Narkolepsi Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Narkolepsi, gündüz vakti ağır bir rehavet ve aniden gelen uyku atakları ile kendini gösteren kronik bir uyku bozukluğudur. Narkolepsiye sahip olan insanlar durum ne olursa olsun uzun süre uyanık kalmakta zorlanırlar. Narkolepsi günlük rutininizde çok ciddi bozulmalara sebep olabilir.

Narkolepsi bazen katapleksi adı verilen kas tonusunun aniden kaybolduğu rahatsızlıkla birlikte görülebilir ve katapleksi güçlü duygular ile tetiklenebilir. Katapleksi ile birlikte ortaya çıkan narkolepsiye tip-1 narkolepsi adı verilir. Katapleksi olmadan görülen rahatsızlığa ise tip-2 narkolepsi adı verilir.

Narkolepsi çaresi olmayan kronik bir rahatsızlık. Ancak ilaçlar ve yaşam tarzı değişimleri ile belirtilerin yönetimi mümkün olabilir. Aile, arkadaşlar, öğretmenler, iş arkadaşları gibi diğer kişilerden destek almak da narkolepsi ile başa çıkmanızı kolaylaştırabilir.

Belirtileri

Narkolepsinin işaret ve belirtileri ilk bir kaç yılda giderek daha kötü hale gelebilir ve sonrasında ömür boyu devam edebilir. Bunlar arasında şunlar var:

• Gün içinde aşırı uyku hali: Narkolepsiye sahip olan insanlar uyarı vermeden, herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda uykuya dalabilirler. Örneğin çalışıyor veya arkadaşlarınızla konuşuyor olabilirsiniz fakat yine de bir anda uykuya dalarsınız ve bir kaç dakikadan yarım saate kadar uyuyabilirsiniz. Uyandığınızda dinlenmiş hissedersiniz ancak tekrar uykunuz gelmeye başlar.

Gün içinde dikkatiniz ve farkındalığınız azalabilir. Aşırı gündüz vakti uyku hali genelde ilk ortaya çıkan belirtidir ve genelde en zorluk çıkaranıdır çünkü konsantre olmayı ve tam işlev göstermeyi çok zorlu hale getirir.

• Kas tonusunda ani kayıp: Katapleksi adı verilen bu rahatsızlık konuşmanın bozulmasından tutun da çoğu kasta zayıflık ortaya çıkmasına kadar pek çok fiziksel değişime sebep olabilir ve bir kaç dakikaya kadar sürebilir.

Katapleksi kontrol edilemezdir ve yoğun duygularla tetiklenir. Fakat bunlar genelde gülme veya heyecanlanma gibi pozitif duygular olsalar da, bazen korku, sürpriz ve sinirden dolayı da olabilir. Örneğin güldüğünüzde başınız kontrolsüz şekilde öne düşebilir veya dizleriniz bir anda kırılabilir.

Narkolepsi sahibi bazı insanlar yılda sadece bir iki defa katapleksi yaşarlar ancak bazılarında nöbetler her gün de gelebilir. Narkolepsi sahibi olan herkes katapleksi geçirmez.

• Uyku felci: Narkolepsiye sahip olan insanlar genelde uykuya dalarken veya uyandıktan sonra geçici olarak felç yaşarlar ve hareket edip konuşmakta zorlanabilirler. Bu nöbetler genelde kısa sürerler ve bir kaç saniyeden bir kaç dakikaya kadar devam edebilirler ancak korkutucu olabilirler. Bu durumun farkında olabilirsiniz veya sonrasında ne olduğunu hatırlayabilirsiniz ancak yine de olan şey üzerinde kontrolünüz yoktur.

Bu uyku felci normalde REM uykusu sırasında olması gereken geçici felcin bir taklidi gibidir. REM uykusu sırasındaki bu geçici hareketsizlik bedenin rüyalar sırasında harekete geçmesini önler.

Uyku felci geçiren herkeste narkolepsi yoktur. Narkolepsiye sahip olmayan pek çok insan da uyku felci nöbetleri geçirebilir.

• REM uykusunda değişimler: REM uykusu rüyalarımızın büyük kısmının olduğu uyku aşamasıdır. Narkolepsiye sahip olan insanlarda bu REM uykusu günün herhangi bir anında oluşabilir. Narkolepsiye sahip olan insanlar genelde uyuduktan sonra 15 dakika gibi kısa bir sürede REM uykusuna geçebilirler.

