Yunanca ’da birleşik duyu anlamına gelen sinestezi kelimesi çok önemlidir. Ayrıca bu kelime günümüz dünyasında hem bir hastalık hem de bir lütuf olarak görülmektedir. Ancak ben bu yazım itibariyle bu durumu bir tür değişiklik olarak ele alacağım. Buna ek olarak bu değişikliğe sahip insanlara da sinestetler denmektedir.
Öncelikle bu insanların algılarının herkes gibi çalışmadığını söylemeliyim. Bu değişikliğe sahip olan insanlar renklerin kokusunu alabilir ya da seslerin görüntüsünü algılayabilirler . Peki ama bu durum nasıl gerçekleşiyor? Ayrıca sinestezi hastalığı olarak algılanan bu durumun tedavisi var mı? Ya da dünya da bu değişikliğe dair yapılan çalışmalar ne aşamada? Gelin bütün bu sorulara birlikte yanıt vermeye çalışalım.
Öncelikle sinestezi ne demek diye bir bakalım istiyorum. Bu değişiklik tıbbi olarak kendini farklı şekillerde gösteren sinirsel bir durum olarak açıklanabilir. Çünkü duyularımız çevremizi algılamamızı ve onlarla etkileşime girmemizi sağlıyor. Bu algılar gözlerimizle renkleri görmek ya da dokunarak cisimlerin şeklini ve dokusunu algılamak olabilir.
Bütün bu algılar insan beyninde farklı bölgelerde kategorize ediliyor. Ancak az sayıda insan için bu duyular birbirleri ile etkileşimde olabilir. Bu duruma yani sinestezi değişikliğine sahip olan insanlarda durum biraz daha karmaşık. Normalde insanlar uyarılan duyunun organlarından bilgi alırlar. Ancak sinestetler birden fazla duyu tarafından aynı anda uyarılabilir ve aynı anda tepki alabilirler.
Sinestetleri uyaran duyumsal uyarılar birbirinden farklı olabiliyor. Bu açıdan sinestezi örnekleri çoğaltılabilir. Çünkü bu değişikliğin 30’dan fazla alt türü bulunmakta. Bunlardan birisi olan kromestezi , bireylerin sesleri dinlerken farklı renklerde şekiller görmelerini sağlıyor . Örneğin bu tür bir sinesteziye sahip olan birisi bir kemanı dinlerken yeşil bir üçgen görebilir. Veya farklı notaları farklı renklerle ilişkilendirebilir.
Peki ama sinestezi için bir test var mı ya da bu değişikliğe sahip insanlar tedavi olabilir mi? Öncelikle bu durum ya doğuştan gelen bir şey olarak ya da çocuklukta edinilen bir şey olarak karşımıza çıkmakta. Bir üst başlıkta verdiğim örnek için keman dinlerken zihinde belirlen yeşil üçgen yıllar boyu kalıcı olabilir. Bu durum başta zor ya da karmaşık algılansa da zamanla bir alışkanlık haline dönüşür.
Peki ama sinestetler bu değişikliğe sahip olduklarını nasıl anlayabilirler. Öncelikle bu durumu öğrenmek için yapılabilecek birçok şey var. Bunlardan ilki tabi ki de bir doktor kontrolü. Eğer kendinizde ya da bir başka tanıdığınızda sinestezi olduğunu düşünüyorsanız. Mutlaka ilk olarak doktor kontrolüne gitmeniz gerekmekte. Bu kontrollerde EEG cihazları ile yapılıyor. Ancak bu durumdan diğer başlıklarımda bahsedeceğim.
Bir diğer yöntem ise internette yer alan testler sayesinden bu durumu bilebilirsiniz. Tam olarak bir kesinlik vermese de bu testler, en azından sizi bu konuda bilgilendirebilir. Bu yüzden eğer doktora gidemiyorsanız bu testlerden yaralanabilirsiniz.
Son olarak ise bu durumun herhangi bir tedavisinin bulunmadığını söylemeliyiz. Eğer sinestezi olduğunuzu düşünüyorsanız ya da böyle bir tanınız varsa hayatı bu şekilde yaşamayı öğrenmelisiniz.
Bildiğiniz gibi tatma, koklama, duyma, görme ve dokunma duyuları normal olan her insanda mevcut. Ayrıca yine normal insanlar bu duyuların ilgili olduğu organlardan gelen sinyalleri de ayırt edebiliyor. Ancak sinestezi sahibi olan insanlar için bu durum çok farklı. Çünkü bu insanlar farklı organlardan aynı anda gelen birçok duyumu çok farklı şekillerde algılayabiliyor.
