Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşmaları

Türkiye 2006 yılı sonu itibariyle 21 adet tercihli ticaret anlaşması akdetmiştir. Ancak, Litvanya, Macaristan, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Polonya, Slovenya ve Letonya 1 Mayıs 2004 tarihinde, Bulgaristan ve Romanya ise, 1 Ocak 2007 tarihinde AB’ye tam üye olduklarından, söz konusu ülkelerle mevcut STA’lar anılan tarihlerden feshedilmiş olup, bu ülkelerle tercihli ticaret, Türkiye-AB ortaklık ilişkisi temelinde yürütülmektedir.

Diğer taraftan, Batı Balkan Ülkeri (Arnavutluk, Makedonya, Hırvatistan, Bosna ve Hersek, Sırbistan, Karadağ ve Kosova ), Türkiye’nin Batı Balkan Bölgesi ile yakın ilişkisi, diğer bir ifadeyle, bölge ülkeleriyle köklü tarihi, sosyal ve kültürel bağlarının yanı sıra bölgedeki tcaret ve yatırım fırsatları nedeniyle diğer öncelikli alanı tercih etmiştir. Bu meyanda, sırasıyla Makedonya ( Eylül 2000 ), Hırvatistan ( Temmuz 2003 ) ve Bosna ve Hersek ( Temmuz 2003 ) ile STA uygulamaya konulmuş olup, Arnavutluk ile STA ise, 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran’da imzalanmıştır. Batı Balkan Ülkelerinden Karadağ ile ilk tur görüşmeler 2007 yılı Mayıs ayı içerisinde gerçekleştirilmiştir.

Türkiye son dönemde, Barselona süreci olarak da adlandırılan Avrupa-Akdeniz Ortaklığı’na taraf Akdeniz ülkeleriyle yürüttüğü STA müzakerelerinde kayda değer ilerlemeler sağlamıştır.

Avrupa-Akdeniz Ortaklığı; 27-28 Kasım 1995 tarihlerinde Barselona’da yapılan ve Türkiye’nin de katıldığı Avrupa-Akdeniz Dışişleri Bakanları Konferansı’nda kabul edilen Barselona Deklarasyonu’na (AB, Türkiye, Cezayir, Fas, Tunus, Mısır, Lübnan, Suriye, Ürdün, Filistin, İsrail, Malta ve Kıbrıs Rum yönetimi tarafından imzalanmıştır.) dayanmaktadır. Barselona Deklarasyonu ile 2010 yılına kadar Avrupa-Akdeniz Serbest Ticaret Alanı’nın oluşturulması hedeflenmektedir. Böyle bir bütünleşmenin dışında kalınması bakımından, Akdeniz ülkeleriyle Türkiye arasında STA akdedilmesi önem taşımaktadır.

Bu kapsamda, İsrail ile 1 Mayıs 1997 tarihinden bu yana yürürlükte olan STA’ya ilave olarak,Türkiye; Akdeniz ülkeleriyle tercihli ticaret anlaşmaları akdedilmesi yönündeki ilkteşebbüslerine 1997 yılından itibaren başlamıştır. Bununla beraber, Akdeniz ülkeleriyle STA müzakerelerinde ancak 2003 yılından itibaren kayda değer gelişmeler yaşanmış ve sırasıyla Filistin, Tunus, Fas, Suriye ve Mısır ile akdedilen Anlaşmalar yürürlüğe girmiştir.

Öte yandan, Lübnan ve Ürdün ile sırasıyla Temmuz 2003 ve Haziran 2005 tarihlerinde başlayan STA müzakereleri halen devam etmektedir. Faroe Adaları ( Akdeniz-Avrupa Serbest Ticaret Alanı’na dahildir. ) ile 6-7 Mart 2000 tarihinde Ankara’da müzakereler başlatılmıştır.

Akdeniz ülkeleriyle STA ağının tamamlanması sürecinde ayrıca, Türkiye’nin müteaddit girişimlerine ve AB ile Cezayir arasında akdedilen Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması’nda yer verilen ve anılan ülkeyi Türkiye ile STA akdetmeye devet eden Topluluk Deklarasyonu’na rağmen, söz konusu ülke ile halen STA müzakereleri başlatılamamıştır.

AB ile Cezayir arasında 22 Nisan 2002 tarihinde imzalan Avrupa-Akdeniz Ortaklık Anlaşması 1 Eylül 2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma’nın yürülüğe girmesiyle beraber, AB, Suriye hariç, Barselona Sürecine taraf bütün ülkeler ile STA ağını tamamlamıştır. Suriye ile AB arasında 19 Ekim 2004 tarihinde parafe edilen Avrupa-Akdeniz Ortalık Anlaşması ise halen imzalanmamıştır.

