Kısa çalışma ödeneği daha önceden de hukukumuzda yer alan ancak Corona Virüs (COVID-19) kapsamında hak ediş şartları önceki düzenlemelere göre nispeten kolaylaştırılan ve devlet tarafından işçilere belirli oranda verilen ödenek çeşididir. Başka bir deyişle kısa çalışma ödeneği, işveren aracı kılınmaksızın doğrudan işçiye yapılan bir ödemedir.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak ; hem işveren hem de işçi açısından öngörülen şartların birlikte gerçekleşmesi şartıyla mümkündür. Söz konusu şartlar 7226 Sayılı Kanun’un 41.Maddesiyle ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na eklenenen Geçici Madde 23 ile düzenlenmiştir.
İşçinin bir iş yerinde halen daha çalışıyor olması (İşçi işsizlik sigortasından farklı olarak koşulları oluşsa dahi işten çıktıysa/çıkarıldıysa bu ödenekten faydalanamaz)
İşçinin kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olması ve son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olması (COVİD-19 öncesinde asgari süreler kanunda; son 120 gün hizmet akdine tabi olma ve son üç yıl içinde 600 gün sigortalı olma şartına bağlıydı.)
İşçi eğer kısa çalışma başlama tarihinden önceki 60 gün hizmet akdine tabi olma ve son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olma şartını aynı anda taşımıyorsa, kısa çalışma ödeneğinden; s on işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar ve kısa çalışma ödeneğine ilişkin süreyi geçmemek kaydıyla yararlanabilir. İşsizlik ödenekleri, ‘’ ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı aldığı tespit edilen’ ’ , ‘’kurum tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen’’ ve ‘’haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen’’ kişiler açısından kurumca kesilebilmektedir. İşte yasa koyucu yaptığı düzenlemede, herhangi bir sebeple işsizlik ödeneği kesilen kişiler için, son işsizlik ücretinin kalan kısmı kadar ve kısa çalışma ödeneğini geçmemek kaydıyla yararlanmayı mümkün kılmıştır. Örneğin ; işçi İşsizlik Sigortası Kanun’u gereğince 8 ay işsizlik maaşına hak kazanmış ve 2 ay sonra gelir getirici bir işte çalıştığından bu maaşı kesilmiş olsun. Bu durumda, işçi kısa çalışma ödeneğinden yaralanabilecektir. Ancak verilecek olan bu ödenek , kısa çalışma ödeneği 3 ay ile sınırlı olduğundan bu süreyi aşamayacaktır.
İşçinin, işverence kuruma bildirilen kısa çalışmaya katılacaklar listesinde yer alması
İş yerinde faaliyetlerin tamamen durması veya kısmen durması veya önemli ölçüde azalması
Faaliyetleri durduran veya azaltan sebebin COVİD-19 kaynaklı olması ( İş yerindeki faaliyetlerin azalması veya durması ekonomik sebep vb. başkaca bir sebepten kaynaklanıyorsa bu yasal düzenlemeden yararlanılması mümkün değildir.)
Kısa çalışma başvurusunun usulüne uygun şekilde 30.06.2020 tarihine kadar yapılmış olması ( Kanun bu sürenin Cumhurbaşkanlığı kararıyla uzatılabileceğini öngörmüşse de şu anki güncel düzenlemede başvuru süresi 30.06.2020 tarihine kadardır.)
İş yerinde kısa çalışma döneminde işverenin İş Kanun’unun 25/II maddesi haricinde herhangi bir çalışanı işten çıkarmamış olması ( Bu düzenleme işverenin ekonomik sebeplere dayanarak işçi azaltımı yoluna gitmesini engellemek için getirilmiştir. İşveren bu süreç içerisinde İş Kanun’unun 25/II maddesi gereğince ‘ ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık ’dışında herhangi bir sebeple işçiyi işten çıkarırsa; eğer işlem başvuru aşamasında ise başvurusu reddedilir ve ödenek bağlanmışsa faiziyle işverenden geri alınır .)
