Sınav öncesinde öğrenilen bilginin, sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygıya sınav kaygısı denir. Kaygı, Kişi, duygusal ya da fiziksel baskı altındayken, ortaya çıkan bir tepkidir. Kaygı, hiçbir zaman korku değildir. Çünkü korku da fiziksel varlığımızı tehdit eden unsurlar vardır. Kaygıda ise, fiziksel varlığımıza yönelik bir tehlike yoktur. Kaygıyı tamamen kendi olumsuz düşüncelerimiz sonucu üretiriz. Kaygının kaynağı belirsizdir. “Ben yılandan korkarım” da olduğu gibi korkunun kaynağı belirlidir. Kaygı, uzun süre devam ederken korku kısa sürelidir. Hazırlanması gereken derslerin birikip ağırlaşması, sizden beklenenlerin fazlalığı ve bütün bunları nasıl yapacağınızı bilememeniz büyük bir yük oluşturur ve bu da zamanla bıkkınlık verir. Herkesin dönem dönem yaşadığı bu usanma ve karamsarlık son derece normaldir. Normal olmayan ise, gereksiz olan bu duygular karşısında ümitsizliğe kapılmak, kendinizi çaresiz ve güçsüz hissederek çalışmayı ve mücadeleyi bırakmaktır. Genel olarak insanlar kaygıyı, gelecek ile ilgili karamsarlık, başarısızlık, endişe, umutsuzluk, karışıklık duygularıyla birlikte dile getirirler. Sınav kaygısı da böyle başlar. “Sınavı kazanamazsam her şey biter, hayatım mahvolur, herkese rezil olurum” vb. düşüncelere kapılarak sınava girmeden kaygı hali başlar. Sınav kaygısı, sınav sonucunda olumsuz bir sonuç umulduğu için olur.
Sinav kaygısı nedeniyle gözlenen olumsuz duygu,düşünce ve davranışlar
Zihinsel Belirtiler
Duygusal Belirtiler
Davranışsal belirtiler
Fiziksel Belirtiler
Sinav Kaygısına Sebeb olan Faktörler
1. Yaşam tarzı
2. Bilgi-beceri ihtiyacı ve yetersiz öğrenme
3. Ders çalışma tarzı
Yaşam tarzı
• Zamanı iyi kullanamama
• Düzenli ve iyi beslenmemek
• Düzenli ve iyi uyumamak
• Sağlıklı ve huzurlu bir aile ortamı
• Kişisel alan ve sınırlarının olmaması
Bilgi ihtiyacı ve yetersiz öğrenme
• Bilgi eksikliği
• Yeteri kadar tekrar yapmama
• Sınavda çıkacak soru tarzları ve konularla ilgili bilgisizlik
• Test alma becerilerinde eksiklik
Ders çalışma alışkanlıkları
• Kendi kendini aşırı yükleme
• Son ana bırakma
• Zamanı dikkatsiz kullanma
• Ders çalışmak için çalışma isteğinin gelmesini bekleme
• Televizyon, bilgisayar, müzik açık ders çalışma
• Dağınık ve sürekli rahatsız edilebileceği bir ortamda ders çalışma
Düşüceleri kısaca özetlersek:
• Sınavın sonucunu felaketleştirme
• Olumsuz değerlendirilme korkusu
• Sınavın sürecinden çok sınavın sonucuna odaklanma
• Sınava ilişkin bilgi ve becerisine veya bunu yansıtabileceğine güvensizlik
• Bilgisinin değil, kişiliğinin değerlendirildiği düşüncesi
• Bireyin kendi gücünü küçük, durumu ise zor ve tehlikeli görmesi, aynı zamanda kendisiyle ilgili yüksek standartlara sahip olmasıdır.
Kaygı genel olarak;
• Kişinin bilgi ve becerilerinin belli ölçütlerle incelenip değerlendirdiği durumlarda yaşadığı işlev bozucu kaygı.
• Sınav kaygısı öğrenilen bilginin sınav sırasında etkili biçimde kullanılmasını engelleyen ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygıdır.
• Durumla orantısız.
• Rahatsız edicidir.
• Yardımcı ve motivasyon sağlayıcı değildir.
• Bilgi düzeyine güveni azaltır.
• Karar verme sürecini bozar.
• Sınava hazırlanmayı engeller.
• Bilginin verimli olarak kullanılmasını engeller.
Kaygı ile Başa Çıkma Yolları;
1.Düşünsel Olarak
• Düşünce biçimimiz herkesçe kabul edilebilen objektif gerçeklere dayanmalıdır. Olayları yorumlayış tarzımız çevremizdekilerce de kabul edilebilir olmalıdır.
• Olayları değerlendirme tarzınız ve yaklaşımınız sorunu çözmeye yardımcı olmalı ve hedeflediğiniz kısa ve uzun vadeli amaçlarınıza katkı sağlamalıdır.
• Olayları yorumlayışınız sizi duygusal gerginliğe sürüklememeli, rahat ve huzurlu hissetmenizi sağlamalı.
• Tek bir olaya dayalı genellemeler yapmadan, gerçekçi kanıtlarla sonuca varmaya çalışın.
