Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, alanında ulusal ölçekli tek organizasyon olan Aile Şuralarını dört yılda bir gerçekleştirmektedir. 5-6-7 Kasım 2008 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilen V. Aile Şurası’nın ana teması “Aile Destek Hizmetleri” olmuştur. V. Aile Şurası’nda, ana tema ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili birçok konu, ilgili tarafların katılımı ile tartışılmış, paylaşılmış ve çözümleyici sonuçlara ulaşılması bakımından da çok önemli zemin oluşturulmuştur. İlgili kurum ve kuruluşların geniş katılımıyla gerçekleştirilmiş olan şurada; komisyonlar ve çalışma konuları, Aile Destek Hizmetleri, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik, Aile Eğitimi, Sosyal Yardımlar, Özürlü ve Yaşlı Bakımı, Yeni İletişim Teknolojilerine Bağlı Sorun Alanları olarak belirlenmiştir. “Aile Destek Hizmetleri” ana teması etrafında aileyi farklı bakış açıları içinde ve disiplinlerarası bir anlayışla ortaya koymaya çalışan V. Aile Şurası’nın sonuç raporu yayınlanmıştır.
Aile Rehberlik, Danışma Ve Terapi Hizmetleri
Mevcut Durum
Mevcut durumu tartışırken, kavramların net bir şekilde anlaşılmadığı farkedildiğinden, öncelikli olarak kavramsal şemanın oluşturulmasına gerek duyulmuştur.
Kavramlar
Aile Rehberliği: Rehberliğin bilgi verici, öğretici/eğitici ve yönlendirici işlevi bulunmaktadır. Bu bağlamda, aile rehberliği; ebeveynlere bireysel ya da gruplar halinde çocuk eğitimi, anababa tutumları ve sağlıklı iletişim gibi konularda bilgi verme hizmetidir.
Aile Danışmanlığı: Danışmanlığın, içgörü ve farkındalık kazandırma, yeniden yapılandırma ve geliştirme işlevleri bulunmaktadır. Bu bağlamda aile danışmanlığı; sağlıklı bir iletişim ortamının yaratılması için tüm aile bireylerine yapılan psikolojik yardım hizmetidir. Ailenin yapısal, işlevsel ve gelişimsel özellikleri bakımından aile içi ve çevre ilişkilerinde karşılaştığı psikososyal işlevsellikle ilgili sorunların çözümüne yönelik uzmanlık gerektiren hizmetler bütünüdür.
Aile Terapisi: Aile terapisininbiyopsikososyal açıdan iyileştirici ve tedavi edici özellikleri bulunmaktadır. Bu bağlamda, aile terapisi, sağlıklı bir aile ortamının yaratılması için gerektiğinde ruhsal hastalık tanısı koyma ve tedavi etme işlevlerini de içeren biyopsikososyal bir tedavi hizmetidir.
Mevzuat
Yukarıdaki kavramlar bilimsel düzeyde uluslararası kavramlardır ancak bunların Türkiye’deki uygulamalarına yönelik mevzuat yetersizdir. Halihazırda, ruh sağlığı yasası bulunmadığından görev tanımlanması netleşememektedir. Meslek yasalarının olmaması sınır ihlallerine yol açmaktadır. Bu konuda çalıştığını iddia eden kişilerin denetimlerini yapacak mercii bulunmamaktadır.
Meslek Eğitimi Ve Meslek Mensupları
Aile rehberliği hizmeti, gerekli eğitimi aldıktan sonra, psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü, sosyal hizmet bölümü ve çocuk gelişimi bölümü mezunları, psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları tarafından standardize bir şekilde verilmemektedir.
Aile danışmanlığı hizmeti, gerekli eğitimi aldıktan sonra, psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü, sosyal hizmet bölümü ve çocuk gelişimi bölümü mezunları, psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları tarafından standardize bir şekilde verilmemektedir.
Aile terapisi hizmeti, ruhsal hastalık tanısı koyabilme özelliğini de içinde barındırdığından ve klinik yetkinlik gerektirdiğinden; bu yetkinliği kazandıracak eğitimi almış multi-disipliner bir ortamda çalışabilecek psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları ile psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü ve sosyal hizmet bölümü mezunları tarafından standardize bir şekilde verilmemektedir.
Eğitim veren psikiyatri kliniklerinde bu eğitimin standardizasyonu ve bu kliniklerin akreditasyonu ile ilgili çalışmalar Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından yapılmaktadır. Benzer şekilde, Türk Psikologlar Derneği, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Derneği ile Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği klinik düzeyde çalışacak üyelerinin hangi şartları taşıması gerektiği konusunda saptamalar yapmıştır. İlgili derneklerden bu konularda görüş alış verişinde bulunabilir.
