Yargı Reformu Paketi olarak bilinen “105 Sıra Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” 16.10.2019’da TBMM Genel Kurulu’nda görüşmeleri tamamlanarak kabul edildi ve kanunlaştı. 24.10.2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.
Bu kanun değişikliği ile birlikte ceza hukukunda iki yeni yargılama usulü olan “Seri Muhakeme Usulü” ve “Basit Yargılama Usulü” getirildi.
Bu makalemizde seri muhakeme usulü nedir, şartları nelerdir, hangi suçlar seri muhakeme usulüne tabidir, seri muhakeme usulü şüphelinin lehine midir yoksa aleyhine mi sorularınızın yanıtını bulabilirsiniz.
Söz konusu usul 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun mülga 250 nci maddesi başlığıyla birlikte aşağıdaki şekilde ele alınmış olup 5271 sayılı yasaya eklenen geçici 5. maddede “ 250 nci maddede düzenlenen seri muhakeme usulü ile 251 ve 252 nci maddelerde düzenlenen basit yargılama usulüne ilişkin hükümler, 1/1/2020 tarihinden itibaren uygulanır.” denildiği için 01.01.2020 tarihinde yürürlüğe girecektir.
Seri muhakeme usulü
MADDE 250 – (1) Soruşturma evresi sonunda aşağıdaki suçlarla ilgili olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır:
a) Türk Ceza Kanununda yer alan;
- Hakkı olmayan yere tecavüz (madde 154, ikinci ve üçüncü fıkra),
- Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (madde 170),
- Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179, ikinci ve üçüncü fıkra),
- Gürültüye neden olma (madde 183),
- Parada sahtecilik (madde 197, ikinci ve üçüncü fıkra),
- Mühür bozma (madde 203),
- Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (madde 206),
- Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (madde 228, birinci fıkra),
- Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (madde 268), suçları.
- b) 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13 üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkraları ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında belirtilen suçlar.
- c) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 93 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç.
- d) 13/12/1968 tarihli ve 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2 nci maddesinde belirtilen suç.
- e) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suç.
(2) Cumhuriyet savcısı veya kolluk görevlileri, şüpheliyi, seri muhakeme usulü hakkında bilgilendirir.
(3) Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulünün uygulanması şüpheliye teklif edilir ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul etmesi hâlinde bu usul uygulanır.
(4) Cumhuriyet savcısı, Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği TEMEL CEZADAN YARI ORANINDA İNDİRİM UYGULAMAK SURETİYLE yaptırımı belirler.
(5) Dördüncü fıkra uyarınca sonuç olarak belirlenen hapis cezası Cumhuriyet savcısı tarafından, koşulları bulunması hâlinde Türk Ceza Kanununun 50 nci maddesine göre seçenek yaptırımlara çevrilebilir veya 51 inci maddesine göre ertelenebilir.
(6) Bu maddeye göre belirlenen yaptırımlar hakkında, Cumhuriyet savcısı tarafından, koşulları bulunması hâlinde 231 inci madde kıyasen uygulanabilir.
(7) Bu madde kapsamında yaptırım uygulanması, güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına engel teşkil etmez.
(8) Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep eder. Talep yazısında; a) Şüphelinin kimliği ve müdafii, b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi, c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri, d) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi, e) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri, f) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti, g) Üçüncü fıkrada belirtilen şartların gerçekleştiği, h) Belirlenen yaptırım ile beşinci ve altıncı fıkra uygulanmış ise bunlara ilişkin hususlar ve güvenlik tedbirleri, gösterilir.
(9) Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra üçüncü fıkradaki şartların gerçekleştiği ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar; aksi takdirde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır.
(10) Seri muhakeme usulünün herhangi bir sebeple tamamlanamaması veya soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi hâllerinde, şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgeler, takip eden soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamaz.
(11) Suçun iştirak hâlinde işlenmesi durumunda şüphelilerden birinin bu usulün uygulanmasını kabul etmemesi hâlinde seri muhakeme usulü uygulanmaz.
(12) Seri muhakeme usulü, yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerinde uygulanmaz.
(13) Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde, seri muhakeme usulü uygulanmaz.
(14) Dokuzuncu fıkra kapsamında Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir.
(15) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.
1- Seri Muhakeme Usulünün Uygulanması için kanun maddesinde sayılan suçlarla ilgili soruşturma evresi sonunda kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmemesi gereklidir. Eğer kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir ise seri muhakeme usulü uygulanamaz.
2- Seri Muhakeme Usulü Hangi Suçlar İçin Geçerlidir
Seri Muhakeme Usulünün uygulanabilmesi için işlenilen suçun kanun maddesinde sayılan suçlardan birisine girmesi şarttır. Atılı suç aşağıda belirtmiş olduğumuz bu suçlardan birine girmiyorsa seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi mümkün değildir.
Türk Ceza Kanununda yer alan;
sayılan işbu suçlar için seri muhakeme usulü uygulanabilir.
3- Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulünün uygulanması şüpheliye teklif edilir ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul etmesi hâlinde bu usul uygulanır.
Yani bu usulün uygulanması için:
a- Öncelikle şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul etmesi gereklidir. Eğer şüpheli kabul etmezse bu usul uygulanamaz. Şüpheli bu usulü kabul etmeli midir yoksa etmemeli mi sorusunun cevabı yazımızın ilerleyen kısmında mevcuttur.
b- Şüphelinin tek başına bu teklifi kabul etmesi yeterli değildir. Şüphelinin yanında müdafii (avukat) de bulunmalıdır. Müdafi huzurunda bu teklif kabul edilmelidir. Aksi takdirde verilen karar bozulacaktır.
c- Ayrıca eğer suç iştirak halinde işlenmiş ise, yani birden fazla şüpheli varsa, tüm şüphelilerin bu usulü kabul etmesi gereklidir. Aksi takdirde seri muhakeme usulü uygulanamaz.
Savcı:
a) Suçun işleniş biçimini,
b) Suçun işlenmesinde kullanılan araçları,
c) Suçun işlendiği zaman ve yeri,
d) Suçun konusunun önem ve değerini,
e) Meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığını,
f) Failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığını,
g) Failin güttüğü amaç ve saiki,
Göz önünde bulundurarak, işlenen suçun kanuni tanımında öngörülen cezasının alt ve üst sınırı arasında temel cezayı belirler. Normalde bu husus kovuşturma aşamasında ancak hakim tarafından gözetilmekteydi. Ancak bu usul ile yaptırımı belirleme, soruşturma aşamasında savcıya bırakılmıştır.
Savcı temel cezayı belirledikten sonra TEMEL CEZADAN YARI ORANINDA İNDİRİM UYGULAMAK SURETİYLE yaptırımı belirler.
Savcı bu yaptırımı TCK. 50’deki seçenek yaptırımlara çevirebilir. Peki bu seçenek yaptırımlar nelerdir?
Verilen ceza:
a) Adlî para cezasına,
b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya,
çevrilebilir.
Seri Muhakeme Usulünde savcı eğer şartları varsa hapis cezasının ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verebilir.
5- Cumhuriyet savcısının, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep etmesi gereklidir.
Talep yazısında;
a) Şüphelinin kimliği ve müdafii,
b) Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği ile varsa vekili veya kanuni temsilcisi,
c) İsnat olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
d) İsnat olunan suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
e) Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,
f) İsnat olunan suçu oluşturan olayların özeti,
g) Üçüncü fıkrada belirtilen şartların gerçekleştiği,
h) Belirlenen yaptırım ile beşinci ve altıncı fıkra uygulanmış ise bunlara ilişkin hususlar ve güvenlik tedbirleri, gösterilir.
6- Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra şüphelinin soruşturma aşamasında seri muhakeme usulü teklifini müdafii huzurunda kabul ettiğini tespit ederse ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar; aksi takdirde talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet başsavcılığına gönderir.
Yani seri muhakeme usulünde hakim tekrar mahkeme huzurunda şüpheliyi dinlemektedir. Dinleme konusunda kanun maddesinde bir açıklık olmasa da bunun olayların detaylıca anlatımına ilişkin değil de sadece usulü bir dinleme olacağı kanaatindeyiz. Ayrıca mahkeme şüpheliyi tek başına dinleyemez. Şüphelinin mutlaka müdafi huzurunda dinlenilmesi gereklidir.
7- Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır. Dolayısıyla şüphelinin mutlaka duruşmaya katılması yahut haklı mazeretini mahkemeye sunması gereklidir.
8- Seri muhakeme usulünün herhangi bir sebeple tamamlanamaması veya soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi hâllerinde, şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgeler, takip eden soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamaz.
9- Seri muhakeme usulü:
a- Yaş küçüklüğü,
b- Akıl hastalığı,
c- Sağır ve dilsizlik,
hâllerinde uygulanmaz.
10- Verilen karara “itiraz” edilebilir. İstinaf yahut temyiz kanun yollarına gidilmesi söz konusu değildir.
11- 01/01/2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda seri muhakeme usulü uygulanmaz.
Seri Muhakeme Usulünün devlete faydası yargı yükünü hafifletmek iken şüpheliye tek faydası TEMEL CEZADAN YARI ORANINDA İNDİRİM UYGULAMAK SURETİYLE yaptırımın belirlenmesidir.
Ancak sonucunda mahkumiyet hükmü alınmış olunur(HAGB verilmez ise) ve bu durum adli sicil ve arşiv kaydına işlenir. Tekrar suç işlenmesi halinde ise mükerrirlere özgü infaz rejimine tabi tutulunur.
Dosya kapsamındaki mevcut delil durumunun alanında uzman bir ceza avukatı ile görüşülüp durum değerlendirmesi yapıldıktan sonra, eğer mahkumiyet hükmü alınması kesin gözükmekte ise seri muhakeme usulünün kabul edilmesi şüphelinin faydasına olacaktır.