İlk olarak en yaygın sinestezi türlerinin görme duyusunu içerdiğini söylemeliyim. Bu tür sinestetler , duyma ve görme duyusu birleşince bir şeyler dinlerken renkleri görebiliyorlar. Ancak buna rağmen tat alma türüne sahip olan sinestetler çok nadir olarak görülüyor. Kelimelerin tadını alma çok nadir olarak gerçekleşir. Bu tür insanlar ise okudukları kitabın tadını alabilirler.
Peki ama duyularımız nasıl karışabilir? Öncelikle beyinlerimizde bulunan gri maddeler sinir hücrelerinin büyük bir çoğunluğunu bünyelerinde barındırır. Bu gri madde bölgeleri, duyuları algılamaktan sorumludur. Daha sonra ise doğum esnasında ya da sonrasında sinir bağlantıları birbirleri ile çakışırlar. Doğum sonrasında ise bebekte sinirsel bir budama işlemi gerçekleşir. İşte sinestezi değişikliği de burada çıkabilir. Çünkü bu budama esnasında beyinde yer alan iki bölge bir bağlantı halinde kalabilir.
Öncelikle sinestezi çalışmalarının ilk başlangıcı olarak 1812 gibi erken bir tarihi verebiliriz. Çünkü bu yılda George Sach bu değişiklik üzerine ilk bilimsel raporu yazmıştır. Bu çalışmasını ise kendi duyu tecrübeleri üzerine dayandırmıştır. Ancak o dönemde duyular bilimsel olarak ele alınmadığı için çalışmasına şüpheyle bakılmıştır.
Daha sonra 1980 yılında sinirbilimci Richard Cytowic sinestezi sahibi insanlar üzerine bir çalışma yapmıştı. Bu çalışma, bu konudaki ilk sinir fizyolojisi çalışmalarından biridir. Cytowic yaptığı çalışmalar ile bu değişikliği bilime kazandırmıştır. Bu yıldan sonra da bilim dünyasınca bu çalışmaların başlangıcını yapan insan olarak tanınmıştır.
İlerleyen yıllarda ise modern teknoloji beyin aktivitesinin elektroenselogram (EEG) ile çalışabileceğini ortaya koymuştur. Bu ölçüm sırasında insan kafasına yerleştirilen elektrotlar sayesinde beyindeki elektriksel sinyallerin şiddeti ölçülebilmektedir. Böylelikle farklı uyarılar sayesinde beynin hangi bölgesinin aktifleştiği anlaşabilmiştir. Bu durumda sinestezi ve diğer sinirsel rahatsızlıkların daha iyi anlaşılabilmesine olanak tanımıştır.
Dünyada sinestezi görece çok yaygındır. Çünkü bilim insanları yaptıkları araştırmalar sonucunda her 2.000 insandan birinde bu değişikliğin olduğu sonucuna varmışlardır. Ayrıca geçmişte ve bugün bildiğimiz birçok ünlüde de bu durum yaygındır. İşte ben de yazımın son satırlarını bu değişikliğe sahip olan insanlara ayırdım. Bakalım listemizde hangi ünlüler varmış.
Dünyaca ünlü fizikçi ve kuantum olasılıklar grafiklerinin babası sayılan Richard Feynman sinestezi özelliği olan ilk ünlü kişimiz. Zaten kuantum gibi bir olayı anlamak ya da anlatmaya çalışmak için böyle bir özelliğe gerek olabilir diye düşünmeden edemiyor insan. Bir başka örnekse Johann Wolfgang Von Goethe ’dir. Kendisi renk ve anlam ilişkisi çalışmalarına değişikliği sayesinde katkıda bulunmuştur.
Bu değişikliğe sahip olan bir başka ünlü isimse müzik dünyasının efsane ismi Jimi Hendrix ’dir. Amerikalı gitarist, Rock tarihinin en iyi ve en etkili müzisyenlerinden biri olarak tarihteki yerini almıştır. Son örneğimiz ise günümüzden. Herkesin çok sevdiği Happy şarkısının sahibi Pharrel Williams ’da sinestezi sahibidir. Zaten kendisinin yaptığı müziklere bakıldığında cıvıltılı ifadeler ve farklı duyulara hitap eden tonlar görülebilir.
İlginizi Çekebilir: Cotard Sendromu Nedir?