Diğer tarafan, 30 Mayıs 2005 tarihinde imzalanan Çerçeve anlaşması kapsamında, 2005 yılı Kasım ayından itibaren Körfez İşbirliği konseyi ( üyeleri; Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Umman, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kuveyt’tir. Söz konusu ülkeler arasında Gümrük Birliği mevcuttu.KİK) ile STA müzakereleri başlamış olup, ilk tur müzakereler 14 Nisan 2006 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. KİK ile AB arasındaki STA müzakereleride halen devam etmektedir.

Yukarıda ifade edilen ülkelerin yanı sıra Meksika, Şili, güney Afrika ve MERCOSUR(Brezilya, Arjantin, Paraguay, Uruguay ve Venezüella) ile de STA imzalanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, Meksika, Şili ve Güney Afrika Cumhuriyeti ile araştırıcı mahiyette teknik görüşmeler yapılmıştır. AB’nin sırasıyla Güney Afrika Cumhuriyeti(1 Ocak 2000), Meksika (1 Temmuz 2000) ve Şili ( 1Şubat 2003 ) ile tercihli ticaret anlaşmaları yürürlüğe girmiş, MERCOSUR ile müzakereleri ise devam etmektedir.

Diğer taraftan, AB ile Afrika-Karayip-Pasifik (AKP) ülkeleri arasında 23 Haziran 2000 tarihinde Cotonou’da (Benin) imzalanan Cotonou Anlaşması, AB-AKP ilişkilerinin 1975 yılından beri temelini oluşturan Lome Konvnsiyonu ‘nun yerine geçmiştir. Cotonou Anlaşması ile taraflar; karşılıklı tavizlerin tanındığı DTÖ kurallarıyla uyumlu Ekonomik Ortaklık Anlaşmaları(EOA) akdedilmesine yönelik müzakerelere Eylül 2002’de başlamayı ve söz konusu müzakereleri 31 Aralık 2007 tarihine kadar tamamlamayı taahhüt etmiştir. Taraflar 27 Eylül 2002 tarihinden itibaren EOA müzakerelerine başlamıştır. Söz konusu Anlaşmaların 2007 yılı sonuna kadar imzalanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye de 36 Afrika ülkesini STA imzalamaya davet etmiştir.

Avupa Komisyonu’nun 22 Ocak 2007 tarihinde Konsey’den yetki almasını takiben, AB ile Ukranya arasında serbest ticaret alanı oluşturulmasını da içeren yeni bir istikrar ve Ortaklık Anlaşması imzalanmasına yönelik müzakereler 5 Şubat 2007 tarihinde başlatılmıştır.

Bu çerçevede, Türkiye de 29 Haziran 2007 tarihinde Ukranya ile STA müzakerelerinin başlatılmasına hazırlık mahiyetinde bir toplantı gerçekleştirilmiştir.

AB; gelecek dönemde Latin Amerika’dan Orta Amerika Ortak Pazarı(Common Market of Central America), Asya’dan ASEAN, Güney Kore( ilk tur STA müzakereleri 7-11 Mayıs 2007 tarihinde gerçekleştirilmiştir) ve Hindistan ile STA müzakerelerini başlatmayı planlamaktadır. AB, ayrıca daha sonraki aşamada, Rusya’nın DTÖ’ye üye olmasını takiben bu ülke ile STA müzakerelerine başlamayı öngörmektedir.

Türkiye’nin 2007 yılı Mart ayı itibariyle üçüncü ülkelerle akdettiği STA’lar ile söz konusu anlaşmalar kapsamında indirim takvimine tabi sanayi mallarında gümrük vergilerinin tamamen sıfırlanacağı tarihler aşağıdaki Tablo’dagösterilmektedir.

SERBEST TİCARET ANLAŞMALARININ YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ SÜRECİ

STA AKDEDİLEN VE AKDEDİLECEK ÜLKELER İLE GERÇEKLEŞTİRİLEN TİCARET

AB’ye 1 Mayıs 2004 tarihinde tam üye olmaları dolayısıyla, Litvanya, Macaristan, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Polonya, Slovenya, Letonya ile akdedilen sekiz adet STAile AB ‘ye 1 Ocak 2007 tarihinde tam üye olmaları dolayısıyla Romanya ve Bulgaristan ile akdedilen STA’lar sona ermiş. Söz konusu ülkelerle ticari ilişkiler anılan tarihten itibaren Gümrük Birliği kapsamında yürütülmektedir.