• Sizi kaygılandıran sınavlar değil, sizin sınava ve sonuçlarına yakıştırdığınız farklı anlamlar ve sınav hakkında ürettiğiniz olumsuz düşünceler olduğunu kabullenmenizdir.
• Sınavlarda uygulanan testler kişilik testleri değil, bilgi ve başarı testleridir. Dolayısıyla sınavlar kişiliğinizin değerlendirilmesi değil, bilgilerinizin ölçülmesidir. Sınavı bir kişilik değerlendirmesi olarak değil, yetenek ve bilgilerinizi sınama imkanı olarak görün.
• Geçmiş başarılarınıza üzülmek yerine, gelecekte başarılı olmanın yollarını arayın.
• Önceki başarısızlıkların devam etmesi kural değildir. Geçmiş başarısızlıklarınızın nedenini arayın, gidermek için gerekli tedbirleri alın.
• Sınavları bir “ölüm-kalım savaşı” olarak görmeyin.
• Yaşam sizin için sürekli bir değişen ve gelişen süreçtir. Bu süreçte başarı kadar başarısızlıklar da olacaktır. Başarısızlıkların tüm yaşamımızı etkilemesine izin vermeyin.
• İsteklerinizi ve tercihlerinizi mutlaka yerine getirilmesi gereken yasa-kanun haline getirmeyin. “Mutlaka üniversiteye girmeliyim, mutlaka şu bölümü kazanmalıyım” vb. düşüncelere kapılmayın.
• Sürekli başarılı olma, üstün olma, yenme çabası içerisinde olmayın.
2. Sınav Kaygısıyla Başa Çıkmada Bedeni Kontrol Altına Alma
Öncelikle düzenli ve yeterli beslenmeniz gerekir.• Spor yapmaya zaman ayırın. Bedensel durumunuza göre fiziksel egzersizler yapın.• Yüksek kaygı esnasında beden kimyasında birtakım değişikler olur. Bu değişikliklerin kaynağı bedenin salgılamış olduğu kimyasal maddelerdir. Bu değişiklikler sonucu yaptığımız işler aksar. Bu da gevşeme tekniği ile giderilebilir.
Gevşeme Tekniği ;
• Bedende yüksek kaygı sırasında ortaya çıkan zararlı kimyasal maddelerin giderilmesini sağlar.
• Bedeni kontrol altına almanın birinci yolu, “doğru ve derin nefes” almayı öğrenmektir. Böylece pratik bir rahatlama sağlanır.
• Doğru ve derin nefes vücutta damarların genişlemesini, bunun sonucu olarak da kanın ve oksijenin, bedenin en uç ve derin noktalarına ulaşmasını sağlar. Vücuttaki oksijen oranının artması, yüksek kaygı nedeniyle ortaya çıkan zararlı biyokimyasal maddeleri yok eder. Böylece, birey duygusal olarak kendini rahat, dengeli ve sağlıklı hisseder.
Doğru Nefes
• Bu çalışmayı açık havada veya iyi havalandırılan bir odada yapın.• Bol ve rahat giysiler tercih edin.
• Solunum çalışmasına başlamadan önce bir iki dakika gevşeyin. Gözlerinizi kapayın ve düşüncelerinizden sıyrılmaya çalışın.
• Nefes alırken, ağır ve derin nefes alınmalıdır.
• Burundan alınmalı ağız kesinlikle kapalı olmalıdır.• Akciğerin tamamı kullanılmalıdır.
• Nefes alma egzersizine başlamadan önce sağ elinizi göbeğinizin altına, sol elinizi göğsünüzün üzerine koyun.
• Nefes almadan önce, ciğerlerinizin tamamını boşaltın.
• Nefes alırken içinizden, 1,2,3,4’e (dört sn) kadar sayarak ciğerlerinizin tamamını doldurun. (Bu arada sağ elinizin aşağı doğru, sol elinizin de yukarı doğru kalktığını hissedin.) Sonra 1,2 (iki sn) sayacak kadar durun. Ve sonra da 1,2,3,4,5,6’ya (altı sn) kadar sayarak nefesinizi boşaltın. İki (1,2) saniye durun ve yine nefes alma egzersizine devam edin.
• 5 – 10 kez nefes aldıktan sonra bir – iki dakika dinlenin.• Soluk alırken içinize rahatlığın, huzurun, mutluluğun dolduğunu hayal edin ve bu durumun kan gibi vücudunuzun her köşesine ulaştığını düşleyin.• Soluk verirken ise, stresin ve onu oluşturan etkenlerin soluğunuzla birlikte vücudunuzdan dışarı atıldığını düşleyin.
Sınav stresine yakalanmamak için zamanınızı planlayın, amaçlı çalışın. Sorunun zorluk derecesine bakarak moralinizi bozmayın, zor sorularda takılıp kalmayın. Zamanınız kaldığında bırakmış olduğunuz zor sorulara geri dönersiniz. Sınav esnasında yanınızda bulunması gerekli sınav malzemelerini, sınav öncesinde evinizde iken, mutlaka kontrol edin.Tüm bu öneriler yardımcı olmuyorsa ve kişinin hayat kalitesini bozuyorsa bu konuda bir uzmandan psikolojik destek almak gereklidir.