Risk Analizi Nasıl Yapılır?

Riskleri belirleme ve analiz etme

Risk analizi, bir işletmenin faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek potansiyel tehlikelerin tanımlanmasını ve bunlara ilişkin sakıncaların değerlendirilmesini sağlayan bir çalışmadır. Bu vasıtayla beklenen veya olası riskler ile ilgili kontrol tedbirlerinin alınması ve önlemlere dair yöntemlerin ve esasların sistematik şekilde belirlenmesi mümkün olur. Sonuç olarak çalışan sağlığını tehlikeye atan risk unsurlarının asgari seviyeye indirilmesi mümkün hâle gelir.

Risklerin kontrolünde şu adımlar uygulanır;

1. Planlama; Değerlendirilerek etkilerinin büyüklüğüne ve önemine göre sıralı hale getirilen risklerin kontrolü amacıyla bir planlama yapılır.
2. Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması; Kontrol edilecek risk için, önleyici koruyucu nitelikte yaklaşıma, tehlikelerin kaynağında önlenmesine ve toplu koruma prensiplerinin uygulanmasına öncelik verilmelidir.
3. Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması; İş yerinde analiz edilen risklerin kontrolü için kararlaştırılan önleyici ve koruyucu tedbirlerin iş ve işlem basamakları ve öncelikleri belirlenerek ve gerekli eylem planları hazırlanarak uygulamaya konulur. Önleme eylem planında yapılacak işlem, işlemi yapacak kişi ya da bölüm, sorumlu kişi yada bölüm, başlama ve bitiş tarihi gibi bilgiler yer alır,
4. Uygulamaların izlenmesi; Hazırlanan önleme eylem planlarının uygulama adımlarıdüzenli olarak takip edilir, denetlenir ve aksayan yönler yeniden gözden geçirilerek gerekli önleyici ve düzeltici işlemler tamamlanır.
5. Raporlama; Yapılan risk değerlendirme çalışmaları bir rapor haline getirilir.
6. Gözden geçirme; Gözden geçirmede, eylem planı çerçevesinde tamamlanmış olan önleyici ve düzeltici işlemlerin etkinliği takip edilir.

Dokümantasyon

Risk değerlendirmesi en az aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir:

• Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler,
• Tespit edilen riskler,
• Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler,
• Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları,
• Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri vesonrasında tespit edilen risk seviyesi.

Risk Değerlendirmesinin Gözden Geçirilmesi ve Yenilenmesini

(1) Risk değerlendirme çalışmaları, aşağıdaki durumlarda yenilenecektir.

• Tesiste binalarında yapılan değişiklik sonrasında,
• Tesiste yapılan teknoloji ve ekipman değişikliği sonrasında,
• İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi,
• Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılmış olması,
• Çevreden kaynaklanan ve iş yeri genelini etkileyen yeni bir tehlikenin ortaya çıkması,
• Risk değerlendirme raporunda belirtilmiş olması.
• Sürdürülebilirlik çalışmalarında değişiklik olması durumunda (yeni aşamalar)

* Normal şartlarda yılda en az bir kez gözden geçirilmesi tavsiye edilir. Sürenin periyodik olması önem arz etmektedir.

Kişisel Risk Algılamasını Etkileyen Faktörler Korkutuculuk düzeyi Anlaşılabilirlik düzeyi Etkilenecek kişi sayısı Riskin ne derece eşit dağıldığı Riski kişinin ne derece önleyebileceği Riskin kişisel olarak kabullenilip kabullenilmediği Risk Algılamasını Etkileyen Zaman Faktörü Risk belirlendiğinde bir önem seviyesinde algılanır. Ancak zamanla önem seviyesinde bir düşüş gözlenir (kanıksama). Ciddi bir kaza sonrası risk algılama seviyesi aniden yükselir.

Risk kontrol önlemlerinin hiyerarşi düzeni

1. Tehlikelerin ortadan kaldırılması, (Riskleri kaynağında yok etmeye çalışmak)
2. Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek, (İkame)
3. Mühendislik önlemlerini uygulamak;

• Otomasyon,
• Tecrit,(ayırma)
• Uzaklaştırma,
• Havalandırma,
• Ergonomik yaklaşımlardan yararlanma.

4. İdari önlemler/İşaretler/uyarılar

• Çalışma süreleri,
• iş yeri düzeni,
• Eğitim ve Öğretim,
• Planlı bakım onarım
• Mental riskler, monotonluk, iletişim
• Denetim disiplin,

5. SON ÇARE Kişisel koruyucu donanımlar;

• Temin kullandırma

Risk Değerlendirme Metotları;

• Nitel (Kalitatif ) Risk Değerlendirme Metotları,
• Nicel (Kantitatif ) Risk Değerlendirme Metotları,
• Karma Risk Değerlendirme Metotları

Nitel (Kalitatif) Risk Değerlendirme Metotları

Kalitatif (Qualitative) risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken numerik (nicel sayısal rakamsal matematiksel) değerler yerine tanımlayıcı (düşük, yüksek, çok yüksek gibi) değerler kullanır.

Kalitatif analiz, olayların potansiyel etkilerinin derecesini ve bunların ortaya çıkma ihtimallerini,

kelimelerden oluşan skalalar üzerinden analiz eder.

Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis)

Tesisin tasarımı aşamasında tehlikelerin analizi için kullanılan tehlike değerlendirme tekniğidir.

