Kanunumuzda olağanüstü mal rejimi olarak tarif edilen rejim mal ayrılığı rejimidir. Eşler mal ortaklığı, paylaşmalı mal ayrılığı veya edinilmiş mallara katılma rejimlerinden birini seçmişlerse ya da mal rejimi seçmeyip yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine tabi durumdalarsa olağanüstü mal rejimine geçiş gündeme gelebilir. Kanunumuz mal rejimleri konusunda eşlerin sözleşmeyle serbest olduklarını ve ikisininde rızası olması gerektiğini düzenlemiştir. Fakat bazı durumlarda mahkemeye başvurarak, eşlerden birinin istemi ile haklı bir sebebin varlığı halinde hakim mal ayrılığı rejimine geçilmesine karar verebilir. Kanunun öngördüğü durumlarda mal ayrılığı rejimine geçiş kendiliğinden de gerçekleşebilir.
Kanununumuz üç ana başlık altında mal ayrılığı rejimine olağanüstü geçişi düzenlemiştir. Bunlar:
olmak üzere ilgili durumlar bu başlıklar içinde düzenlenmiştir.
Kanunumuzda olağanüstü mal rejimine geçiş için bazı haklı sebepler sayılmıştır. Fakat kanun bunlarla sınırlı bir biçim öngörmemiştir. Yani kanunda özellikle yazan koşullarla beraber olaylara göre de uygulanabilecek haklı sebepler mevcut olabilecektir. Kanunumuz aşağıdaki maddeleri özellikli olarak belirterek yazmıştır. Eşin başvurabilmesi için yazılmış olan bu özellikli maddeler:
şeklinde kanunumuzda sayılmıştır.
Olağanüstü mal rejimine geçmek için eşin başvuruda bulunmasındaki haklı sebeplerden biri de diğer eşin ayırt etme gücünden yoksun olması durumudur. Kanun haklı sebepleri saydığı maddenin devamında ayırt etme gücünden yoksun olan eşe karşı olağanüstü mal rejimine geçiş davasının açılabileceğini ve ayırt etme gücü yerinde olmayan eşin yasal temsilcisinin de bu haklı sebebe dayanarak olağanüstü mal rejimine geçmeyi talep edebileceğini düzenlemiştir. Böylelikle yasal temsilci, temsil ettiği kişi adına olağanüstü mal rejimine geçiş davasını açarak mal ayrılığı rejimini talep etme hakkına sahiptir.
Eşler her zaman mal rejimi sözleşmesi yaparak eski veya başka mal rejimlerine tabi olmayı kararlaştırabilirler. Fakat ayrıcalıklı olarak düzenlenen iki madde gereği, mahkemeye başvurarak iki durumda eşlerden birinin istemi üzerine mal ayrılığı rejiminden dönülebilir.
Bu iki durumda eşlerden birinin mahkemeye başvurması üzerine mal ayrılığı rejiminden dönülebilir.
Eşlerden birine borcu sebebiyle icra takibi yapılması sırasında, haciz işleminin yapılmasında alacaklı zarara uğrarsa mal ayrılığına geçiş rejimini talep edebilir. Fakat bunun koşulu icra takibi yaptığı kişi ve eşi arasındaki mal rejiminin mal ortaklığı rejimi olmasıdır. Alacaklının bu istemi her iki eşe de yöneliktir. Böylelikle alacaklının mahkemeye başvurusu üzerine eşler arasındaki mal rejimi mal ayrılığı rejimi olacaktır. Ayrıca alacaklı mal ayrılığı rejimine geçiş istemi için başvuracağı yetkili mahkeme borçlunun yerleşim yeri mahkemesi olacaktır.
Kanunda cebri icra başlığı altında düzenlenen bu hususla ilgili bir ön koşul vardır. Eşler arasında seçilmiş olan mal rejiminin mal ortaklığı rejimi olması gerekmektedir. Eğer bu koşul gerçekleşmiş ise eşlerden birinin iflası halinde diğer eş mahkemeye başvurmadan aralarındaki mal ortaklığı rejimi, mal ayrılığı rejimine kendiliğinden dönüşecektir. Bu iflas ile kendiliğinden değişim unutulmamalıdır ki sadece mal ortaklığı rejimi için geçerlidir.
Olağanüstü mal rejimine geçiş yapıldığında eşler arasında mal rejimi ne olursa olsun bundan sonra mal ayrılığı rejimine tabi olacaklardır. Fakat eşler mal ayrılığı rejimine geçtikten sonra, kanunumuza göre kanunda başka bir düzenleme olmadıkça, eşlerin arasındaki mal rejimi mal ayrılığına döndürülmeden önceki evlilik içinde elde edilmiş olan mallar da mal ayrılığı rejimine göre tasfiye edilecektir denmektedir. Bu madde ile kast edilen olağanüstü mal rejimi davası ile eşler arasındaki edinilmiş mallara katılma rejimi, mal ortaklığı rejimi, paylaşmalı mal ayrılığı rejimi fark etmeksizin mal paylaşımı mal ayrılığı rejimine göre yapılacaktır. Önceki tabi oldukları rejimin hükümleri kullanılmayacak ve rejime geçtikleri anda eski mal rejimine tabi oldukları içinde edindikleri mallar tasfiye edilip paylaştırılacaktır. Bu paylaşma mal ayrılığı hükümlerince yapılıp eşler tamamen mal ayrılığı rejimine göre evliliğinin ekonomik birliktelik kısmını yürüteceklerdir.
Olağanüstü mal rejimine geçiş konusunda görevli mahkemeler Aile Mahkemeleridir. Fakat her il ve ilçede bulunamayabileceğinden eğer Aile Mahkemesi yoksa Asliye Hukuk Mahkemesi görevli olmaktadır.
Olağanüstü mal rejimine geçiş davasında yetkili mahkeme ise eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir.