Tarihi eser kaçakçılığı suçu, TCK’da değil özel bir kanunda düzenlenen bir suç tipidir. Kaçakçılık terimi, sadece bu suç tipinde değil başkaca suç tiplerinde de kullanılan bir terimdir. Örneğin gümrük kaçakçılığı suçu ” ve yurda sokulan “kaçak mallar” nedeniyle oluşan kaçakçılık suçu diğer makalelerimizde ele alınmıştır. Ancak bu yazıda ele alacağımız kaçakçılık suçu 2863 Sayılı Kanun’da düzenlenen suçtur. Söz konusu kanun ise Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ‘dur. Bu kanunda düzenlenmiş olan suç halk arasında “ tarihi eser kaçakçılığı ” olarak bilinmektedir. Ayrıca bu suç tipi için “tarihi eser satma suçu” kavramı da kullanılmaktadır. Ancak kanunda yer alan tarihi eser suçları bunlardan ibaret değildir. Taşınır nitelikteki kültür varlıklarının ticareti ve kaçakçılığı dışında başka suçlar da aynı kannda düzenlenmiştir.
Tarihi eser kaçakçılığına konu tarihi eserler ve kültür varlıkları kanunun 23. maddesinde ayrıntılı şekilde belirtilmiştir. Bir eserin “tarihi” nitelikte olup olmadığına, yani bu suça konu olup olmadığına uzmanlar karar verecektir. Tarihi eser kaçakçılığı dosyalarında müzelerdeki uzmanlardan bilirkişi raporu alınmakta ve buna göre karar verilmektedir. Dolayısıyla bu suç, ceza hukuku anlamında teknik uzman görüşü gerektiren bir suçtur.
Bildirimi yapılmamış olan kültür ve tabiat varlığını satışa sunmak ve satmak suç teşkil etmektedir. Bu eserleri vermek, satın almak, kabul etmek de tarihi eser kaçakçılığı oluşturur. Bu suçun cezası 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar para cezasıdır. Ancak, tarihi eserin ayrıca ticaretinin yapıldığının sabit olması halinde tek suçtan ceza verilir. Bu durumda yalnızca tarihi eser ticareti suçundan ceza verilir. Ancak bildirim yükümlülüğüne aykırı hareket edilmesinden dolayı ayrı bir cezaya hükmolunmaz. Kültür varlığı veya tarihi eser niteliği taşıyan ve ticaretinin yapılması izne bağlı olan eşyaların izinsiz olarak ticaretinin yapılması da suçtur. İzinsiz ticaret suçunun cezası ise 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası olarak tayin edilmiştir. Ayrıca tarihi eserleri yurtdışına çıkartma ve izinsiz kazı yapma suçlarında CMK 135 uygulanabilmektedir. Yani bu suçlarda soruşturma makamları iletişimin tespiti ve telefon dinlemesi yapma yetkisine sahiptir.
Kültür ve tabiat varlıklarını yurt dışına çıkarma suçunun cezası 5 yıldan 12 yıla kadar hapistir. Buna ek olarak 2863 sayılı kanuna kapsamında 5.000 güne kadar adli para cezası öngörülmüştür. Kanun koyucu kültür varlığı ve tarihi eserlerin yurt dışına çıkartılması suçuna daha yüksek ceza getirmiştir. Bu suçun cezası için söz konusu nesnelerin ülke içinde ticaretinin yapılması suçuna göre çok daha yüksektir. Bu itibarla tarihi eser kaçakçılığı suçunun cezası, eylemin niteliğine göre değişmektedir.
Tarihi eserler için izinsiz kazı yapma suçunun cezası 2 ila 5 yıl arası hapis cezasıdır. Define bulmak için kişilerin suç teşkil eden eylemleri bundan ibaret değildir. Ayrıca kazı yapmaksızın define araştırmasi yapmanın cezası 3 ay ile 2 yıl arası hapistir. Tarihi eserlerle ilgili mevzuatımız oldukça kısıtlayıcı, karmaşık ve bürokratik süreçlerle doludur. Ayrıca tarihi eser bulan kişilere ciddi bir teşvik veya ödül verilmemektedir. Bu sonucu olarak maalesef izinli define aramaları ülkemizde pek yaygın değildir. Bu nedenle defineciler izinsiz kazı yapmakta ve tarihi yerlere büyük zararlar vermektedirler. Ayrıca definecilik yapanlar kazı sırasında yakalandıklarında veya Alo176 ihbar hattına ihbar edildiklerinde haklarında tarihi eser kaçakçılığı suçundan işlem yapılmaktadır.
Kültür ve tabiat varlıklarıyla ilgili bildirim yükümlülüğüne haklı mazeret olmaksızın ve kasten ihlal etmek suçtur. Bu suçu işleyen kişiye, 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası verileceği kanunda hükme bağlanmıştır. Tarihi eser niteliğinde taşınır veya taşınmaz bulan kişilerin ihbar yükümlülüğü vardır. Aynı şekilde sahibi oldukları arazide tarihi eser bulanların aynı yükümlülüğe tabidir. Bu kişiler, durumu 3 gün içerisinde yakındaki bir müze müdürlüğüne bildirmek zorundadır. İlgili kişiler, söz konusu bildirimi ayrıca kaymakamlığa veya valiliğe de yapma hakkına sahiptir. Bildirim yükümlüğü mazeret olmadan ihlal edenlere 6 ay ile 4 yıl arasında hapis cezası öngörülmüştür. Sadece tarihi eser bulduğu halde bildirim yapmayanlara ceza öngörülmemiştir. Ayrıca bildirimi yapılmamış bir tarihi eseri satışa arz eden, ücretsiz veren, satan, satın alan kişiler için de hapis cezası söz konusudur. Bunun cezası ise 2 ila 5 yıl arası hapis ve 5.000 güne kadar para cezasıdır.
Tarihi eser kaçakçılığı suçunun cezası yüksek olup ayrıca özel bir suç tipidir. Bu suç nedeniyle yargılanan kişilerin profesyonel savunma desteği almasını tavsiye ediyoruz. Suç hakkında detaylı bilgi almak isteyenler ceza avukatı olarak hukuk büromuzla iletişime geçebilir.