İşçi-işveren ilişkisi dinamiklerini dönüştürmeyi amaçlayan işçi protestoları, bütün zorluklara rağmen dünyanın farklı yerlerinde devam ediyor. Gitgide yayılan bu protesto dalgası içerisinde en çok ses getiren sendikalaşma girişimleri neler? Şirketler işçi direnişlerine nasıl yanıt veriyor?
Özlem Toplar
Son iki yıldır kafelerde, kitapçılarda, hatta muayenehanelerde duymaya aşina olduğumuz cümlelerden biri “Üzgünüz, yeterli çalışanımız yok.” Pandeminin beraberinde getirdiği tedarik zinciri krizi, sağlık riskleri ve enflasyon; dünya genelinde birçok endüstride yoğun ve kolektif bir mesleki tükenmişlik hissini beslerken pandeminin öncesinden beri var olan kalitesiz çalışma koşullarına karşı harekete geçme motivasyonunu da tetiklemiş durumda. ABD’de Nisan 2021’den bu yana iş gücünün yaklaşık beşte biri işlerinden ayrılırken sadece kasım ayında bu rakam, 4,5 milyon oldu. Medya, beyaz ya da mavi yaka fark etmeksizin her sektörü etkileyen bu akımı, ‘büyük istifa dalgası’ olarak adlandırıyor.
İş ekosistemindeki bu çarpıcı dönüşüm, çalışanların maaş ve ek ödeneklerle tatmin olmaması ve iş ile yaşam arasında daha sürdürülebilir bir denge kurabilmek adına önceliklerini yeniden gözden geçirmesi ile açıklanabilir. İşten ayrılmaların yanı sıra sendikalaşma çabaları ve işçi organizasyonları da daha görünür hale gelmeye başladı. Bu bağlamda; işçi sınıfının fiili ve meşru mücadelesiyle başlayan 2022, yurt içi ve yurt dışında ‘hak arayışları’ ile anılacak gibi görünüyor.
Neler oldu? Starbucks çalışanlarının sendikalaşma hareketi, Aralık 2021’de New York eyaletinde bulunan Buffalo şubesinde bir grup çalışanın sendikalaşma için oy vermesiyle başladı. İşçiler, sendika aracılığıyla saatlik ortalama 17 dolar olan ücretlerinin 25 dolara yükseltilmesini talep ediyordu. İşçiler; işverenler ve sendikalar arasındaki anlaşmazlıkları çözmekle görevli hükümet kurumu olan NLRB’a (National Labor Relations Board) sendika seçimi için başvurdu. Starbucks, kuruldan oylamayı ertelemesini talep etti; ancak NLRB bu talebi reddetti.
Son durum: Buffalo’da başlayan sendikalaşma dalgasının ardından Arizona, Vaşington, Illinois, Florida, Ohio, Maryland, Virginia ve Kaliforniya dahil olmak üzere 20 eyalette 70’den fazla mağazada çalışan 1300’den fazla kişi, sendikal seçimler yapmak için başvuruda bulundu. Buna karşılık Starbucks, NLRB ile ilgili süreçlerde şirketi temsil etmek adına sendikalara karşı çalışan Littler Mendelson isimli şirketten 30 farklı avukatla çalışmaya başladı. Hâlihazırda hukuki süreçler devam ederken sendikalar, Starbucks’ın örgütlenme çabalarına şiddetle karşı çıktığını iddia ediyor:
NLRB’den Buffalo sendikası seçim sonuçlarının onaylanmasının ertelenmesini isteyen Starbucks, Buffalo bölgesindeki 20 mağazasının hepsinin birlikte oy kullanması gerektiğini savunarak, kuruldan Starbucks işçilerinin şube bazında organize olmalarının yasaklanmasını istedi. NLRB, bu talebi reddetti.
Buffalo’daki bir barista, firmanın sendika faaliyetlerini denetlemek için mağazasına ve bölgedeki diğer yerlere düzinelerce “destek yöneticisi” gönderdiğini söyledi.
Sendikanın misilleme olarak tanımladığı bir eylemle Tennessee’deki bir şubede birkaç işçi işten çıkarıldı. Starbucks, işten çıkarmanın nedenini çalışma ilkelerinin ihlal edilmesi olarak açıklarken sendika organizatörleri, bu işçilerin sendika faaliyetleri dolayısıyla hedef olduğunu iddia ediyor.
