Nohut ( Cicer arietinum L.), binlerce yıldan bu yana tarımı yapılan ender bitkilerden biridir. Anavatanı olarak Türkiye’nin güney doğu bölgesi gösterilmektedir. Bu bölgede yaklaşık 7000-7500 yıl önce nohut yetiştirilmekteydi. Bugün artık Türkiye de dahil Dünyanın pek çok ülkesinde nohut tarımı yapılmaktadır. Nohut, tanelerinde bulunan % 20-25 protein, % 40-60 karbonhidrat, % 4.5-5.5 yağ, fosfor ve kalsiyum sayesinde insan beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Dünya üretiminin hemen hemen tamamı değişik şekillerde gıda olarak tüketilmektedir. Bir baklagil olması ve köklerindeki nodüllerde havanın serbest azotunu bağlayabilmesi nedeniyle de iyi bir münavebe bitkisi olarak önemlidir.
Nohut, ülkemizde tarımı yapılan yemeklik tane baklagiller içerisinde kuru fasulye ve mercimekten sonra en fazla yetiştirilen bir bitkidir. Mercimekten sonra kuraklığa ve sıcaklığa en çok dayanan bitki olması, nohudu yarı-kurak ve kurak alanların en önemli bitkilerinden birisi yapmıştır.Bu nedenle,ülkemizin doğu,güneydoğu ve orta Anadolu bölgelerinin tarımsal deseninde kendine yer bulmuştur.
Dünyada tarımı yapılan nohut çeşitleri, tane iriliğine, şekline ve rengine göre 2 ana grup altında toplanmışlardır. Bunlar, “Desi” tipi ve “Kabuli” tipi nohut çeşitleridir. Desi, Hint dilinde lokal-yerel anlamına gelmektedir. Bu tip nohut çeşitleri, genellikle kısa boylu olup (15-60 cm arasında), yapraklarını oluşturan yaprakçıklar küçüktür. Saplarında ve çiçeklerinde genellikle antosiyanin oluşur. Çiçek renkleri çok değişiklik gösterebilir. Beyaz, pembe, mor veya mavi çiçeklere rastlamak mümkündür.
Kabuli tipindeki veya diğer bir tanımlamayla İspanyol tipi nohut çeşitleri, biraz daha uzun boylu (1 m’ ye kadar boylanabilir) olup, yaprakçıkları daha büyüktür. Bitkinin çiçek rengi beyazdır. Antosiyanin oluşumu gözlenmez. Baklalar içerisinde çoğunlukla tek tane oluşur. Taneleri çok iri, genellikle düzgün, koç başı şeklinde olup, beyaz veya açık-krem rengindedir. Tohum kabukları incedir. 1000 tane ağırlıkları ortalama 400-600 g arasında değişebilir. Bu tip nohut çeşitleri, daha çok ılıman bölgelere adapte olmuşlardır ve soğuğa dayanıklı değildirler.
Nohut, değişik toprak tiplerinde yetişebilen bir kültür bitkisidir. Ancak toprak farklılıkları bitki habitusunda bazı farklılıkların görülmesine neden olur. Kuru ve hafif topraklarda yetişen bitkiler kısa boylu, az dallı olur; kısa sürede çiçeklenir ve bakla bağlarlar. Ağır ve nemli topraklarda ise vegatatif gelişme fazla olur; çiçeklenme ve bakla bağlama gecikir. Çok verimli topraklarda ise topraktaki fazla nem nedeniyle bakla bağlama az olur. Yurdumuzda nohut genelde kireçce zengin eğimli alanlarda ekilmektedir. Kurağa toleransı fazla değildir. Toprak pH’nın 6.0-9.0 arasında olması iyi bir verim için uygundur. Topraktaki alınabilir kalsiyumun fazlalığı da nohutun pişkenliğini olumsuz yönde etkiler.
Nohut ekimi için çevre şartlarına göre değişmekle beraber pullukla sürüm yapıldıktan sonra, toprağın diskaro ile işlenip tırmık geçirilmesi uygundur. Toprak işleme derinliği 15-20 cm olmalıdır. Toprak patojenleri fazla, ağır ve kötü havalanması olan topraklarda derin sürüm tavsiye edilir. Toprak hazırlığı kışlık ve yazlık olarak; Kışlık nohut ekimi için tarla hazırlığında iki seçenek vardır. Birincisi; tahıl hasat sonrası tarla gölge tavında iken pulluk ile 15-18cm derinlikte sürülür. Ekim veya Kasım ayı içinde diskli aletlerle ikileme, üçleme yapılıp Kasım ayı içinde yağmurlardan önce veya Aralıkta yağmurlardan sonra ekime geçilir.