CHECK-LIST Kullanılarak Birincil Risk Analizi

(PRA-Preliminary Risk Analysis Using Check List)

Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar.

İki adımda gerçekleştirilir.

• Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır.
• Bir önlemler kataloğu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir.

En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek: uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)

Olursa Ne Olur? (What İf..?)

Bu metot işlemlerin herhangi bir aşamasında uygulanabilir ve daha az tecrübeli risk analistleri tarafından yürütülebilir.

Genel soru olan “Olursa Ne Olur?” ile başlar ve sorulara verilen cevaplara dayanır.

Aksaklıkların muhtemel sonuçları belirlenir ve sorumlu kişiler tarafından her bir durum için tavsiyeler tanımlanır. Bilgiler yazılı format ile sağlanır ve çevresel değerlendirme raporu ile birlikte derlenir.

Risk değerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif etmek ve tavsiyeleri değerlendirmek

maksadıyla kullanılır.

Bu metot ile yapılan risk değerlendirmesinde, risk analistinin dikkati yalnızca bir noktaya odaklanabilir ya da analistin tecrübesi o noktadaki tehlikeyi görmesini olanak vermez. Bu metot çeşitli disiplinlerdeki takım üyelerinin tecrübelerine dayanması ve bu takımdaki üyelerin tecrübelerine göre sonuçların çok fazla etkilenmesi nedeniyle informal bir metottur.

Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi

(HAZOP – Hazard and Operability Studies)

• Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir.
• Multi disipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır.
• Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır.
• Çalışmaya katılanlara, belirli yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

Karma Risk Değerlendirme Metotları

Kantitatif (Quantitative-Nicel) risk analizinde, risk hesaplanırken sayısal-rakamsal yöntemler kullanılır.

Bu metotta tehdidin olma ihtimali ile tehdidin etkisine sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda nicel risk değerlendirme metodu olarak ta kullanılabilir.

Risk Değerlendirme Karar Matrisi

(RADM-Risk Assessment Decision Matris)

L-Tipi Matris

En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD askeri standardı MIL_STD_882-B olarak da bilinen sistem güvenlik program gereksinimini karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir.

Matris diyagramları, iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan değerlendirme araçlarıdır.

Bu metot basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir.

Ancak, değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı akım şemasına sahip işlerin/proseslerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir.

Fine – Kinney Metodu

• Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur.
• İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar.

Risk Değeri= İ x F x D olarak hesaplanır.

İ= İhtimal (Olasılık), (0,2-10 arası bir değer): Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali

F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer) : Tehlikeye maruz kalma sıklığı

D=Sonuçların Derecesi (Şiddet) : Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, iş yeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti

İşletme faaliyetleri çevresindeki risklerini ortadan kaldırmak ya da kontrol etmek için olasılık, şiddet ve frekans değerlendirmesinin ardından tehlikelerin sonuçlarının kabul edilebilir seviyede olup olmadığını belirlemelidir.

Hata Ağacı Analizi Fault Tree Analysis (FTA)

• Hata ağacı analizi (FTA) belki de en iyi bilinen güvenlik analizi yöntemidir.
• Fonksiyonel hatanın ciddi sonuçlara neden olabileceği karmaşık sistemler için büyük önemi vardır.
• Yöntem tecrübe gerektirdiğinden zordur ve genel olarak uzmanlar tarafından kullanılır.
• • Hata ağacı metodolojisi, sistem hatalarını ve sistem ile sistem bileşenlerinin hatalarındaki özgül sakıncalı olaylar arasındaki bağlantıyı gösteren mantıksal diyagramlardır.
• Kısacası, tanımlanmış istenmeyen olaydan başlanarak bu durumun ve nedenlerinin mantıksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir.
• Metod, «tümdengelimli» mantığa dayanan bir tekniktir. Ya da «geriye doğru düşünme tekniği» olarak da adlandırılır.
• İstenmeyen sonuç olay, daha önceden tanımlanmış olay ile hataların nedensel ilişkileridir. Bu sonuç olay; patlama, kaza, teçhizatın arızalanması, yangın ve üretime ara verilmesi olabilir.
• Hata Ağacı Analizi Bir Sebep Etki (Cause-Effect) Prosesidir.
• Hata Ağacı bir iteratif prosestir ve zirve olaydan başlar ve aşağı doğru ağaç dalları boyunca uzanır.
• Her hata ağacı kapısında aynı soru ve mantık seti uygulanır. Zirve olay tanımlandıktan sonra, alt istenmeyen olaylar tanımlanır.
• FTA bir işletmede yapılan işler ile ilgili kritik hataların veya esas ana hataların, sebeplerinin ve potansiyel önlemlerin şematik mantık diyagramında gösterimidir.

Hata Ağacı Sebep ve Etki Zinciri Hata Ağacı Analizi bir kök sebep analiz metodolojisidir. İstenmeyen zirve olayına götüren tüm kök sebepleri araştırır. Hata ağacı bir zincir yapısına (sebepsel olaylar etki olaylarına bağlanır) benzer ve en zayıf bağlantının bulunması araştırılır.Hata ağacı yapısında, bir seviyedeki sebep, analizin diğer seviyesinde etki olur. Böylece tüm sistem boyunca hata akışı sağlanır.

ÖRNEK SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK RİSK ANALİZİ