Bugünkü yazımızda Lozan’ın mı, Sevr Antlaşması’nın mı ülkeye daha yararlı olduğunu anlatacağım.
Bölüm bölüm ilerleyelim isterseniz.
Karadeniz: Boğaziçi girişinden itibaren açıklanmış bölgeye kadar.
Yunanistan: Podima’nın yaklaşık olarak 7 kilometre kuzeydoğusundan Büyükdere akarsu ağzından kuzeydoğusuna kadar. (İstranca’ya yakın olarak 8 kilometre kuzeydoğusuna gelen nokta.)
Marmara Denizi: Bala’da tayin olunan Boğaziçi’nin giriş yerine kadar.
Suriye: Kuzeydoğu yönünde Hasandede geçidinin sahilin doğusu üzerinde ve Karataşburnu’ndan itibaren üç kilometre kuzeydoğudan seçilecek bir noktadan Ceyhan ırmağı üzerinde Babeli’yi yakın bir kilometre doğusunda seçilecek bir noktaya kadar Karataş’ın kuzeyinden geçmek üzere tayin olunacak bir hat ve oradan Kesikkale’ye kadar Ceyhan ırmağının kaynağının yönüne doğru mecrayı takip edecektir. Oradan kuzeydoğuya doğru ve Ceyhan ırmağı üzerinde Karspazarı’na yakın on beş kilometre doğu ve güney doğusundan intiha]) olunacak bir noktaya kadar. Oradan Habursu ile Dicle’nin telâki ettiği mahal ile bu mahallin ilerleyen 10 kilometre kuzeyinde Dicle dirseği arasında ve Dicle üzerinde ilerleyecek bir noktaya kadar: Cezire-i İbn-i Ömer şehrinin bulunduğu adayı Suriye’ye bırakmak üzere Dicle’nin yönüne doğru mecrası.
Mezopatamya: Doğudan batıya doğru bir genel istikamette Musul vilayetininin sınırının doğusu üzerinde yönlendirilecek bir noktaya ve arazi üzerinde tayin edilecek bir hat: Oradan bu hattın doğuya doğru giderek Türkiye ve İran sınırına tesadüf ettiği noktaya ve Musul vilayetinin İmadiye’nin güneyinden geçecek bir surette değiştiği noktaya kadar.
Doğu ve Kuzeydoğu: Balâ’da tayin ve sınırlanan noktadan Karadeniz’e kadar Türkiye ile İran arasında sınır ve Türkiye ile Rusya arasındaki eski hudut 89. maddenin tayin ettiği koşullar tahtında muhafaza olunacaktır.r
Karadeniz hakkında ise uluslarası bir komisyon kurulacak.
Boğazlar kısmında boğazlar konusunda bir komisyonun kurulacağı belirtilmiştir.
Kürdistan: Fırat’ın doğusunda gerçekte tayin edilecek olan Ermenistan güneyinin sınırının sınırında ve 27. maddenin ikinci kısmının ikinci ve üçüncü fıkralarının tasvirine uygun olarak belli olan ve Türkiye’yi Suriye ve Mezopatamya’dan ayrılan sınırın kuzeyinde bulunan Kürt unsurunun adeden üstün bulunduğu çevresinde muhtariyet-i mahalliyesi iş bu antlaşmadan mevkinin yürürlüğe girmesinden itibaren altı ay zarfında İstanbul’da toplanıp İngiltere, Fransa ve İtalya devletlerinden her birinin bir delegen teşekkül edecek olan bir komisyon tarafından hazırlanacaktır. İzmir, Yunanistan’a veriliyor.
Yunanistan: Marmara adaları fıkra-i ânifede musarrah Osmanlı hâkimiyetinin feragati keyfiyetine dahil değildir. Bundan maada Türkiye İmroz ve Bozca ada (Tenedos) adalar üzerindeki bütün hukuk ve tasarrufatından Yunanistan lehine olarak feragat eyler. Yunanistan’ın Akdenizin doğusundaki adalar ve kısaca Limni, Samotras, Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adaları üzerindeki hâkimiyetine dair 17-30 mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması’nın beşinci maddesinin ve 1-14 Kasım 1913 tarihli Atina Antlaşması’nın on beşinci maddesinin icrası dolayısıyla almış ve 13 Şubat 1914 tarihinde Yunanistan hükümetine tebliğ edilmiş olan karar iş bu antlaşmanın İtalya hakimiyeti altına vad edilmiş olan yüz yirmi ikinci maddede açıklanmış adalar ile Asya sahilinden üç mil mesafeden beride bulunan adalar hakkındaki yargılarını ihlâl etmemek şartıyla teyit edilmiştir.
