Organ ve Doku Ticareti Suçu TCK 91, TCK 92 ve TCK 93’te düzenlenmiş olan ve Kişilere Karşı İşlenen Suçlar başlığı altında düzenlenen suç tipidir. Organ ticareti veya doku ticareti gerçekleşebilmesi için 2 imkan vardır. Bunlardan ilki canlı insandan organ ticareti ve doku ticareti iken ikincisi kadavradan alınan organ ve dokulardır. Canlı insan üzerinden yapılabilen organ ticareti örnekleri; böbrek nakli, karaciğer nakli ile sınırlıdır. Kadavra üstünden yapılabilecek organ ticareti veya doku ticareti ise böbrek nakli ve karaciğer nakli dışında, pankreas nakli, kornea nakli, kalp nakli, kalp kapakçıkları nakli ve tıp biliminin hayatımıza son yıllarda kazandırdığı yüz nakli şeklinde karşımıza çıkabilecektir. Böbrek ve karaciğer dışında sayılan doku naklinin veya organ naklinin sağlanabilmesi için kişinin beyin ölümünün gerçekleşmesi gerekmektedir.
Organ ve doku ticareti suçunun oluşmasını kanun organ ticareti-doku ticareti yapan kimselerle, satan kimseleri ayrı ayrı ele almıştır. TCK 91/1’de hukuken geçerli şekilde rızası olmayan kimselerden organ alınmasını suç olarak nitelemiştir. Yani hukuken geçerli şartlara uyulması halinde organ verilmesini buradan bağımsız tutmuştur. Ayrıca organları alan kimselerin de organları almada yetkili birimler olmaları gerekmektedir. Maddenin devamında alınanın organ değil de doku olması halinde de suç teşkil edeceğini vurgulamıştır.
TCK 91/2’de ölü kimselerden (beyin ölümü gerçekleşmiş olan kişilerden) rıza ve yetki dışında organ veya doku alınmasını suç olarak ele almıştır.
TCK 91/3 organ ticareti yapan, organ satan, organların veya dokuların satılmasına aracı olan kimselerin de organ ticareti ve doku ticareti suçu dolayısıyla TCK 91/1’deki hükümlere göre cezalandırılacağını belirtilmiştir.
TCK 91/5’te hukuka aykırı yollarla organın elde edilmesiyle; organın saklanması-dokunun saklanması, nakleden veya aşılayan kimsenin de cezalandırılacağını belirtmiştir.
TCK 91/6 Belli bir çıkar karşılığında organ veya doku teminine yönelik olarak ilan veya reklam veren veya yayınlayan kişinin de organ ticareti ve doku ticareti suçu kapsamında cezalandırılacağını hükmetmiştir.
TCK 91/7 organ ticareti ve doku ticareti suçunun bir tüzel kişiliğin faaliyeti sonucunda gerçekleşmesi ile birlikte tüzel kişilik ile ilgili güvenlik önlemleri alınacağı belirtilmiştir.
Organ ticareti ve doku ticaretinin nitelikli hali TCK 91/4’te ve TCK 91/8’de belirtilmiştir. Buna göre organ ticaretini veya doku ticaretini yapan kimse bunu bir örgütün faaliyeti maksadıyla yapıyorsa ya da organ satan, satın alan, aracılık eden kimseler bunu bir örgütün gayesi uğruna yapıyorsa organ ticareti ve doku ticaretinin nitelikli hali kapsamında cezalandırılırlar.
Hukuken geçerli rızaya dayalı olmaksızın, kişiden organ alan kimse ya da doku alan kimse, yapmış olduğu bu fiilden dolayı mağdurun ölmesi halinde kasten öldürme hükümlerine göre ceza verilir.
Organ ve doku ticaretinin cezası TCK 91’de detaylı şekilde belirlenmiştir. Buna göre;
Organ Ticaretinde veya Doku Ticaretinde mahkeme 1 yıldan fazla ceza vermediği durumlarda Adli para cezasına hükmedebilecektir.
Organ ticaretinde veya doku ticaretinde mahkeme tarafından verilecek olan cezanın 2 yıldan az olması halinde Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması (HAGB) kararı verilebilecektir.
Organ ticaretinde veya doku ticaretinde mahkeme tarafından verilecek olan hapis cezasının 2 yıldan az olması halinde Ceza Ertelemesi kararı verilebilecektir.
Organ ve doku ticaretinde zorunluluk hali TCK 92’de düzenlenmiştir. Kanun burada kişinin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik durumu göz önünde bulundurarak bir hüküm getirmiştir. TCK 92 ile organlarını satan veya dokularını satan kişiler içinde bulundukları sosyal veya ekonomik koşullara bakılarak güçlük bariz şekilde görülüyorsa mahkemeye cezada indirim yapma veya komple cezayı ortadan kaldırma hakkına sahiptir. Örnek verecek olursak çocuğunun hastane masraflarını ödemek isteyen bir ebeveynin ekonomik zorluklar içerisinde kalınca böbreğini satması sonucu mahkemenin bu kişinin içinde bulunduğu durum gereği organ ticareti suçunda, ceza indirimi ve ceza verilmemesi gibi hükümler verebileceği açıktır.
Organ ticareti ve doku ticaretinde etkin pişmanlık hali TCK 93’te düzenlenmiştir. Bu düzenlemede TCK 93 organlarını satan kişiye verilecek olan cezada indirim yapılması durumunu yetkili merciilerin bu organ ticareti durumunu bilip bilmemesine göre ayırmıştır. Buna göre, organlarını satan veya dokularını satan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu yetkililere (polis, savcılık vs.) bildirerek suçluların yakalanmasına yardımcı olursa hakkında ceza verilmez.