Örgütlenme
Yasal açıdan destekleri olmamasına rağmen yukarıda sözü edilen uzmanlık gruplarının kendi meslek örgütleri vardır. Aile destek hizmetleri konusunda bu derneklerden görüş alış verişinde bulunulabilir.
Personel İstihdamı
Ruh sağlığı yasa tasarısı çıkmadan halihazırda standart bir eğitimden geçmeyen kişilerin bu tarz hizmetleri verdikleri görülmektedir.
Meslek Faaliyetleri Ve Projeler
Yukarıda adı geçen meslek grupları, Türkiye gerçeğinde yeterli sayıda eleman bulunmamasına karşın özverili bir şekilde, ancak kendi görev tanımlarını netleştiremeden çalışmaya gayret etmektedirler.
Hizmet İhtiyacı Saptanması Ve Veri Sağlanması
Her meslek grubunda eleman sayısının yetersiz olduğu saptanmıştır. Örneğin, yetmiş milyon nufusa 1500 psikiyatristin yeterli hizmet ulaştıramayacağı ve bu durumda aile terapilerinden söz bile edilemeyeceği ortadadır. Bu durum, rehberlik hizmetleri, pikolojik danışma, psikoloji ve sosyal hizmet alanları için de geçerlidir.
Koordinasyon İhtiyacı Ve Faaliyetleri
Halihazırda, bazı dernekler en azından sınırların belirlenmesi için görüşmelerde bulunmaktadır. Ancak, kurumların aynı konuda yol alabilmeleri için yeterli bir koordinasyon faaliyeti saptanmamıştır.
Sorunlar
Kavram Sorunları
Kavramlar içiçe geçtiği için destek hizmetlerinin yeterli eğitim almadan yapılabileceği gibi yanlış bir uygulama süreci yaşanmaktadır. Sonuçta da bu, meslek sınırı ihlallerine yol açmaktadır.
Mevzuat Sorunları
Uygun bir mevzuat bulunmaması yasal açıklara yol açtığından denetim mekanizmasının çalışmamasına ve etik ihlallere yol açmaktadır. Bu konuda kanuni bir yaptırım uygulanamamaktadır.
Meslek Eğitimi Ve Meslek Mensuplarının Sorunları
Sınırlanırın net olmaması, eğitimin de hangi kurumlar tarafından ve hangi içeriklerle sağlanacağı da belirlenememesine yol açmaktadır. Eğitimde standardizasyon yoktur. Aile destek hizmetlerine yardımcı olabilecek diğer eğitimlerde de eksiklikler mevcuttur. Örneğin, cinsel eğitim, ebeveynlik eğitimi vb.
Örgütlenme Sorunları
Yeteri sayıda meslek örgütü vardır ancak yasal dayanakları yoktur.
Personel İstihdamı Sorunları
Mevcut durum, sorunun bizzat kendisidir. Ruh sağlığı yasa tasarısı çıkmadan halihazırda standart bir eğitimden geçmeyen kişilerin bu tarz hizmetleri verdikleri görülmektedir. Bu durum, sağlıkta “önce zarar verme” ilkesine de aykırıdır.
Meslek Faaliyetleri Ve Projelerle İlgili Sorunlar
Aile destek hizmetleri, eğitim ve uygulama açısından hem eğitimi alan hem de eğitimi sağlayan grup için ekonomik bir zorluk teşkil etmektedir. Bu durum, uygun meslek faaliyetleri ve proje üretmeyi imkansız kılmaktadır.
Hizmet İhtiyacı Saptanması Ve Veri Sağlamaya İlişkin Sorunlar
Hizmet ihtiyacı olan grubun nitelik ve nicelik özellikleri henüz bu konuda yeterli istatiksel veri olmadığından gözden kaçmaktadır. Bu durum, ne kadar bir personel ihtiyacı olduğunun da saptanamamasına yol açmaktadır. Elimizdeki bütün veriler, ABD ve Avrupa kaynaklı olduğundan ülkemize ait verilerin saptanmamış olması sorun teşkil etmektedir.
Koordinasyon Sorunları
Eğitim ve hizmet faaliyetlerinde ülke çapında koordinasyonu sağlayıcı üst kurullar bulunmamaktadır.
Çözüm Önerileri
Kavram
Yukarıda çizilen kavramsal çerçevenin temel alınması, sınır ihlallerini engelleyecektir. Bu nedenle, bu kavramların ilgili uzmanlık dallarının içselleştirecekleri şekilde anlaşılmasına çalışılmalıdır. Meslek örgütlerine bu konuda bilgi verilerek görüşleri alınmalıdır.
Mevzuat
Ruh sağlığı yasa tasarısı bir an önce çıkmalıdır.