İkinci seçenek ise; tarla tahıl hasat sonrası yağmurlara kadar anızlı bırakılır. Yağmurlardan sonra pullukla 15-18 cm derinlikte sürülür. Ekimden bir iki gün önce kültüvatör, goble veya disk ile ikileme yapılır. Ekim işlemi Kasım 15 – Aralık 15 tarihleri arasında tamamlanır.Yazlık nohut ekimi için de tarla hazırlığında iki seçenek görülür. Birincisi; tahıl hasat sonrası tarla pullukla 15-18 cm derinlikte sürülüp bırakılır. Kış sonrası Mart ayında ekimden önce diskaro veya kültüvatör ile tarla sürülüp ekime geçilir. İkinci seçenek ise; tahıl hasat sonrası tarla öylece bırakılır. Kıştan sonra ekim zamanı Mart ayında tarla pulluk ile sürülür. Arkasından goble veya kültüvatör ile sürülerek ekime geçilir.
Yurdumuzda nohut genellikle ilkbaharda ekilmektedir. Ekim bölgelere ve yıllara göre değişmekle beraber Şubatın ikici yarısı ile Nisan başı arasında yapılmakta, bazı yerlerde ise antraknozdan kaçmak amacıyla ekimler Mayıs ayına kadar devreye girmesine neden olmakta buna bağlı olarak da verim azalmaktadır. Bahar ekimleri için en uygun ekim zamanı ilkbaharın son donlarından 1 hafta – 10 gün öncesidir. Sahil kesiminde kışların sert geçmediği yerlerde nohut kışlık olarak ekilebilir. Kışlık ekimin verimde artışa neden olduğu araştırmalarla ortaya konmuştur. Ancak başarılı olabilmesi kışa dayanıklı çeşitlerin yanısıra antraknoza dayanıklı çeşitlerin de üretimde yerlerini almasına bağlıdır.
Nohutun bilinen en eski ve yaygın ekim şekli sepme ekimdir. Tohumun tarla yüzeyine serpildikten sonra pullukla toprağın devrilmesi çiftçilerimizce yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bazı yerlerde ise pulluğun saban çizgisine ekim yapılmaktadır. İyi bir ürün elde etmek için önerilebilecek en iyi yöntem sıraya ekmektir. Mibzerle ekim ise en idealdir. Mibzerle uygun ekim sıklığında yapılacak bir ekimde çıkışın iyi olmasının yanısıra bakım işlemlerinin de rahatlıkla yapılabilme kolaylığı vardır. En uygun ekim şekli ise mibzerledir; bu da havalı mibzer olarak bilinen Pinomatik mibzer ile ekim yapılabilmektedir. Mibzer ile ekim verimi de arttırmaktadır. Dekara atılacak tohum miktarı ise 12-15 kg/da arasında değişmektedir. Elle veya fırfırla yapılan serpme ekimde dekara atılacak tohumluk 13 kg/da altına düşmemelidir.
Serpme ekimde kullanılacak tohum miktarları bölgesel geleneklere göre değişmektedir. Ancak yine de sıraya ekimde kullanılacak tohum miktarı toprağın özelliğine ve ekim zamanına göre değişiklik gösterir. Sıraya ekimde genelde önerilen sıra arası 45 cm, sıra üzeri 8-10 cm olmaktadır. Ekim sıklığında m2’deki bitki sayısı 40-45 arasında olması uygun olmaktadır. Kışlık ekimlerde kullanılacak tohum miktarının daha fazla olması gerekir. Ekim derinliği ise 5-6 cm’den fazla olmamalıdır. 10 cm’den daha derine yapılacak bir ekimde çiçeklenme gecikmekte ve bitkide daha az sayıda çiçek ve meyve oluşmaktadır.
Öncelikle bir toprak analizinin yaptırılması gerekir. Analiz sonucuna göre, tavsiye edilecek gübre çeşitlerinin yine uygun miktarlarda toprağa uygulanması en idealidir.Nohut bir baklagil bitkisi olduğundan, köklerinde oluşan nodüller yardımıyla havanın serbest azotunu bağlayarak kendi azot ihtiyacını karşılamaktadır. Yapılan çalışmalar, bu şekilde bir azot bağlama ile, nohut bitkisinin kendi ihtiyacı olan toplam azotun, % 60’ ı ile % 70’ i arasında bir miktarının karşılanabildiğini ortaya koymuştur. Nodüllerin oluşumu için, ekimden önce tohumların uygun Rhizobium bakteri ırkları ile bulaştırılması gerekir.