Neler oldu? Amazon çalışanlarının sendikalaşma mücadelesi Ağustos 2020’de, Bessemer, Alabama deposundaki yaklaşık 5 bin 800 işçinin örgütlenmesiyle başladı. İş güvenliğindeki yetersizlikten, hızlı ve katı performans beklentisinden ve sebepsiz işten çıkarılma baskısından şikayetçi olan işçiler sendikalaşma seçimi için gerekli eşik olan %30’a ulaşmakta zorlanmadı.
Amazon ise işçilerin katılmaya çabaladığı “Retail, Wholesale and Department Store Union” (RWDSU)’a karşı şiddetli bir kampanya başlatarak işçilere devamlı sendika karşıtı mesajlar gönderdi ve işçileri yöneticilerin sendikaları küçümsediği “bilgilendirme” toplantılarına katılmaya zorladı. İlk oylama, Şubat 2021’de yapıldı ve Amazon’un 2:1 oranında kazanmasıyla sonuçlandı. Fakat NLRB, Amazon’un oyların konulduğu posta kutusunu hileli bir biçimde yerleştirdiğini iddia ederek seçimin yenilenmesini istedi.
Neden önemli? Ülke çapındaki ekonomistler, akademisyenler ve organizatörlere göre Alabama’daki sendikalaşma mücadelesi, e-ticarete dayalı ekonomide işçi haklarının nasıl geliştiğini benzersiz bir biçimde ortaya koyuyor. Sendika liderleri, sadece oylama sayesinde ülkedeki diğer Amazon işçilerinin yüzlerce yeni soruşturma başlattığını söylüyor. Ayrıca bu, Amazon depo işçilerinin 2014’ten beri gerçekleştirdiği ilk oylama. Uzmanlara göre, sendikalar konusunda muhafazakar olan Alabama’da zafer kazanılması durumunda; Kaliforniya, Minnesota ve New York gibi daha sendika yanlısı eyaletlerde daha fazla Amazon ikmal merkezi örgütlenecek. Dahası, bir sendikanın Amazon’a karşı kazanması, siyasi nüfuzu düşen işçilerin hareketi için sembolik bir zafer olacak.
Son durum: Mücadelede son duruma bakacak olursak, NLRB’nin yeni bir seçim yapılması gerektiğine karar vermesi sonucu Bessemer’daki depo işçileri, 4 Şubat’ta başlamış olan ve sayıma 28 Mart’ta başlanılması beklenen posta yollu seçim ile sendikalaşmak için ikinci bir fırsat elde etti. Francisco Eyalet Üniversitesi’nde istihdam çalışmaları direktörü John Logan, “NLRB seçimini kazanmanın, sendika destekçileri için mayın tarlasındaki bir maraton gibi” olduğunu söyleyerek bu mücadelenin epey vakit alacağı ve birden fazla oylama gerektirebileceği düşüncesini savunuyor.
Neler oldu? Sigorta, araçlarının bakım ve benzin ücretleri gibi birçok masrafı kendileri karşılayan Trendyol Express kuryeleri, geçen ay resmî verilere göre %36,08 olan enflasyona karşılık kendilerine %11 oranında zam yapıldığını belirterek iş bırakma eylemi başlattı. Soğuk hava koşullarına rağmen İstanbul Maslak’taki genel merkezin önü dahil birçok ilde sürdürülen eylemler, Trendyol müşterileri ve ünlü isimlerden de destek görürken Trendyol yönetiminin cevabı da gecikmedi. 3 gün süren eylemlerin ardından Trendyol, bir basın açıklamasıyla ücretlerin 12 bin 500 liraya (yaklaşık %38 zam) çıkarıldığını açıkladı. Esnaf kuryeler, yeni ücretlendirme sonrası yeniden dağıtıma başladı.
Neden önemli? Türkiye’deki en büyük e-ticaret şirketlerinden biri olan Trendyol çalışanlarının örgütlenmesi; HepsiJet, Scotty, Aras Kargo, Sürat Kargo, Yurtiçi Kargo, Migros ve Yemeksepeti Banabi çalışanlarının eylemleriyle devam eden protesto dalgasının öncüsü oldu.