• Halüsinasyonlar: Bu halüsinasyonlara uyutucu halüsinasyonlar denir çünkü uykuya dalarken ortaya çıkarlar ve ayrıca uyanma sırasında da uyandırıcı halüsinasyonlar ortaya çıkabilirler. Örneğin yatak odanızda bir yabancı var gibi hissedebilirsiniz. Bu halüsinasyonlar çok net ve korkutucudurlar çünkü rüya görmeye başladığınızda tam olarak uykuya dalmamış olabilirsiniz ve rüyalar gerçek gibi gelebilirler.

Diğer Karakteristik Özellikleri

Narkolepsiye sahip olan insanlarda obstrüktif uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu ve hatta uykusuzluk gibi başka uyku bozuklukları da bulunabilir.

Narkolepsiye sahip olan bazı insanlar kısa narkolepsi atakları sırasında otomatik davranışlar sergilerler. Örneğin normalde yaptığınız yazma, araba sürme gibi işleri yaparken uykuya dalabilirsiniz ve uyku esnasında o işi yapmaya devam edebilirsiniz. Uyandığınızda ne yaptığınızı hatırlamazsınız ve muhtemelen çok iyi de yapmamışsınızdır.

Ne Zaman Doktora Gitmeli?

Eğer aşırı gündüz uyku hali kişisel ve profesyonel yaşamınızı tehdit etmeye başlarsa bir doktora görünün.

Sebepleri

Narkolepsinin tam sebebi bilinmiyor. Tip-1 narkolepsiye sahip olan insanların beyinlerinde hipokretin adı verilen kimyasalın düzeyi düşüktür. Hipokretin beynin uyanıklık ve REM uykusu aşamalarını yönetmesine yardımcı olan önemli bir nörokimyasaldır.

Katapleksi geçirenlerde hipokretin düzeyleri özellikle düşüktür. Beyindeki hipokretin üretimini sağlayan hücrelerin kaybına neyin sebep olduğu bilinmiyor. Ancak uzmanlar bunun otoimmün tepkiden kaynaklanabileceğini düşünüyorlar.

Ayrıca narkolepsi gelişiminde genetiğin de rol oynayabileceği düşünülüyor. Fakat bir ebeveynin rahatsızlığı çocuğuna geçirme ihtimali %1 gibi çok küçük bir değer.

Araştırmalar domuz gribi virüsüne maruz kalmanın ve bazı domuz gribi aşılarının da bir bağlantısı olabileceğini gösteriyorlar ancak bunun neden olduğu henüz belli değil.

Normal Uyku Düzeni ve Narkolepsi Karşılaştırması

Normal uykuya dalma sürecinde ilk olarak NREM uykusu süreci vardır. Bu aşamada beyin dalgaları ciddi şekilde yavaşlar. Bir saat kadar süren NREM uykusunun ardından beyin aktivitesi değişir ve REM uykusu başlar. Rüyaların büyük kısmı REM uykusunda ortaya çıkar.

Narkolepside ise ilk olarak NREM uykusunu yaşamadan doğrudan REM uykusuna girilir ve bu hem gece hem de gündüz olur. Narkolepsinin tipik özellikleri arasında bulunan katapleksi, uyku felci ve halüsinasyonlar REM uykusunda yaşanan değişimlere benzerlerdir ancak uyanıklık ve rehavet aşamasında ortaya çıkarlar.

Risk Faktörleri

Narkolepsi için bilinen sadece bir kaç tane risk faktörü var:

• Yaş: Genelde 10-30 yaş arasındaki bireylerde başlıyor.
• Aile geçmişi: Eğer narkolepsiye sahip bir aile bireyiniz varsa sizde olma riski da 20-40 kat daha fazla.

Komplikasyonlar

• Rahatsızlığın anlaşılmaması: Narkolepsi profesyonel ve kişisel hayatınızda ciddi problemlere sebep olabilir. Başkaları sizi tembel veya uyuşuk bulabilir. Okul ve işte performansınız düşük olabilir.
• Yakın ilişkilerde bozuklma: Sinir, keyiflenme gibi yoğun duygular katapleksi gibi narkolepsi işaretlerini tetikleyebilir ve bu da etkilenen insanların duygusal etkileşimlerden çekinmelerine sebep olabilir.
• Fiziksel hasar: Uyku atakları narkolepsideki insanlar için fiziksel zarara sebep olabilirler. Örneğin araç sürme sırasında atak geçirirseniz kaza riskiniz ciddi anlamda artar. Yemek hazırlama sırasında uykuya dalarsanız kesik ve yanma riskiniz ciddi anlamda artar.
• Obezite: Narkolepsiye sahip insanların fazla kilolu olma ihtimalleri daha fazla. Bu kilo alımı düşük metabolizma hızından kaynaklanabilir.