Ermenistan: Devlet-i Osmaniye ile Ermenistan ve diğer devletler Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis vilayetlerinde Türkiye ile Ermenistan arasındaki hududun tayini Amerika Birleşik Devletleri’nin reis-i cumhurunun hakemliğine havale ve bunun vereceği kararı ve Ermenistan’ın çıkış yeri denizine ve adı geçen sınıra komşu Osmanlı arazisi üzerinde askeri düzenin ortadan kaldırma (demilitarizasyon) ilgili olmak üzere tayin edeceği herkes hüküm kabul etmeyi kararlaştırmışlar.
Filistin: Filistin idaresinin başlıca müttefiklerin tümü tarafından tayin edilecek hudut dahilinde yine başlıca devletler tarafından seçilecek bir mandatere verme hususunda ortaktırlar. Mandater kavmi yahut için Filistin’de milli bir yurt tesisi hakkında İngiltere hükümeti tarafından evvelce 2 Kasım 1917 tarihinde vuku bulup diğer bütün müttefikler tarafından kabul edilmiş olan beyannamenin mevki-i icraya onayından sorumlu olacaktır. Şurası kararlaştırılmıştır ki Filistin’de Museviyetin gayri cemaatlarin hukuk-ı haklarını ve dinlerini ve ne de memleketler arpa tanesi Musevilerin mutlu oldukları hukuk ve vaziyet-i siyasiyelerini ihlal edebilecek hiç bir şey yapılmayacaktır. Mandater olacak devlet türlü dinlere mensup cemaate ilişkin herhangi meseleyi tetkik etmek ve bu konu bir nizamname kaleme almak için küçük miktarda müddet mümküne zarfında hususi bir komisyon teşkil etmeyi taahhüt eyler, iş bu komisyonun suret-i teşekkülünde mevzu bahsolan dini menfaatlernazarı dikkate alınacaktır. Komisyon reisi Cemiyet-i Akvam Meclisi tarafından tayin edilecektir.
Hicaz: Hicaz sultanı hazretleri müttefik devletler veya eski Osmanlı imparatorluğu arazisi üzerinde teşekkül eden devletlerden birinin ve Cemiyet-i Akvam âzasından bulunan devletlerin harp gemileri, ticari malları ve tebaasından bulunan kişiler hakkında ticaret yardım nazarından Hicaz arazisi üzerinde bütün eşitliklere dayanan muamele edilmesini temin etmeyi üstlenir.
Mısır ayrı bir devlet olacak, Sudan, İngilizlerin himayesine girecektir.
Kıbrıs adasında doğan veyahut oturan, bulunan Osmanlı tebaası mahalle idaresi yargılar ve şeriatına uygun olarak İngiliz tabiiyetini kabul edecekler ve Osmanlı’ya bağlılığı terk eyleyeceklerdir.
Devlet-i Osmaniye, Fransa’nın Fas üzerindeki himayesini kabul edecek ve bunun tümü sonuçlarını kabul eder. İş bu bağlılık niyeti 30 Mart 1912 tarihinden itibaren vardır.
Devlet-i Osmaniye, Fransa’nın Tunus üzerindeki himayesini kabul edecek ve bunun tümü sonuçlarını kabul eder. Bu bağlılık niyeeti 12 Mayıs 1881 tarihinden itibaren vardır.
Türkiye bugün İtalya’nın taht-ı işgalinde bulunan Cezayir-i -Akdeniz adaları yani: Stampalya, Rodos, Herkit, Kerpe, Kaşot, Piskopis, İncirli, Kalimnos, Loryos, Patnos, Limpos, Sümbeki, İstanköy adaları ile bu adalara tabii olarak küçük Cezayir (Kastellerizon, Mis) ve Kosi adasından İtalya lehine feraget eder. (1) 433 madde ve eklerden oluşan Sevr 10 Ağustos 1920’de imzalandı. (2) Ama bir şeyi unutmuşlardı. Ankara Hükümeti’nin vereceği karar olumsuz yönde oldu. (3)
Kaynakça:
Prof. Dr. Nihat Erim, Devletlararası Hukuku ve Siyasi Tarihi Metni, Cilt 1, Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları, Sevr Antlaşması, Sayfa 539 – 567.
Prof. Dr. Gülnihal Bozkurt, ,Sevr’i Bilmek Lozan’ı Anlamak, Sayfa 491.
Atatürk Ansiklopedisi – Sevr Antlaşması