Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları için Milletlerarası Özel Hukukta Aile Hukukuna ilişkin önemli yenilikler getirilmiştir.Bu yenilikle, taraflar yabancı ülke adli veya idari makamlarınca verilen boşanma kararları, tanıma ve tenfiz yoluna başvurmaksızın nüfus kütüğüne tescil edilebilmektedirler. Böylece yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarına bu yeni uygulama ile tarafların Türkiye’deki boşanma süreci kısalaştırılmış ve kolaylaştırılmıştır. Söz konusu yenilik 07.02.2018 tarihinde yürürlüğe girmesine rağmen 2020 yılında değişikliğe uğramıştır.
5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun 50. ve 58. maddelerine göre; Yabancı mahkemelerce hukuk davalarına ilişkin olarak verilmiş kararların ancak tanıma ve tenfiz yoluyla Türk Hukukunda kesin hüküm ve kesin delil etkisi yaratması ve icra kabiliyeti kazanması hükmolunmuştur. Dolayısıyla yurt dışında boşanan eşler bu hükme göre, Türkiye’de boşanmamış sayılıyor ve yeniden evlenmeleri engellenmiş oluyordu. Taraflar hem yurt dışında hem de Türkiye’de adli makamlara başvurmak mecburiyetindeydi.
2018 yılında 690 sayılı KHK ile 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununa 27/A maddesi eklenerek, tarafların yurt dışında sonuçlanan boşanmaya, evliliğin butlanına, iptaline veya evliliğinin mevcut olup olmadığının tespitine ilişkin verilen kararlar Türkiye’de de kabul göreceği hükmolunmuştur. Böylelikle yabancı kararlar tanıma ve tenfiz yoluna başvurmaksızın Türkiye’de doğrudan tescil edilebilmektedir ve kendiliğinden (ipso iure) sonuç doğurmaktadır.
Yabancı boşanma kararlarının Türkiye’de tescili için dikkat edilmesi gereken koşul; kararların bizzat veya vekilleri aracılığıyla tarafların birliktebaşvurmasıdır. Birliktelik unsuru zorunlu olmayıp, taraflar başvurularını aynı anda birlikte veya ayrı zamanlarda yapabilir. Ayrı ayrı müracaat edilmesi durumunda her iki müracaat arasındaki süre 90 günü geçemez.Taraflardan birinin talepte bulunmaktan kaçınması halinde, Türkiye’de tanıma davası açılarak yabancı karar sonuç doğracaktır.
25.03.2020 tarihinde “birlikte” ibaresinden sonra gelmek üzere “veya taraflardan birinin ölmüş ya da yabancı olması halinde Türk vatandaşı olan diğer taraf veya vekilinin tek başına” ibaresi eklenmiştir. Böylelikle taraflardan birinin ölmüş ya da yabancı olması halinde Türk vatandaşı olan diğer taraf veya vekilinin tek başına başvurması yeterli olacaktır.
Doğrudan tescil edilebilen kararlar, sadece boşanmaya, evliliğin butlanına, iptaline veya mevcut olup olmadığının tespitine ilişkin olarak verilen kararlardır. Yabancı karar, verildiği devlet kanunlarına göre yetkili adli veya idari makam tarafından verilmiş olmalıdır. Bu kararın verildiği ülke hukukuna göre usulen kesinleşmiş ve Türk kamu düzenine açıkça aykırı bulunmaması şartlarıyla nüfus kütüğüne tescil edilebilmektedir. Bu imkan sadece Türk vatandaşlarına tanınmıştır. Yabancı kararın tescili için evlilik bir kararla sona ermiş olmalıdır. Gaiplik ve ölmüş sayılma kararıyla evlilik bağı kendiliğinden ortadan kalkmadığı için bu kararı, NHK m. 27/A uyarınca tescili mümkün olmayacaktır.
Eşlerin tescil talebinde bulunmaksızın tanıma talebinde bulunması mümkün değildir. Zira NHK m. 27/A’nın üçüncü fıkrasına göre, MÖHUK uyarınca bir tanıma kararının verilebilmesi, tescil kararının reddine bağlıdır.
5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 27/A maddesine dayanılarak Yabancı Ülke Adli ve İdari Makamlarınca Verilen Kararların Nüfus Kütüğüne Tescili Hakkında Yönetmeliği hazırlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı; yabancı ülke adlî veya idarî makamlarınca boşanmaya, evliliğin butlanına, iptaline veya mevcut olup olmadığının tespitine ilişkin verilen kararların aile kütüğüne tescilini düzenlemektir.
Yurt dışındaki boşanma kararlarının tanınması başvurusu; Yönetmeliğin 5. maddesi gereğince, kararın verildiği ülkedeki dış temsilciliklere, yurt içinde ise taraflardan birinin yerleşim yeri il müdürlüğüne; Türkiye’de yerleşim yeri yoksa Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya, Kahramanmaraş, Samsun, Siirt, Sivas, Trabzon, Şanlıurfa ve Van il müdürlüklerinden birine yapılır.
İbrazı zorunlu tutulan belgeler ise:
Başvuruda belgelerde eksiklik tespit edildiğinde, bu eksikliklerin tamamlanması için doksan günlük süre verilir. Bu süre içinde eksik belgelerin tamamlanmaması halinde başvuru reddedilir.
Mevzubahis yeniliğin Türkiye’ye getirilmesi tartışmalı bir husustur ve çoğu yabancı ülkede böyle bir düzenleme mevcut değildir. Alman hukukunda EGBGB m. 17 gereğince bir evliliği ancak Alman mahkemelerce sonlandırılacağı belirtilmiştir. Türk veya yabancı mahkemelerden hukuk davalarına ilişkin olarak verilmiş ve o devlet kanunlarına göre kesinleşmiş bulunan kararların Almanya’da geçerliği olmadığından ayriyeten Almanya’da tanıma ve tenfiz yoluna başvurulması gerekmektedir. Danimarka harici Avrupa Birliği Üyeleri için ise ayrı bir düzenleme getirilerek adli makamlara başvurmaksızın boşanma kararları Avrupa Birliği Devletleri içerisinde sonuç doğurmaktadır.
Stj.Av. Zehra Büyükdağ