Buna göre, Türkiye’nin, 2006 yılı Mayı ayı itibariyle 10 adet Serbest Ticaret Anlaşması yürürlükte olup, Arnavutluk ile imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması’na dair iç onay süreci devam etmektedir.

STA imzalanan ülkeler (STA imzalanan ülkeler kapsamında; EFTA Ülkeleri, İsrail, Makedonya, Hırvatistan, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır ve Arnavutluk’un yanı sıra, 1 Ocak 2007’den itibaren AB’ye tam üye oldukları dikkate alınarak, Romanya ve Bulgaristan da dikkate alınmıştır.), 2005 verilerine göre; 205 milyonluk toplm nüfusa ve toplamda 1.194 milyar dolara ulaşan GSYİH büyüklükleri ile 366 milyar dolar ihracat ve 378 milyar dolar ithalat yapmışlardır. Söz konusu ülkelerin dünya dış ticaretinde toplam payları %4.72ye ulaşmaktadır.

2005 yılı verilerine göre; Türkiye, oluşturduğu Gümrük Birliği ve STA ağı ile dünya GSYİH’nin %33’ünü, dış ticaretinin %22’sini (AB-25 içi ticaret hariç) karşılayan ve dünya nüfusunun %10’unu temsil eden ülkeler ile tercihli ticaret ilişkisi tesis etmiş bulunmaktadır.

Diğer taraftan, STA akdedilmesi amacıyla müzakerelre başlanan veya girişimde bulunulan ülkeler, 2005 yılı verilerine göre; 744 milyonluk toplam nüfusa ve 3 trilyon dolara ulaşan GSYİH toplam büyüklükleri ile 946 milyar dolar ihracat ve 705 milyar dolar ithalat gerçekleştirmiş olup, dünya dış ticaretindeki toplam payları %10’u aşmaktadır.

İmzalanan STA’lar ve AB ile mevcut Gümrük Birliği’ne ilave olarak, STA müzakereleri veya hazırlıkları halen devam eden ülkelerle anlaşmalar tamamlandığı takdirde, dünya GSYİH’nin %40’ını, dış ticaretinin %33’ünü karşılayan ve dünya nüfusunun %22’sini temsl eden 101 ülke ile dış ticaretin tercihli rejim çerçevesinde işlemesi söz konusu olacaktır.

STA imzalan ülkelerle 1996-2006 döneminde ticaretin gelişimine bakıldığında, aşağıdaki tespitlere ulaşılmaktadır.

Türkiye’nin toplam ihracatı %267, ithalatı ise, %215 oranında artarken, STA imzalanan ülkelerle, ihracat %376, ithalat ise %264 oranında artış kaydetmiştir. 1996-2006 döneminde, söz konusu ülkelere 2 milyar dolar olan ihracat 9,6 milyar dolara, bu ülkelerden ithalat ise, 2,9 milyar dolardan 10,5 milyar dolara ulaşmıştır. Anılan ülkelerin toplam ihracat içerisindeki payı %8,7’den %11,2’ye, ithalattaki payı ise, %6,6’dan %7,3’e yükselmiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranları, yıllar itibariyle dalgalanmakla beraber, 1996 yılında %69 iken, 1999 yılında %109’a kadar yükselmiş, 2005 yılında %81, 2006 yılında ise %91 olarak gerçekleşmiştir.

STA imzalanan ülkeler arasında, 2006 yılı ikili ticaret hacmine göre, sırasıyla EFTA, Romanya, Bulgaristan ve İsrail, Türkiye’nin en büyük ticaret ortaklarıdır.

Diğer taraftan, 2006 verilerine göre, EFTA, Romanya ve Bulgaristan ile ikili ticaret dengesi anılan ülkeler lehine, buna mukabil, İsrail, Mısır, Suriye, Fas, Tunus, Hırvatistan, Makedonya, Arnavutluk, Bosna ve Hersek ve Filistin ile ikili ticaret dengesi Türkiye lehine fazla vermektedir.

STA imzalanan ülkelere 1996-2006 dönemindeki ihracat artış hızının en yüksek olduğu ilk beş ülkeyi, sırasıyla Fas, Bulgaristan, Hırvatistan, Romanya ile Bosna ve Hersek oluşturmuştur. Örneğin , STA’nın yürürlüğe girdiği ilk yıl olan 2006 yılında Fas’a ihracat bir önceki yıla göre %49 artış kaydetmiştir.

TÜRKİYE, AB VE TÜRKİYE’NİN STA İMZALADIĞI VE İMZALAMAYI AMAÇLADIĞI ÜLKELERE İLİŞKİN MUKAYESELİ VERİLER(2005)

(*) Bulgaristan ve Romanya dahil.

