Vatan Bir Bütündür Bölünemez !

23 Temmuz 1919. Orta halli bir okul. Yirmiye on iki metrelik sularında çam tahtalarından, halı ve seccade ile örtülü, bir başkan, iki de kâtip kürsüsü. Gene çam tahtasından öğrenci sıraları. Duvar ve pencereler çıplak. (1)

1.Trabzon vilayeti ve Canik sancağı ile Vilayet-i Şarkiye adını taşıyan Erzurum, Sivas, Diyarbekir, Mamuretilaziz, Van, Bitlis vilayetleri ve bu sahada halindeki bağımsız sancaklar hiçbir sebep ve bahane ile yekdiğerinden ve Osmanlı camiasından ayrılmak imkanı tasavvur edilmeyen bir bütündür. Saadet ve felakete tam ortaklığı kabul ve mukadderat hakkında aynı maksadı hedef alır. Bu sahada yaşayan bütün İslami unsurlar yekdiğerine  karşılıklı bir fedakarlık hissiyle dolu ve ırki ve toplumsal vaziyetlerine riayetkar öz kardeştirler

  1. Osmanlı vatanının bütünlüğünü ve milli bağımsızlığımızın temini ve saltanat ve hilafet makamının dokunulmazlığı için Kuvay-i Milliye’yi etken ve milli iradeyi hakim kılmak esastır.

3.Her türlü işgal ve müdahale, Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelik görüleceğinden, birlikte müdafaa ve mukavemet esası kabul edilmiştir. Siyasi hakimiyeti ve toplumsal dengeyi bozacak şekilde Hristiyan unsurlara yeni birtakım imtiyazlar verilmesi kabul edilmeyecektir.

  1. Merkezi hükümetin devletlerin bir baskısı karşısında buralarını terk ve ihmal mecburiyetinde kalması ihtimaline göre hilafet ve saltanat makamına bağlılığı ve milli varlığı ve hakları garanti edici tedbirler ve kararlar alınmıştır.
  2. Vatanımızda öteden beri birlikte yaşadığımız müslüman olmayan unsurların Osmanlı Devleti kanunları ile teyit edilmiş, kazanılmış şartlarına tamamıyla riayetkarız. Mal, can ve ırzlarının dokunulmazlığına zaten din gereği, milli gelenekler ve kanunu esaslarımızdan olmakla bu esas kongremizin genel kanaati ile de teyit olunmuştur.
  3. İtilaf Devletlerince mütareke imzalandığı 30 Ekim 1918 Tarihindeki sınırlarımız içinde kalan ver bölgesinde olduğu gibi Doğu Anadolu vilayetlerinde de ezici çoğunluğu İslamlar teşkil eden ve kültürel, iktisadi üstünlüğü müslümanlara ait bulunan ve yekdiğerinden ayrılması imkansız  öz kardeş olan din ve ırkdaşlarımızla meşgul topraklarımızın bölünmesi teorisinden tümüyle vazgeçerek varlığımıza tarihi, ırk ve dini haklarımıza riayet  edilmesine ve bunlara aykırı teşebbüslerin desteklenmemesini ve bu şekilde tamamıyla hak ve adaletle dayanan bir karar bekleniyor.
  4. Milletimiz insani, asri gayeleri yüceltir ve fenni, sinai ve iktisadi hal ve ihtiyacımızı takdir eder. Dolayısıyla devlet ve milletimizin iç ve dış bağımsızlığı ve vatanımızın bütünlüğü mahfuz kalmak şartıyla altıncı maddede belirtilen sınırlar içinde milliyet esaslarına riayetkar ve memleketimize karşı istila emeli beslemeyen herhangi devletin fenni, sinai, iktisadi yardımını memnuniyetle karşılarız.
  5. Milletlerin kendi mukadderatını bizzat tayin ettiği bu tarihi devirde merkezi hükümetimizin de milli iradeye tabi olması zaruridir çünkü milli iradeye dayanmayan herhangi bir hükümet heyetinin kendince ve şahsi kararları milletçe veri olmadıktan başka dışarıda da geçerli olmadığı ve olamayacağı şimdiye kadar yapılan işler ve neticeler ile sabit olmuştur. Dolayısıyla milletin içinde bulunduğu sıkıntı ve endişe halinden kurtulmak çarelerine bizzat  başvurmaya hacet kalmadan merkezi hükümetimizin milli meclisi hemen ve an kaybetmeden toplaması ve bu suretle millet ve memleket mukadderatı hakkında alacağı bütün kararları milli meclisin denetimine arz etmesi mecburidir.
  6. Vatanımızın maruz kaldığı acılar ve hadiseler ile ve tamamen aynı maksatla milli vicdandan doğan cemiyetlerin birleşmesinden ve ittifakından oluşan genel kitle bu kere Şark-ı Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti unvanıyla adlandırılmıştır. Iş bu cemiyet her türlü particilik cereyanlarından bütünüyle arınmıştır. Bütün İslam vatandaşlar cemiyetin tabii üyelerindendir.
  7. Kongre tarafından seçilmiş bir Heyet-i Temsiliye kabul ve köylerden başlayarak vilayet merkezlerine kadar mevcut milli teşkilat birleştirilmiş ve teyit olunmuştur.

Erzurum Kongresi’nde 45 delegenin imzası bulunmaktadır. (2),

Çankaya, Falih Rıfkı Atay

Atatürk’ün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, Cilt 3, Erzurum Kongresi Beyannamesi, 239 – 241.