Neden önemli? Trendyol çalışanlarının galibiyeti, birçok şirket için emsal oluştururken şu anda devam eden eylemler arasında Yemeksepeti çalışanlarının eylemi en çok ses getirenlerden biri olarak öne çıkıyor.
Neler oldu? Yemeksepeti’nin hızlı teslimat uygulaması Banabi çalışanlarının sendikalaşma mücadelesi aslında 2020’nin sonlarında başlamıştı. Çalışanlar; çalışma koşullarının ağırlığı, vardiya saatlerinin danışılmadan uzatılması ve devamlı trafikte oldukları için tehlikelere maruz kalmalarına rağmen 2 yıldır zam almadan çalıştıklarını belirtiyordu. Bu şikayetlerin yanı sıra prim baskısı ve bahşişlerin kuryelere ulaştırılmak yerine direk sisteme yüklenmesi de birçok çalışanın Nakliyat-İş sendikasına üye olmasına neden oldu.
Nakliyat-İş Sendikası Genel Başkanı Ali Rıza Küçükosmanoğlu’nun iddialarına göre Yemeksepeti, örgütlenmenin ardından moto kuryelerin iş kolunu; ticaret, eğitim veya büro olarak değiştirdi. Sendikal faaliyetlerin önüne geçmek için yapılan bu işlemin yasa dışı olduğunu öne süren Nakliyat-İş, Yemeksepeti’ne karşı suç duyurusunda bulundu. Ayrıca birçok çalışan, sendikalaşma çabaları yüzünden mobbing’e maruz kaldıklarını açıkladı.
Son durum: Son olarak, yeni yılda yapılan %32’lik zammı yetersiz bulan ve “sefalet zammı” olarak nitelendiren çalışanlar bir kez daha eylem başlattı. Genel müdürlüğün önünde eylem yapan kurye ve depo işçileri, “5 bin 500 lira net maaş, yemek ücreti ve yan haklarda iyileştirme” talep ediyor. Ayrıca sendikal faaliyetlerin güvence altına alınması ve iş kolunun taşımacılığa geçirilmesi isteniyor. 1 Şubat’ta başlayan eylemler, 17’inci gününü tamamlarken çalışanlar ve sendikalar, “haklarını alana kadar devam edeceğini” belirtiyor.
TÜMTİS İstanbul 1 Nolu Şube Başkanı Ersin Türkmen,“Pandemi döneminde kârını ikiye katlayan işveren, TÜİK tarafından açıklanan enflasyon oranının ve asgari ücret artış oranının bile gerisinde bir artış oranıyla (%32,7) adeta işçilerle dalga geçti,” dedi.
Nakliyat İş Ankara Bölge Temsilcisi Bayram Karkın ise yapılan zam oranı için “sefalet zammı”ifadesini kullanarak Trendyol çalışanları gibi Yemeksepeti Banabi çalışanlarının da kazanacağını söyledi.
DİSK/Nakliyat-İş Sendikası Genel Başkanı Ali Rıza Küçükosmanoğlu, Yemeksepeti çalışanlarının İstanbul, Ankara, Kütahya, Bolu, Eskişehir, İzmir, Adana, Mersin gibi şehirlerde kontak kapatma, rapor alarak işe gitmeme ve iş yavaşlatma gibi yöntemlerle protestoları sürdürdüğünü belirtti. Eskişehir’de %90 oranında işe gitmeme ve siparişlerde yaklaşık %70 düşme olduğunu da ekledi.
Hâlihazırda Yemeksepeti İşçi Komitesi isimli Twitter hesabından sürekli olarak eylemlerle ilgili paylaşımlar yapılıyor. Yazıyı yazarken sadece çalışan değil işveren perspektifine de yer vermek adına Yemeksepeti’ne yorumlarını paylaşmak isteyip istemediklerini sorduk; ancak şirketin çalıştığı iletişim ajansı Yemeksepeti adına görüş veremediklerini iletti.
Kaynak: https://apos.to/i/sendikal-mucadelelere-yakindan-bakis