(**) AB-25 içi ticaret hariç tutulmuş, Bulgaristan ile Romanya dahil edilmemiştir.

(***) 2006 yılı yıl ortası nüfusu.

Kaynak: DTM ve TÜİK ( Türkiye verileri), DTÖ ( ticaret akamları), IMF(GSYİH), US Census Bureau (nüfus rakamları).

Yukarıdaki tabloda yer alan verilere göre, Türkiye, STA yapmayı hedeflediği ülkelerle Anlaşmalarını tamamlayıp yürürlüğe koyduğu takdirde, dünya nüfusunun %22’sine, dünya GSYİH’nin %40’na dünya ithalatının %31’ine ve dünya ihracatının %34’üne sahip geniş bir pazara tercihli giriş imkanına sahip olacaktır. Aynı zamanda, bu ülkelere de kendi pazarını açarak önemli bir ticari enregrasyonu gerçekleştirmiş olacaktır.

Dış ticaret rakamları, serbest ticaret anlaşmalarının Türkiye’nin dış ticaret üzerinde ticaret artırıcı etki yarattığını ortaya koymaktadır. STA imzalanan ülkelerin, 2006 yılında Türkiye’nin toplam ihracat ve ithalatındaki payları, sırasıyla %9,6 ve %9,1 olarak gerçekleşmiştir. Anılan ülkelerle ticaret hacmi, 2006 yılında bir önceki yıla göre %22 (genel ticaretteki artış %17) oranında artış kaydetmiştir.

Serbest ticaret anlaşmalarının, gümrük tarifelerinin kaldırılması nedeniyle, üçüncü ülkeler alehine yarattıkları ticaret saptırıcı etkileri, ticaretin taraflar arasında yapılmasını cazip kılmakta, diğer bir ifadeyle, anlaşmanın, taraf ülke mallarına sağladığı taviz marjı dolayısıyla, bundan istifade etmeyen üçüncü ülke mallarına karşı rekabet avantajı elde edilmektedir.

STA AKDEDİLEN,MÜZAKERELERİ SÜREN VEYA

BAŞLATILMASI YÖNÜNDE ÇABA SARFEDİLEN ÜLKELERLE TİCARET(2003-2008-5)

TÜRKİYE’NİN STA İMZALADIĞI ÜLKELERLE DIŞ TİCARETİNİN GELİŞİMİ

STA akdedilmesi, AB’nin Ortak Ticaret Politikası’na uyum sağlama mükellefiyetnin bir parçasını teşkil etmekle beraber, bu kapsamdaki ülkeler, bilhassa bölgesel dağılımları (Ortadoğu, Karadeniz, Balkanlar, Afrika, Güney Amerika) ve ağırlıklı olarak geçiş ekonomileri olma özellikleri bakımından, gelişen hedef pazarlar olarak ortaya çıkarmaktadırlar. STA’nın bertaraf tarife ve tarife dışı engellerin sağlayacağı karşılıklı pazara giriş kolaylıkları sayesinde, bu ülkelerin dış ticaretteki paylarının önümüzdeki dönemde daha da artacağı değerlendirilmektedir.

TÜRKİYE’NİN STA İMZALADIĞI BAZI ÜLKELERLE DIŞ TİCARETİNİN GELİŞİMİ

Kaynak:DTM

Bugün sadece gelişmiş Batı ülkeleri değil, Çin ve Hindistan gibi büyük ticari ve iktisadi devler de dünya ticaret sahnesinde önemli rakip güçler olarak yer almaktadır. Bu itibarla, ihracatın gerek bölgesel gerek sektörel bağımlılığının azaltılması ve bu meyanda, yeni ve gelişen pazarlara ürünlerimizin rekabetçi fiyatlarla arz edilmesi, Türkiye’nin küresel pazarlarda rekabet gücünün artırılması ve sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çerçevede, üçüncü ülke pazarlarında rekabet gücünün korunması, diğer faktörlerin yanı sıra, Türk ürünlerinin tarife ve tarife dışı engellere maruz kalmadan pazara giriş imkanına sahip olmasıyla mümkün görülmektedir. Bunun en uygun yolu ise, ikili veya çok taraflı tercihli ticaret anlaşmaları yoluyla ilgili ülke pazarlarına erişim artırmaya çalışan diğer ülkelere kıyasla daha avantajlı veya en azından eşit şartlarda imkanı sağlanmasıdır.

KAYNAKÇA

*DTM (EYLÜL 2007), AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE, (ANKARA)

*Serbest Ticaret Anlaşmları

www.dtm.gov.tr

*Dış Ticaret İstatistikleri

www.dtm.gov.tr

*Serbest Ticaret Anlaşmaları

www.ikv.org.tr