılan şartın gerçekleşmesiyle kendiliğinden sona erer, kendiliğinden sona eren bu iş sözleşmelerinde kıdem tazminatına hak kazanılamaz. Ancak, belirli iş sözleşmesi sözleşmede kararlaştırılan işin bitiminden önce işveren tarafından haksız nedenlerle, işçi tarafından haklı nedenlerle feshedilirse işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
Yukarıda sayılan işçinin en az 1 yıllık kıdemi ve 4857 sayılı iş kanunu kapsamında olması şartı ve aşağıdaki şartların birinin birlikte gerçekleşmesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Kadın işçi tarafından evlenme tarihinden itibaren 1 yıl içinde evlilik nedeniyle istifa edildiği takdirde kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır. Ancak bu sürenin 1 yıl içerisinde kullanılması şart olup, evlenmeden önce örneğin evlilik hazırlığı gibi bir hususa dayanarak istifa edilmesi durumunda işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ayrıca Kanunda bu hak kadına tanınmış olup erkekler evlenmeye dayanarak istifa yoluna başvurduğu takdirde bu tazminata hak kazanamayacaklardır.
Erkekler muvazzaf askerlik hizmeti için istifa etmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaklardır. Ancak bedelli askerlik hizmeti bir muvazzaf askerlik hizmeti olmadığından bedelli askerlik yapan işçiler kıdem tazminatına hak kazanamazlar. Askerlik hizmeti için istifa durumunda, işçi celp döneminden makul bir süre önce işyerinden ayrılırsa tazminata hak kazanabilir
Ancak Yargıtay kararlarıyla sabit olduğu üzere , örneğin celp döneminden 6-7 ay önce işçinin, askerliği gerekçe göstererek iş akdini feshetmesi durumunda süre makul olmadığından kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır. Ayrıca işçiler işyeriyle anlaşarak iş akdini askıda tutup, askerlikten sonra işe başlamaları yönünde anlaşıp herhangi bir tazminat talep etmeyedebilirler.
İşçilerin emekli olması durumunda kıdem tazminatına hak kazanacakları kanunda sayılan unsurlardan biridir. Gerçekten de işçi yaşlılık, malullük veya emeklilik aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla iş akdini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Ayrıca İşçinin bu kapsamda kıdeme hak kazanabilmesi için bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat ettiğini de belgelemesi gerekmekle birlikte belgelenmemiş olması da başlı başına kıdem tazminatının ödenmemesi için geçerli bir sebep değildir.
Bunun haricinde işçi yaş koşulu dışında diğer emeklilik şartlarını tamamladığı takdirde de kıdem tazminatına hak kazandığına ilişkin ilgili kurum yazısını işverene vererek kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir.
Örneğin: 08.09.1999 tarihinden önce işe girmiş olanlar 15 yıl 3600 gün primlerini doldurdukları takdirde kıdem tazminatına hak kazanırlar
08.09.1999 Ve 30.04.2008 işe giren erkeklerde 60 yaşını kadınlarda 58 yaşını doldurması ve 3600 gün primlerini doldurdukları takdirde kıdem tazminatına hak kazanırlar.
Bu sürelerin ve prim günlerinin aynı işyerinde gerçekleşmesi şart olmayıp işçinin iş hayatındaki toplam prim gününün bu şartları karşılaması yeterlidir. Bu takdirde işçi o işyerinde çalıştığı süreyle sınırlı olarak kıdem tazminatına hak kazanabilecektir.
İşçinin iş kazası olsun olmasın herhangi bir nedenle hayatını kaybetmesi durumunda da 1 yıllık kıdem şartını doldurduğu takdirde, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenecektir.
4857 sayılı İş Kanunu 24. Maddesine göre haklı nedenlerin varlığı halinde işçi tarafından bildirim süresine uyulmaksızın iş akdi derhal feshedilebilir. Bu durumda da işçi kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Örneğin işçinin çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması, işçiye mobbing yapılması, işçinin işyerinde tacize uğraması, çalışma koşullarının işçinin sağlığını etkileyecek nitelikte olması vb. hususlar birer haklı fesih sebebi olup işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Yine uygulamada sıklıkla rastlandığı üzere işçiye fazla mesai ücretinin ödenmemesi veya fazla mesai ücreti ödendiği halde yıllık 270 saatten fazla, fazla mesai yaptırılması, işçiye ücretinin ödenmemesi gibi hususlar da birer haklı nedenle fesih sebebi olup işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
İşveren tarafından iş kanunu madde 25/2. Maddesi kapsamında ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri nedenine dayanılarak iş akdi feshedildiyse işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak işçinin tutuklanması gibi zorlayıcı bir sebepten veya İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması gibi sağlık nedeni gibi koşullar durumunda iş akdi işverence haklı nedenle feshedilse dahi işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Yukarıda sayılan hallerin varlığı durumunda işçiye kıdem tazminatı ödenmediği durumlarda işçinin kıdem tazminatı davası açma hakkı bulunmaktadır.
İşçiye kıdem tazminatı ödenmesi durumları, 1475 Sayılı Kanun ’da 14. Madde ile belirlenmiştir. Kanun maddelerine göre;
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın