İnşaat Dünyası Dergisi Kahramanmaraş’taki 7,7 ve 7,6’lık depremler sonrası Mart-Nisan 2023 sayısında “Deprem Özel Sayısı” hazırladı. Sektör paydaşlarına ve bilim insanlarına depreme dirençli kentler ve binalar için görüş ve önerilerini sorduk. Güvenilir hazır betonun üretilmesi için “Kalite Güvence Sistemi”ni kurduklarını söyleyen Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB) Başkanı Yavuz Işık, tüm üyelerinin bu sistem kapsamında denetlendiğini vurguladı. Işık, “Hazır beton ülkemizde en çok denetlenen ve test edilen yapı malzemesidir” dedi.
Kahramanmaraş merkezli depremler sonucunda yıkılan binaların envanter çalışmaları sonucunda yıkılan binaların ne kadarının hangi deprem yönetmeliği zamanında inşa edildiğini daha net bir şekilde görmeyi bekliyoruz. Bu depremlerde yeni diyebileceğimiz yani son 5-10 yıl içinde inşa edilmiş bazı binaların da yıkıldığını ya da ağır hasar aldığını biliyoruz. Bölgede TOKİ tarafından inşa edilen binalarda ise yıkım ya da ağır hasar olmadığı da bizzat devlet yetkilileri tarafından duyuruldu.
Özellikle yeni binaların yıkılmasına veya ağır hasar görmesine birçok faktör neden oluyor. Tespitlerimize göre zemin-yapı ilişkisi, sıvılaşma, çekiçleme etkisi, yapısal düzensizlikler, sonradan taşıyıcı elemanlarda yapılan değişiklikler ve inşa sürecinde yapılan hatalar bu binaların yıkılmasında ve hasar görmesinde etkili oldu. Bu yapılardan malzeme örnekleri alınarak test edilmesi de gerekiyor elbette; deprem sonucunda bina yıkılıyorsa bir veya birden fazla hata olduğu kesindir.
Betonarme bir yapının taşıyıcı elemanları beton ve çelik donatıdan oluşur. Öncelikle bu malzemeler standartların belirlediği koşulları sağlamalıdır. Özellikle hazır betonun yaygınlaşmadığı 2000’li yıllardan önce yapılan binalar için elle üretilen betonların yıkanmamış ve elenmemiş deniz kumu içerdiğine, uygun olmayan agregalar kullanıldığına da şahit oluyoruz, ancak 2000’li yılların başından itibaren yaygınlaşmaya başlayan hazır beton ve nervürlü demir kullanımı ile olumlu adımlar atılmış oldu. 2011 yılında Yapı Denetim Sistemi tüm Türkiye’de uygulanmaya başlandı.
Günümüzde yapı malzemeleri içinde en sık ve kapsamlı denetime tabi tutulan malzeme hazır betondur, ancak hazır betonu tüm yapı malzemelerinden ayıran bir özellik vardır; Bu da betonun gerekli performansı sağlamasında sadece üreticinin değil kullanıcının da son derece önemli bir rol üstlenmesidir.
Hazır beton tesisinde üretilen beton transmikser adı verilen özel araçlarla şantiyelere taşınır ve burada kalıplara dökülür. Beton dökümü gerçekleştikten sonra betonun performansı sağlaması için yapılması gerekenlerin sorumluluğu kullanıcıya geçer. Beton ilk başta şekil alacak plastiklikte iken birkaç saat içinde katılaşır. Katılaşma süreci ile birlikte beton dayanım kazanmaya başlar. 28 gün sonrasında betonun basınç dayanımı ölçülerek uygunluğu tespit edilmiş olur. Bu 28 günlük sürecin özellikle ilk günleri beton için çok kritiktir. Betonun su kaybetmesi, betonun yüksek sıcaklıklara ya da tam tersine don riskine maruz kalması performansını olumsuz etkiler. Yani son derece kaliteli üretilmiş bir beton uygulama aşamasında ciddi oranda zarar görebilir.
Bir yapının servis ömrü boyunca beton performansını etkileyecek en önemli parametre çevresel etkilerdir. Bu nedenle tasarımcı ve şartname hazırlayıcı, yapıya tesir eden çevresel etki sınıfını tespit etmek ve tasarımını bu kapsamda yapmak zorundadır. Aksi takdirde yapıdan beklenen tasarım servis ömrü elde edilemez. 2018 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, betonarme projelerinde (çizim paftalarında) beton dayanım sınıfı ve donatı sınıfı ile birlikte TS EN 206’ya uygun çevresel etki sınıfının belirtilmesini zorunlu hâle getirmiştir.
İnşaat sektöründe genel olarak hazır beton, dayanım sınıfı ile tanımlanır. Örneğin C30/37 ya da C35/45 sınıfı beton gibi. Önemli olan betonun istenilen basınç dayanım performansını yapının tüm servis ömrü boyunca korumasıdır. Bunun için de betonun servis ömrü boyunca maruz kalacağı çevresel etkilere dirençli olması gerekmektedir. Örneğin deniz suyu ile temas edecek bir yapıda klorür etkisine karşı tasarım yapılmalıdır ya da sülfat içeriği yüksek olan bir zemin ile temas edecek betonun sülfat tuzlarına dirençli olması gerekir. Eğer bu etkiler dikkate alınmaz ise en yüksek dayanımlı beton dahi zamanla performansını yitirecektir.
Hazır beton üretiminde kalite kontrol süreçleri beton bileşenlerinin standartlara uygunluğunun tespit edilmesiyle başlar. Betonun ana girdisi olan çimento, agrega, su ve kimyasal katkılar standartlar kapsamında periyodik olarak kalite kontrol sürecine tabi tutulur. Bu malzemelerin hazır beton üretiminde kullanılması için CE belgesine sahip olması zorunludur.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın kontrolü altında hazır beton üç farklı mekanizma tarafından denetlenmekte ve alınan numuneler test edilmektedir. Bu denetimler Piyasa Gözetimi ve Denetimi kapsamında doğrudan Bakanlık personeli tarafından ya da Yapı Denetimi Sistemi ve G İşareti Belgelendirmesi kapsamında yetkilendirilmiş bağımsız kurumlar tarafından yapılmaktadır. Hazır beton ülkemizde en çok denetlenen ve test edilen yapı malzemesidir.
THBB olarak güvenilir hazır betonun üretilmesi için inisiyatif aldık ve 1995 yılında Kalite Güvence Sistemi’ni (KGS) kurduk. Tüm üyelerimizin bu sistem kapsamında denetlenmesini zorunlu tuttuk. Birliğimizin uzun yıllar verdiği uğraş sonucunda bu denetim sistemi tüm hazır beton üreticileri için zorunlu tutuldu.
Depremden etkilenen bölgelerde milyar dolarla ifade edebileceğimiz bir yıkım meydana geldi. Hazır beton sektörü, 4.5 milyar doları aşan ciro, 35 bini aşan istihdam ve yıllık 105 milyon metreküp üretime ulaştı. Hazır beton sektörünün toplam kapasitesi 200 milyon metreküptür ve kapasitemiz deprem bölgemiz için gayet yeterlidir. Öncelikli olarak standartlara uygun, kaliteli beton ve çeliğin seçilmesi ve uygulamanın çok iyi yapılması gerekiyor.