İşverenin kısa çalışma talebinin iş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu uygun bulunması
( Hazine ve Maliye Bakanlığı 24.03.2020 tarihinde resmi gazetede yayınladığı genel tebliğ uyarınca; bazı sektörlerin faaliyetlerinin, herhangi bir araştırmaya tabi tutulmaksızın COVİD-19 (korona virüs salgını) ’ndan olumsuz etkilendiği yasal olarak hüküm altına alınmıştır. Bir başka ifadeyle, işbu genel tebliğde yer alan sektörlerin mücbir sebep altında olduğu kurum müfettişlerince yerindelik denetimine tabi tutulmayarak doğrudan kabul edilecektir. Bu sektörlerden bazıları; alışveriş merkezleri dahil perakende, sağlık hizmetleri, mobilya imalatı, demir çelik ve metal sanayii, madencilik ve taş ocakçılığı, bina inşaat hizmetleri, endüstriyel mutfak imalatı, otomotiv imalatı ve ticareti ile otomotiv sanayii için parça ve aksesuar imalatı, araç kiralama, depolama faaliyetleri dahil lojistik ve ulaşım, sinema ve tiyatro gibi sanatsal hizmetler, matbaacılık dahil kitap, gazete, dergi ve benzeri basılı ürünlerin yayımcılık faaliyetleri, tur operatörleri ve seyahat acenteleri dahil konaklama faaliyetleri, lokanta, kıraathane dahil yiyecek ve içecek hizmetleri, tekstil ve konfeksiyon imalatı ve ticareti ile halkla ilişkiler dahil etkinlik ve organizasyon hizmetleridir.)
İşverence İş Kanunu 40. Maddesi gereğince kısa çalışmadan yararlanacak işçilere ilk hafta yarım ücret ödenmesi ( Kısa çalışmanın başladığı ilk hafta kurumca ödenek verilmeyecek, işverence İş Kanunu 40. Maddesi çerçevesince ödenekten yararlanacak işçilere yarım ücret ödenecektir. )
Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari ücret brüt tutarının % 150’sini geçemez. İşçinin ücretinden sadece damga vergisi (%7,59 oranında) kesilir.
O halde birkaç örnekle işçinin hak ettiği kısa çalışma ödeneğini hesaplayalım :
Son 12 ay asgari ücretle çalışan bir işçinin alacağı en düşük ücret 1.752,40 TL olacaktır.
Son 12 ay 3.500 TL brüt ücretle çalışan bir işçinin alacağı ücret 1.940,61 TL olacaktır.
Son 12 ay 4.000 TL brüt ücretle çalışan bir işçinin alacağı ücret 2.382,00 TL olacaktır.
Ancak her hâlükârda işçinin alacağı kısa çalışma ödeneği 4.380,99 TL ‘yi geçemeyecektir. Diğer bir deyişle işçinin son 12 aylık brüt ücreti ortalaması 12.000 TL olsa dahi alacağı kısa çalışma ödeneği 4.380,99 TL’dir.
Kurumca uygun bulunması halinde kısa çalışma ödeneğinden yararlanılacak azami süre 3 aydır. Yasa koyucu ‘ Bu madde kapsamında yapılan başvuru tarihini 31/12/2020 tarihine kadar uzatmaya ve birinci fıkrada belirlenen günleri farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.” ‘ demek suretiyle ileride alınacak bir kararla bu sürenin 6 aya çıkarılabileceğini belirtmiştir. Ancak şu anda böyle bir düzenleme mevcut değildir.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanılabilmesi için;
-İş yerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması ( Haftalık çalışma süresinin en az 1/3 oranında azalması, 6 iş günü çalışmanın yapıldığı bir işyerinde 4 gün ve daha az çalışma yapıldığı durumu ifade eder. )
Ya da
-Süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması gerekmektedir.
Daha rahat anlaşılabilmesi için ; iş yerinde çalışma süresinin 2/3 oranında azaldığı ve işçinin 6.000 TL ücretle çalıştığını düşünelim. Bu durumda, işçinin ücretinin 1/3 oranına denk gelen kısmı işverence ödenecek ve işçi kalan ücret üzerinden kısa çalışma ödeneğinden yararlanacaktır.
Dikkat edilecek bir diğer husus da; iş yerinde faaliyetin tamamen veya kısmen dört hafta süreyle durması halinde, kurumca bu süreyle sınırlı olarak çalışma ödeneği verilmesine karar verilebileceğidir. Yani bu halde, kurum kısa çalışma ödeneğini dört haftayla sınırlı olarak ödeyebilir.
Kısa çalışma ödeneği talep edilecek işçiler işverence belirlenecektir. Yani işveren bir kısım işçiler için kısa çalışma ödeneğine başvurup bir kısım işçiler için başvurmayabilir. Ancak kanaatimizce burada işverenin, eşitlik ilkesine uygun davranması ve kısmı çalışma ödeneği talep etmeyeceği işçiler için nesnel ve geçerli bir sebebi bulunması (örneğin; bu işçilerin çalışmalarını azaltmasını gerektiren durumların mevcut olmaması ) gerekmektedir.
Kısa çalışma ödeneğine başvuru sadece işverene tanınmış bir haktır. İşçi işveren bu uygulamaya şartları oluştuğu halde başvurmasa dahi kendi başına geçerli bir başvuru yapamayacaktır.
Emeklilerin kısa çalışma ödeneğinden yararlanması söz konusu değildir. Ancak kanaatimizce eğer emeklilik öncesinde işçinin kesilen işsizlik ödeneği varsa kısa çalışma ödeneğiyle sınırlı olmak kaydıyla – emekli olsa dahi- kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi gerekmektedir.
Kısa çalışma yapılmasında işçi onayının aranması yönünde bir hüküm yasada mevcut değildir. Kısa çalışmanın günlük, haftalık veya aylık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı iş yerinin gerekleri ve işin niteliği dikkate alınarak işverence belirlenir.
İşveren bu süreç içerisinde İş Kanun’unun 25/II maddesi gereğince (ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık) dışında herhangi bir sebeple işçiyi işten çıkarırsa; eğer işlem başvuru aşamasında ise başvurusu reddedilir ve ödenek bağlanmışsa faiziyle işverenden geri alınır. Yani işveren işletmesel / ekonomik sebeplere dayanarak işçi çıkardığında, fesih işlemi geçerli sebebe dayansa dahi artık kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayacaktır.
İş-Kur’un sayfasında da yer aldığı üzere; işverenler, gerekli belgeleri bağlı bulundukları İŞKUR biriminin elektronik posta adresine göndermek suretiyle başvuru yapabilir. Elektronik posta adreslerine https://www.iskur.gov.tr/isveren/kisa-calisma-odenegi/basvuru-icin-gerekli-belgeler-ve-il-iletisim-adresleri/ adresinden ulaşılabilmektedir. Ayrıca evrakların fiziki ortamda teslimine gerek bulunmamaktadır.
Kısa çalışma ödeneğinde başvuru için gerekli belgeler;
• Kısa çalışma talep formu ( Bu formlara https://www.iskur.gov.tr/ isveren/kisa-calisma-odenegi/basvuru-icin-gerekli-belgeler-ve-il-iletisim-adresleri/ ulaşmak mümkündür.)
• Kısa çalışma uygulanacak işçi listesi
•Çalışma süresinin azaltıldığını veya faaliyetin kısmen/tamamen durdurulduğunu ortaya koyan belgeler (örneğin: ücret bordroları, puantaj kayıtları, üretimin, hizmetin ve/veya ihracatın azaldığına, siparişlerin ve/veya sözleşmelerin iptal edildiğine dair vb. belgeler) ile resmi makamlar tarafından faaliyeti durdurulan işyerleri kapsamında olduğuna dair diğer belgeler (Bu belgeye
https://www.gib.gov.tr/vergi-usul-kanunu-genel-tebligi-sira-no-518
uzantısından erişebilirsiniz.)
İş-kur sayfasında yer alan kısa çalışma talep formu eksiksiz ve doğru bilgilerle doldurulmalıdır. İşveren bu formda beyan ettiği hususlarla bağlı olacağından aleyhinde sorumluluk doğmaması için hatalı bilgi vermekten kaçınmalıdır.
Kısa çalışmanın başladığı ilk hafta kurumca ödenek verilmeyeceği ve bir hafta boyunca işçinin yarım ücreti ve ücrete bağlı priminin işveren tarafından karşılanacağını unutmayınız.
İş yerinizde faaliyetlerinizin hangi ölçüde azaldığını/azalacağını veya ne kadar süre ile durduğunu/duracağını somutlaştırarak detaylı olarak belirtiniz. Varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına ve işçilere yazılı olarak bildiriniz.
Kısa çalışmadan faydalanmasını talep edeceğiniz işçilerin gerekli koşulları taşıyıp taşımadığından emin olunuz. Gerekli koşulları taşımayan işçileri bu listeye dahil etmeyiniz.
İş yerinde KOVİD-19’la mücadele kapsamında faaliyetlerin azalmasına veya durmasına ilişkin almış olduğunuz Yönetim Kararı varsa mutlaka bu kararı da başvuru formuna ekleyiniz.
İşçilere kısa çalışmanın ne kadar süreyle ve ne şekilde yapılacağına ilişkin ( yüze karşı tebliğ ile mümkün değilse sms, elektronik posta vb. ) yöntemlerle mutlaka başvuru öncesi duyuru yapınız. Duyuru yapıldığına ilişkin belgeleri başvuru formuna ekleyiniz.
KOVİD-19 sebebiyle iş yerinde meydana gelen olumsuzlukları belgelemeye özen gösterin. (İptal edilen sipariş kayıtları, beyannameler, müşteri sayısındaki düşüşe ilişkin belgeler vb.)
Kısa çalışma ödeneği ile ilgili bizimle iletişim ‘e geçebilirsiniz.