Soyadı Nasıl Değiştirilir ve Soyadı Değiştirme Davası kanunda net olarak belirtilmiştir.Soyadı doğumla kazanılan, kişiyi diğer bireylerden ayırıp onun tanınmasını sağlayan, kişiye sıkı sıkıya bağlı ve korunan bir haktır. Türk Medeni Kanunu 27. maddesine göre her birey haklı sebeplerin varlığı halinde soyadı üzerindeki hakka dayanarak soyadı değiştirme davası açılabilir. Günümüzde kişiler soyadlarının gülünç olması, soyadı sebebiyle olumsuz tepkilere maruz kalması, aşağılanması, soyadından kişisel rahatsızlık duyması gibi nedenlerle sıkça soyadını değiştirmek amacıyla mahkemelere başvurmaktadır.
Soyadı değiştirme davası ile nüfus ve tapu kaydındaki ismin düzeltilmesi davalarını birbirinden farklıdır. İsmin düzeltilmesi davalarında genelde isim ve soyaddaki yazım hatalarının düzeltilmesi amacıyla dava açılır. Ancak soyadı değiştirme davaları, kullanılan soyadın bir hatadan ötürü değilde kişinin haklı sebeplere dayanarak kullandığı soyadını tamamen değiştirmek için açtığı davadır.
Soyadı değiştirme davasının açılması halinde kişi kendisi davayı açabileceği gibi özel bir vekaletname ile avukata yetki verebilir. Açılan dava için özel evrak aranmaz. Eğer dava dosyasıyla birlikte kişinin bu soyad ile maruz kaldığı sorunları gösteren belge ve evraklar varsa dava dosyası ile birlikte mahkemeye sunulmalıdır. Soyadını değiştirme davaları için en önemli delil de tanık beyanıdır. Mahkemede 2 adet tanık bulunmalı ve bu tanıklardan birisi aileden olmamamalıdır. Tanık beyanına göre hakim soyadının değiştirilmesi için red kararı bile verebilir. Davada cumhuriyet savcısı ile nüfus müdürü veya nüfus memuru da bulunur. Hakim tanık beyanları, dava dosyası ve ek belgeler ile haklı gerekçeler kapsamında gerekçeli kararını açıklar.
Soyadının değişmesini isteyen kişi bunu haklı bir sebebe dayandırmalıdır. Soyadının komik, alaycı, onur kırıcı olması, bu ismin kimse tarafından bilinmiyor sadece kimlikte varolan bir isim olması, ismin mesleki hayata zarar vermesi gibi sebeplerle soyadı değiştirme davası açılabilir.
18 yaş ve üzerindeki bir birey haklı sebeplerle bu davayı açabilir. 18 yaşından küçük reşit olmayan bir birey veli veya vasisi ile bu davayı açabilir. Reşit olsun veya olmasın her birey özel bir vekalet vererek avukatları ile bu davayı açabilirler.
Hakim gerekli incelemeler ve tanıkların dinlenmesinin ardından gerekçeli kararını açıklar. Karar yerel gazetede ilan olunur. Mahkeme kararının tebliğinden itibaren 15 gün içerisinde temyiz yoluna gidilmezse karar kesinleşir. Soyadını değiştiren kişi mahkeme kararının kesinleşmesiyle nüfus kaydında yapılan değişiklikle yeni soyadını kullanmaya başlar.
Türk Medeni Kanunu 27. maddesinde soyadı değişikliğinin haklı sebeplere dayanması gerektiği belirtilmiş ancak bu durum Nüfus Kanunu ve Soyadı Kanunu çerçevesinde genel olarak düzenlenmiştir. Haklı sebep olarak sayılabilecek haller:
Bu haklı sebeplerin varlığı halinde soyadı değiştirme davası açılabilir.
Yargıtay soyadı değiştirme davasına dair bir kararında hangi hallerin haklı sebep teşkil ettiği konusunun, her davadaki özel koşullara göre mahkemece belirleneceğini ve bu tespit yapılırken objektif koşullardan çok soyadı değiştirme isteminde bulunan kişinin mahkemeye sunacağı özel nedenlerin dikkate alınması gerektiğini belirtmiştir.
Soyadı değiştirme davası ancak kişinin kendisi veya özel yetkili vekaletname verdiği avukat tarafından açılabilir.
18 yaşından küçük olan kişiler için soyadı değiştirme davası, velayet hakkına sahip veliler veya vekaletname verecekleri avukatlar tarafından açılabilir.
Evli kadınlar evlilik devam ettiği sürece soyadı değiştirme davası açamazlar.
Soyadı değiştirme davasında hakimin soyadı değişikliğini uygun bulup mahkeme kararına bağlamasıyla davacının mahkeme sonucundaki yeni soyadı resmi nikahlı eş ve ergin olmayan çocukların da soyadı olur. Eş ve ergin olmayan çocukların soyadı değişikliği nüfus müdürlüğü tarafından kendiliğinden düzeltilir. Reşit olan çocukların soyadı kendiliğinden değişmez. Reşit olan çocuğun ayrıca kendi soyadının düzenlenmesi için dava açması gerekir.
Yabancı ülkelerde verilen kararlar, Türkiye’de kendiliğinden geçerli olmaz. Yurtdışında yapılan soyadı değişikliği Türk Hukuk sisteminde kanunlarla düzenlenmemiştir. Ancak özel hukuki düzenlemelerde belirtilmişse uygulama alanı bulur. Ancak yurt dışındaki soyadı değişikliği sebebiyle Türk mahkemelerinde soyadı değişikliği davası ve tanıma davaları da açılabilir. Tanıma davaları yabancı mahkemelerde verilen kararların Türk yargısında da geçerli olabilmesi için açılır. Tanıma davaları verilmiş kararın yaptırımına yönelik değil, bir durumun tespitine yöneliktir.
Soyadı değiştirme davası bir süreye tabi değildir. 18 yaşına gelmiş bir birey zaman sınırlaması olmaksızın haklı sebeplerle dava açma hakkına sahiptir. 18 yaşından küçük birey bakımından ise veli veya vasisi haklı sebeplere dayanarak soyadı değiştirme davası açabilir.
Soyadı değiştirme davalarında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Soyadı değiştirme davasında yetkili mahkeme ise soyadını değiştirmek isteyen kişinin ikamet ettiği yer mahkemesidir. Davacı isim değiştirme dilekçesi ile birlikte ikamet ettiği yerdeki Asliye Hukuk Mahkemelerinde dava açabilir.
Soyadı değişikliği sebebiyle olumsuz durumlar oluşabilmesi halinde bir yıl içinde mahkeme kararına iptal davası açılabilir.