Sulh hukuk mahkemeleri eski kanunda asliye hukuk mahkemeleri ile beraber genel mahkeme kabul edilmekteydi. Yeni kanunun gelmesiyle beraber sulh hukuk mahkemesinin Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun içeriğine bakarak, genel mahkeme olduğunu savunanlar olsa da, bir özel mahkeme olduğu söylenebilir. Sulh hukuk mahkemeleri her il merkezinde kurulur. Ayrıca coğrafi durumlar ve dava yoğunlukları göz önüne alınarak ilçelerde de kurulabilir. Sulh hukuk mahkemesi tek hakimli bir mahkemedir. Sulh hukuk mahkemesinin hangi davalara bakacağı kanunda özel olarak gösterilmiştir. Bunlar dışındaki davalara bakamaz.
Sulh hukuk mahkemesi özel mahkemedir. Özel mahkeme olduğu için yalnızca kanunda sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu belirtilen davalarda görevlidir. Bir davanın doğru mahkemede açılması önemlidir. Bu nedenle sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu bir dava için henüz yolun başında bir avukatla çalışmak önemlidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu davalar şu şekildedir;
Sulh hukuk mahkemesinde açılacak olan davanın neredeki sulh hukuk mahkemesinde açılacağını gösteren kavram yetkidir. Yetkili mahkeme coğrafi olarak hangi görevli mahkemede davanın açılması gerektiğini ifade eder. Sulh hukuk mahkemesinin görev alanında olan davalarda nerede mahkemenin yetkili olduğu Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda gösterilmiştir. Genel yetki kuralı gereğince genel yetkili sulh hukuk mahkemesi davalının yerleşim yerindeki sulh hukuk mahkemesidir. Sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu bazı davalarda özel yetki kuralı belirlenmiş olabilir. Özel yetki belirlenen davalarda hem genel yetki gereğince davalının yerleşim yerindeki, hem de özel yetki gereğince belirtilen yerdeki sulh hukuk mahkemesi yetkili olur. Yani özel yetki kuralının bulunması genel yetki kuralını ortadan kaldırmaz.
Sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu davalarda kesin yetki öngörülmüş olabilir.
Sulh hukuk mahkemesinin hangi davalara bakacağı HMK ve diiğer kanunlarda belirtilmiştir. Mevzuata göre sulh hukuk mahkemesinin bakacağı davalar şunlardır;
Sulh hukuk mahkemesinde dava açmak için dava dilekçesi hazırlanmalıdır. Davanın reddedilmemesi için dava dilekçesi eksiksiz olarak hazırlanmalıdır. Ayrıca dava dilekçesinde yapılacak hatalar olumsuz sonuçlara yol açabilir. Bu nedenlerle sulh hukuk mahkemesinde dava açmak için hazırlanacak olan dava dilekçesi için bir hukuk bürosundan yardım almak en doğrusu olacaktır. Sulh hukuk mahkemesinde dava açmak için verilecek olan dava dilekçesinde şunlar yer almalıdır;
Sulh hukuk mahkemesinde basit yargılama usulü uygulanır. Yani dava dilekçesinin verilmesi ile, dilekçeler aşaması, ön inceleme ve tahkikat aşamaları izlenir. Son olarak sözlü yargılama ile hüküm verilir.
İstinaf, hatalı ya da eksik olduğu düşünülen kararlara karşı bir üst mahkemeye itiraz edilmesidir. Sulh hukuk mahkemesinin kararlarına karşı istinaf yoluna başvurmak mümkündür. Sulh hukuk mahkemesinin nihai kararları, ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir kararları istinafa götürülebilir. Fakat istinaf yoluna başvurabilmek için maddi bir sınır getirilmiştir. Her yıl güncellenen bu sınır, 2018 yılı itibariyle 3.560 TL’dir. Yani yalnızca konusu 3.560 TL’den fazla olan davalar istinafa götürülebilir.
İstinafa başvurmak için aynı dava açarken yapıldığı gibi bir dilekçe yazılmalıdır. İstinaf dilekçesinde karara neden itiraz edildiği açıkça belirtilmelidir. Açıkça belirtilmeyen itirazlar dikkate alınmaz. Bu sebeple istinaf dilekçesinin doğru şekilde hazırlanması önemlidir. İstinaf dilekçesinin hazırlanmasında avukatlardan destek almak tavsiye edilir.
Sulh hukuk mahkemesi kararının yer aldığı belgeye ilam denir. İlamın davanın taraflarına tebliğ edilmesinden itibaren 2 hafta içerisinde sulh hukuk mahkemesi kararına karşı istinafa başvurulması gerekmektedir. İstinaf için verilen başvuru dilekçesinin karşı tarafa tebliğinden itibaren ise 2 hafta içinde cevap dilekçesi verilmelidir. Sürelere uyulmazsa hak kayıpları gündeme gelebilir.
İstinafa yapılan başvurunun haklı bulunması halinde 3 çeşit karar ortaya çıkabilir;
Temyiz, istinaf yolundan sonuç alınamadığı takdirde başvurulan yoldur. Temyize başvurabilmek için dava konusu 2018 yılı için 47.530 lirayı geçmelidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu, hangi kararların temyiz edilebileceğine hangi kararların temyiz edilemeyeceğini göstermiştir;
“MADDE 362- …b) Kira ilişkisinden doğan ve miktar veya değeri itibarıyla temyiz edilebilen alacak davaları hariç olmak üzere 4 üncü maddede gösterilen davalar ile (23/6/1965 tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunundan doğup taşınmazın aynına ilişkin olan davalar hariç) özel kanunlarda sulh hukuk mahkemesinin görevine girdiği belirtilen davalarla ilgili kararlar.”
HMK’nın ilgili maddesine göre sulh hukuk mahkemesi’nin verdiği kararlar temyiz yoluna götürülemez. Yani sulh hukuk mahkemesi kararları için başvurulabilecek son kanun yolu istinaftır.