Şayet, bu suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan, gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse; hakkında verilecek cezanın, yardımın niteliğine göre 1/4 – 1/2 ‘ye kadarı indirilir.
Organ ve doku ticareti suçunda zamanaşımı süresi TCK 91 ve devamındaki maddelerde değil Genel Hüküm olan TCK 66’da belirlenmiştir. Buna göre organ ticareti veya doku ticareti yapılmasından dolayı verilecek olan hapis cezasının 5 yıldan 20 yıla kadar olduğu durumlarda dava zamanaşımı süresi 15 yıl iken, 5 yıldan fazla olmamak üzere hapis cezalarında ve adli para cezalarında dava zamanaşımı süresi 8 yıldır.
Organ ticareti ve doku ticaretinde görevli ve yetkili mahkeme suçun işlendiği yerde bulunan Asliye Ceza Mahkemesi dir.
DAVA : Organ ticareti yapma suçundan sanığın mahkumiyetine dair hüküm sanık tarafından temyiz edilmekle dosya incelenerek gereği düşünüldü:
KARAR : İhbar ve yakalama tutanakları, sanığın savunmaları ve tüm dosya kapsamına göre; hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen …’ün böbrek hastası olup kendisine uygun böbrek ararken internet aracılığıyla tanıştığı sanık … ile görüştükleri, 25.000 TL bedelle böbrek nakli hususunda anlaştıkları, …’in sanık …’a 3.000 TL’yi önden verdiği, birlikte böbrek nakli için … Park Hastanesine başvuruda bulundukları, tahliller yapılırken adı geçenlerin akraba olmadıklarının anlaşılması üzerine hastane yetkililerin durumu emniyet görevlilerine ihbarı üzerine yakalandıkları, bu sebeple organ naklinin gerçekleşemediği anlaşılmakla;
Organ ticareti veya doku ticareti yapılmasının suç olarak tanımlandığı TCK 91/3. maddesinin gerekçesinde de belirtildiği üzere, burada önemli olan hususun organ veya dokunun para veya sair bir maddi menfaat karşılığında tedavüle tabi tutulması olup, suçun oluşması için ödemenin ne zaman yapıldığının ya da yapılıp yapılmadığının öneminin olmaması, hatta organ veya dokunun alınmasına dahi gerek bulunmaması karşısında, somut olayda yasa maddesinde öngörülen suçun tamamlandığı anlaşılmakla sanığa tayin edilen cezadan TCK 35/2. maddesi gereğince indirim yapılmak suretiyle eksik cezaya hükmedilmesi, aleyhe temyiz bulunmadığından bozma nedeni yapılmamıştır.
SONUÇ : Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin kovuşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya kapsamına göre, sanığın bir nedene dayanmayan temyiz itirazlarının reddiyle, hükmün isteme uygun olarak ONANMASINA 23.12.2014 tarihinde oybirliği ile karar verildi.
DAVA : Organ ticareti veya doku ticareti suçundan sanıkların mahkumiyetlerine dair hükümler sanıklar tarafından temyiz edilmekle dosya incelenerek gereği düşünüldü:
KARAR : İhbar ve yakalama tutanakları, sanıkların savunmaları ve tüm dosya kapsamına göre; …isimli kişinin oğlu olan …’nin böbrek rahatsızlığı bulunduğu, böbrek nakli için … Hastanesi’ne başvuruda bulunduğu, bu arada …’ın ekonomik sıkıntı sebebiyle böbreğinin birini satmak istediğini …’a bildirdiği, …’un da daha önceden organ ticaretine aracılık yaptığını bildiği, sanık … ile …’ı tanıştırdığı, şahısların bir araya gelip anlaştıkları, sanık …’in …’ı …’ya getirip hasta…’nin tedavisi ile ilgilenen sanık … ile tanışıtırdığı, böbrek satımı ile ilgili para konusunda anlaştıkları, …’ın sanık … tarafından sağlanan … adına düzenlenmiş sahte nüfus cüzdanını aldığı, hasta …’nin babası gibi …’ın hastaneye müracaatta bulunduğu, …’nin babası …’mış gibi organ bağışında bulunmak istediğine dair belgelerin düzenlendiği, incelemelerin başladığı, ancak biyolojik olarak … kimliği ile organ bağışında bulunmak isteyen …’ın hasta …’nin babası olmadığının tespit edildiği, bu sebeple organ naklinin gerçekleşemediği anlaşılmakla;
SONUÇ : Organ ticareti ve doku ticareti yapılmasının suç olarak tanımlandığı TCK 91/3. maddesinin gerekçesinde de belirtildiği üzere, burada önemli olan hususun organ veya dokunun para veya sair bir maddi menfaat karşılığında tedavüle tabi tutulması olup, suçun oluşması için ödemenin ne zaman yapıldığının ya da yapılıp yapılmadığının öneminin olmaması, hatta organ veya dokunun alınmasına dahi gerek bulunmaması karşısında, somut olayda yasa maddesinde öngörülen suçun tamamlandığı anlaşılmakla sanıklara tayin edilen cezalardan TCK 35/2. maddesi gereğince indirim yapılmak suretiyle eksik cezaya hükmedilmesi, aleyhe temyiz bulunmadığından bozma nedeni yapılmamıştır. Yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin kovuşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya kapsamına göre, sanıkların, mahkumiyete yeterli delil bulunmadığına, eksik inceleme yapıldığına, CMK’nın 231. maddesinin uygulanması gerektiğine dair temyiz itirazlarının reddiyle, hükmün isteme uygun olarak ONANMASINA, 23.09.2014 tarihinde oybirliği ile karar verildi.