Ancak, bazı topraklarda, populasyonu düşük de olsa Rhizobium bakterileri mevcuttur. Bu tip topraklara ekim yapıldığında, tohumlar, ekimden önce bulaştırılmamış olsa dahi, nohut bitkisinin köklerinde azot bağlayıcı nodüller oluşacaktır. Bu nedenle, ekimden önce, bakteri aşılamasının yapılması zorunlu olmayıp gerekli de değildir. Uzun yıllar aynı toprakta nohut tarımı yapıldığı halde köklerde herhangi bir nodül oluşumu gözlenmiyorsa, ekimden önce bakteri aşılaması yapılabilir.Eğer, gerekli toprak analizi yapılamıyorsa, genel bir kural olarak, dekara ortalama 2-4 kg azot ve 5-7 kg fosfor verilmesi uygun olur. Verilecek gübrelerin, tamamının ekimden önce toprağa serpilerek tırmıkla karıştırılması uygun olur. Bu amaçla, 18-46-0 gübresi veya diğer adıyla diamonyum fosfat gübresinden dekara 15 kg uygulanabilir.
Nohut yarı-kurak ve kurak bölgelere adapte olmuş, derin köklü bir bitki olduğundan, kurağa dayanıklıdır. Bu nedenle, her hangi bir sulama işlemi söz konusu değildir. Ancak, yapılan bazı çalışmalar, nohut tarımında sulamanın yapılabileceğini ve bakla oluşum döneminde yapılacak bir sulama işleminin verim açısından ekstra fayda sağlayacağını ortaya koymuştur. Burada, eğer sulama yapılacak ise, sulama ile birlikte ortamdaki nem oranında bir artışın olabileceği ve bunun da bazı mantari hastalıkların gelişimini teşvik edeceği unutulmamalıdır.
Nohutta yabancı ot kontrolünde sıra arası mesafesinin büyük önemi vardır. Dar sıra aralıklarında (25-35 cm) ekilen nohut alanlarında, sıra aralarının erken dönemde nohut tarafından kapatılması sonucu yabancı otlar baskılanmakta ve gelişmeleri durmaktadır. Bu nedenle, dar sıralara ekilmiş alanlarda, yabancı ot problemi pek görülmez. Geniş sıra aralıklarında (45-70 cm) ekilen alanlarda ise, gelişmiş veya gelişmekte olan yabancı otlar, sıra aralarının mekanik olarak traktörle çapalanmasıyla yok edilirler.Yabancı otların kimyasal yolla mücadelesinde, ekimden önce veya ekimden sonra bazı yabancı ot öldürücüler (herbisit) kullanılabilir.
Hasat zamanı gelmiş bitkilerde, yapraklar ve baklalar tamamen sararmıştır.Tanenin nem oranı % 15-18 arasındadır. Bu nem oranı, makine ile hasat için idealdir. Bunun üzerinde veya altındaki nem oranlarında, tane mekanik olarak zarar görür.Makineli hasada uygun olmayan çok kısa boylu veya gelişmesini tam olarak tamamlayamadığı için kısa kalmış bazı çeşitler, elle yolunarak veya elle biçilerek harman makinelerinde harmanlanarak hasat tamamlanabilir.
Diğer bazı bitkilere göre, tane dökme problemi olmadığı veya çok önemsiz olduğu için hasadın geç yapılması sorun yaratmaz. Çok çok sıcak ve kurak dönemlerde, baklalarda çatlamalar olabilir.Makineli hasat işleri için, normal biçer-döverler kullanıldığı gibi, yemeklik tane baklagiller için özel olarak tasarlanmış hava emişli hasat-harman makinelerini de kullanmak mümkündür.Hasat edilen ürünün normal şartlarda depolanabilmesi için, tanenin nem oranı en fazla % 13-14 olmalıdır. Bunun üzerindeki nem oranları depolamada sorun yaratırken, bu değerin altındaki nem oranları ise, depolama süresini arttırır.
Yazılarımızı Okumaya Devam Etmek İçin;
Patates Tarımı
Havuç Yetiştiriciliği
Ejder Meyvesi Yetiştiriciliği (Pitaya)
Kaynakça
Nohut Tarımı.pdf (tarimorman.gov.tr)
Nohut Yetiştiriciliği (tarimsitesi.net)