Meslek Eğitimi
Eğitimde standardizasyon sağlanmalıdır. Bunun için, halihazırda bu konuda eğitim veren kurumların standardizasyon çalışmalarını yapabilmeleri için destek sağlanmalıdır. Eğitim verici ve bu eğitimi alacak uzmanlar için ekonomik destek verilmesi gerekir. Üniversitelerde aile danışmanlığı ve aile terapileriyle ilgili yüksek lisans programları açılarak bu alanda yetkin uzmanların artırılması sağlanmalıdır. YÖK’ten bu konuda bürokratik altyapıyla ilgili bir çalışma yapması istenmelidir.
Aile rehberliği hizmetinin, gerekli eğitimi aldıktan sonra, psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü, sosyal hizmet bölümü ve çocuk gelişimi bölümü mezunları, psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları tarafından verilmesini öneriyoruz.
Aile danışmanlığı hizmetinin, gerekli eğitimi aldıktan sonra, psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü, sosyal hizmet bölümü ve çocuk gelişimi bölümü mezunları, psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları tarafından verilmesini öneriyoruz.
Aile terapisi, ruhsal hastalık tanısı koyabilme özelliğini de içinde barındırdığından ve klinik yetkinlik gerektirdiğinden; bu yetkinliği kazandıracak eğitimi almış multi-disipliner bir ortamda çalışabilecek psikiyatri ve çocuk psikiyatrisi uzmanları ile psikolojik danışma ve rehberlik bölümü, psikoloji bölümü ve sosyal hizmet bölümü mezunları tarafından yapılmasını öneriyoruz.
Örgütlenme
Yeteri sayıda meslek örgütü vardır ancak yasal dayanakları yoktur. Bu sorunun çözümü için ivedilikle yasal düzenlemenin yapılmasıdır.
Personel İstihdamı
Yeterli özelliklere sahip olmayan kişilerin bu hizmeti vermesi engellenmelidir. Ruh sağlığı yasa tasarısı çıkmadan halihazırda standart bir eğitimden geçmeyen kişilerin bu tarz hizmetleri verdikleri görülmektedir. Bu durum, sağlıkta “önce zarar verme” ilkesine de aykırıdır. Rehberlik ve sosyal hizmetler alanlarında yeterli sayıda eleman olması, bir üst basamaktaki hizmetlere ihtiyaç duyan kişi sayısını azaltacaktır. Öncelikli olarak, bu sayıların artırılması programa alınmalıdır. Ailenin gelişimi konusunda çocuğun ruhsal gelişiminin ön planda olması göz önüne alındığında çalışan annelere yönelik kreş, çocuk yuvası gibi kurumların açılması ve buralara yeterli sayıda eleman sağlanması gerekir. 3 yaş öncesi çocuğu olan annelerin ücretli izin alarak bu bakımı sağlayabilmeleri için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Aile terapisi eğitimi alan psikiyatrist, psikolog, psikolojik danışman ve sosyal hizmet uzmanları az olduğundan bu sayının artırılabilmesi için ekonomik, yasal ve eğitimle ilgili düzenlemeler biran önce hayata geçirilmelidir. Mevcut olan az sayıdaki eğitimcinin daha verimli bir şekilde kullanılması, eğitimci sayısının artırılması için, bu konuda yurt dışında eğitim alınabilmesi için gerekli desteğin sağlanması gereklidir.
Meslek Faaliyetleri Ve Projeler
Bu alanda bilimsel çalışmalar yapan kişileri biraraya getirilerek proje hazırlamaları kolaylaştırılmalıdır.
Hizmet İhtiyacı Saptanması Ve Veri Sağlanması
Türkiye çapında ailelerin başvurdukları destek hizmet birimlerinin verilerinden faydalanılarak ülkemizin bu konudaki arz talep miktarının belirlenmesi gerekir. Bu tarz istatistiksel veriler, ne kadar personel ihtiyacı olduğunu da ortaya çıkaracaktır.
Koordinasyon
Bu alanda hizmet veren meslek kuruluşlarının hizmet niteliklerini, veri tabanlarını, hizmet ettikleri topluluğun özelliklerini ortaya çıkarmak ve ülkemizin bu konudaki sorunlarını saptamak ve çözüm üretmek için ortak bir kurula gereksinim vardır.
Prof.Dr.Asena AKDEMİR
Prof.Dr.Veli DUYAN
Aile Terapisti Funda BAYSAL
Aile Terapisti Şebnem KANMAZ
Sosyal Hizmet Uzmanı Fatih KILIÇARSLAN
Sosyal Hizmet Uzmanı Vahdi ÇOBAN
Dr.Fatih YAVUZ