Denetim, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların, önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla, tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.”
Vergi incelemesini de kapsayan vergi denetimi ise, devletin yetkili uzman personeli tarafından kamu gücü kullanılarak gerçekleştirilen, ödenecek olan verginin zamanında ve eksiksiz ödenmesini ve vergi güvenliğini sağlamaya yönelik çeşitli tedbirler ile teknikleri içeren ve devamlılık özelliği olan idari işlemlerin tümüdür. Başka bir ifadeyle vergi denetimi, idare ve yükümlülerin vergi mevzuatına uygun hareket edip etmediklerinin Anayasa ve yasalarla belirlenen ilkeler çerçevesinde araştırılması, saptanması ve sağlanmasıdır.
Vergi Denetimi Nedir?
Dolayısıyla, vergi denetimi sadece vergi yükümlülerine yönelik bir faaliyet olmayıp aynı zamanda vergi idaresinin de işlem ve eylemleri açısından vergi mevzuatına uygunluğunun tarafsız ve objektif olarak gözden geçirilmesini kapsayan bir süreçtir.
Bu süreçte denetime tabi tutulan somut işlem ve olayların incelenmesinde ve değerlendirilmesinde dikkate alınacak kriterler vergi yasalarıyla ortaya konulmuş olan kurallara dayanmaktadır.
Vergi güvenliğini sağlamayı hedefleyen vergi denetiminin belirli özellikleri bulunmaktadır. Bunlar; vergi ödevinin uzantısı olan bu sürecin yasalarla açıkça düzenlenmiş olması, bir güvenlik müessesesi teşkil etmesi, kamu gücüne dayanması, vergi ilişkisine paralel olarak süreklilik göstermesi, denetlenecek ya da incelenecek konuya göre farklı araçlarla ve farklı boyutta yapılması, içerik ve niteliği itibariyle uzman personel gerektirmesidir.
Vergi ilişkisinin bir boyutunu da vergi denetimi teşkil etmektedir. Mükellefe ve idareye yönelik bir takım yükümlülük ve etkiler yaratan bu sürecin kimler tarafından, hangi araçlarla ve ne şekilde gerçekleştirileceğinin vergi ilişkisinde keyfilik yaratılmamak üzere yasalarda düzenlenmesi gerekir.
Vergi denetimi vergi güvenliğinin sağlanmasında temel araçlardan biridir. Vergi denetimi, vergi idaresinin ve vergi yükümlülerinin vergi mevzuatına uygun hareket edip etmediklerinin kontrolünü sağlar. Bu kurallardan sapmaların gerekli yaptırımlarla engellenmesi ve ihlal edilen ödevlerin ikmal edilmesi sağlanır. İdarenin ve yükümlülerin bu süreçte bilgi ve kontrol eksikliklerinin giderilmesi, yorum yanlışlıklarının ve hataların gözden geçirilmesi ve düzeltilmesi de gündeme gelir.
Vergi denetiminde, vergi ilişkisinde geçerli olan cebrilik özelliği aynen yer almaktadır. Vergi denetim araçları, denetime tabi olanın iradesinden bağımsız şekilde kamu gücü kullanılarak uygulanmaktadır.
vergi ilişkisine paralel şekilde süreklilik gösterir. Vergi denetiminde konu olarak hem şekli hem de maddi yükümlülüklere uygun davranılıp davranılmadığı araştırılır. Ayrıca, vergilendirme alanında oluşan vergi suçları da vergi incelemesi yoluyla tespit eder.
Vergi denetimi çok boyutludur. Bu çok boyutluluğa bağlı olarak çeşitli araçlarla uygulanır. Bu amaçla, VUK’un “vergilendirme”yi düzenleyen ilk kitabının “yoklama ve inceleme”ye ilişkin 7. kısmında vergi denetiminin temel araçları olarak sırasıyla “yoklama” (md.127-133), “vergi incelemesi” (md.134-141), “arama” (md.142-147) ve “bilgi toplama” (md.148-152) müesseselerine yer verilmiştir.
Bu denetim unsurlarında temel hareket noktası, beyan esasına dayalı vergi sistemi içinde cebri, karşılıksız ve tek taraflı vergi ödevinin herkesin mali gücüne göre dağıtılması gerekliliğinin kamu gücünün baskın unsurlarını içeren ilave denetim unsurlarıyla desteklenmesidir. Bu denetim unsurlarının varlığı ve işlevselliği karşısında, beyan esasının daha sağlıklı işlemesi ve vergiye gönüllü uyumun da artması beklenmektedir.
Vergi denetim sürecinde yetkili ve uzman personel kullanılır. Bu durum, vergi denetiminin uzmanlık gerektiren teknik boyutuyla ilgili olduğu kadar, ayrı ve özel bir yetki düzenlemesiyle denetim sürecinin bağımsız ve tarafsız yürütülmesinin de dayanağını teşkil etmektedir. Kanun koyucu yoklama işleminde ve özellikle vergi incelemesinde bu işlemleri yapmaya yetkili olanları ayrıca belirlemek suretiyle, vergilendirme sürecinde denetim aşamasını uzmanlık, bağımsızlık ve tarafsızlık açısından farklı bir zemine oturtmuştur.
Vergi denetimi yoklama, inceleme, arama ve bilgi toplama araçlarıyla
gerçekleştirilmekle birlikte sadece bu alandaki araçlara bağlı olmayıp aynı zamanda yükümlüye yüklenmiş olan bildirim, defter tutma, kayıt nizamı, belge düzeni gibi ödevlerle de bu araçlar desteklenmiştir. Vergi Denetimi Nedir?Nitekim, yapılan vergi denetimleri büyük ölçüde yükümlüler tarafından ibraz edilen defter, kayıt ve belgelere dayalı olarak muhafaza ve ibraz ödevinin işletilmesiyle yürütülmektedir.
Kaynak: Vergi İncelemesi (Dr. Tahir Erdem)