Anayasa’nın 160 ıncı maddesine göre Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Ayrıca mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması da Sayıştay tarafından yapılır.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Sayıştay tek dış denetim organı olarak belirlenmiştir.
Sayıştay tarafından yapılan denetimin amacı;
Bütçe hakkının gereği olarak kamu idarelerinin faaliyet sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine ve kamuoyuna güvenilir ve yeterli bilgi sunulması,
Kamu mali yönetiminin hukuka uygun olarak yürütülmesi ve kamu kaynaklarının korunması,
Kamu idarelerinin performansının değerlendirilmesi,
Hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlığın yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılmasıdır.
Düzenlilik Denetimi, mali denetim ve uygunluk denetimin kapsar.
Mali denetim; kamu idarelerinin hesap ve işlemleri ile mali faaliyet, mali yönetim ve kontrol sistemlerinin değerlendirme sonuçları esas alınarak, geçerli raporlama çerçevesine göre mali rapor ve tablolarının güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin makul güvence verilmesine yönelik denetimdir.
Denetim Raporlarında;
Uygunluk denetimi kapsamında ise kamu idarelerinin gelir, gider ve malları ile bunlara ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığı denetlenmektedir.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile mali yönetim ve kontrol sistemi yeni bir anlayış çerçevesinde değiştirilmiş ve yeni sistem; etkinlik, verimlilik, ekonomiklik, saydamlık ve hesap verebilirlik kavramları üzerine inşa edilmiştir. 5018 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle birlikte performans esaslı bütçeleme sistemine geçilmiş ve bunun bir sonucu olarak kamu idarelerinin, orta ve uzun vadeli amaç ve hedefleri ile göstergelerini stratejik planlarında ortaya koymaları gerekliliği ortaya çıkmıştır. Buna ilaveten kamu idarelerinin, performans programları aracılığıyla bütçelerini yıllık performans hedefleri ile ilişkilendirerek hazırlamaları öngörülmektedir. Yılsonunda kamu idarelerinin faaliyet raporları aracılığıyla performanslarını yine ilgili hedef ve göstergelerle ilişkilendirerek raporlamaları gerekmektedir.
Bahsedilen üç doküman; stratejik plan, performans programı ve faaliyet raporu performans esaslı bütçeleme sisteminin temelini oluşturmaktadır. İdareler bu belgeleri hazırlayarak hedeflerini, faaliyetlerini ve performanslarını kamuoyuna, mahalli idare meclislerine ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunmaktadır. Bu mekanizma ile saydam ve hesap verebilir bir mali yönetim sistemi oluşturulması hedeflenmektedir.
6085 sayılı Kanun’un 36’ncı maddesinde performans denetimi, “Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergelerle ilgili olarak faaliyet sonuçlarının ölçülmesi suretiyle gerçekleştirilir.” şeklinde ifade edilmiştir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere performans denetiminin temelini idarelerin üreteceği performans bilgisi oluşturmaktadır. İdarelerin performans bilgisinin incelenmesi sonucu kurumsal performans hakkında ortaya çıkan bulgular performans denetimi aracılığıyla raporlanır.
5018 sayılı Kanun ile 6085 sayılı Kanun’un gerekliliklerini yerine getirmek ve uygulanacak denetim metodolojisini ortaya koymak üzere Performans Denetim Rehberi hazırlanmış olup performans denetimleri bu rehbere göre düzenlilik denetimi ile birlikte yürütülmekte ve denetim sonuçları Sayıştay Denetim Raporu içinde ayrı bir bölümde yer almaktadır.
Sayıştay, kamu idarelerinin hesap, işlem ve faaliyetleri ile mallarını, hesap veya faaliyet dönemine bağlı olmaksızın yılı içinde veya yıllar itibarıyla denetleyebileceği gibi sektör, program, proje ve konu bazında da denetleyebilir.
Konu denetimi; iyi yönetimin, şeffaflığın ve hesap verebilirliğin sağlanması bakımdan kamu idarelerinin taahhüt, sistem, işlem, program, faaliyet ve projelerinin ekonomiklik, verimlilik ve etkinlik yönüyle tarafsız ve sistematik bir incelemesidir.
Bilişim sistemleri denetimi; bilgi sistemlerinin gizlilik, bütünlük, erişilebilirlik, güvenilirlik, verimlilik, etkililik ve uygunluk kriterleri çerçevesinde incelenmesi ve değerlendirilmesidir. Bağımsız bir denetim faaliyeti olarak yürütülüp raporlanabileceği gibi, düzenlilik denetimi ya da performans denetimi uygulamalarının bir parçası olarak da gerçekleştirilebilir.
Bilişim sistemleri denetimleri, hazırlanmış olan Bilişim Sistemleri Denetimi Rehberine uygun olarak, konusunda yetkin, gerekli eğitimleri almış, özel bir grup tarafından yerine getirilmektedir. Bunun yanında, tüm düzenlilik denetimleri sırasında ilgili denetim ekipleri tarafından temel düzeyde bilişim sistemleri kontrollerinin değerlendirilmesine yönelik çalışmalar da yürütülmektedir.
kaynak:
https://www.sayistay.gov.tr/