6.4.1 Kapsam
Bu deney, taze betonun yayılmasını tayin etmek amacıyla yapılır. Metot, agrega en büyük tane
büyüklüğü 63 mm’den daha büyük olan betonlara uygulanmaz.
Yayılma deneyi, yayılma değeri 340 mm ve 600 mm arasında olan betonlarda kıvam değişimlerini
belirlemede hassastır. Bu sınırların dışında kıvama sahip betonlarda yayılma tablası kullanımı uygun
değildir ve diğer kıvam tayini metotları kullanılmalıdır.
6.4.2 Prensip
Bu deneyde, düşme hareketi yaptırılan bir levha üzerindeki betonun yayılmasını ölçme yoluyla taze
beton kıvamı belirlenir.
6.4.3 Cihazlar
6.4.3.1 Yayılma tablası ( Şekil 1 ), üzerine betonun konulabileceği, (700 ±2) mm x (700 ±2) mm
ölçülerinde alana sahip, hareketli, düz plâka ve bu plâkanın üzerine belirli yükseklikten
düşürüleceği,üstteki plâkanın menteşeyle bağlı olduğu sert alt tabakadan meydana gelen, yayılma
tablasının üst plâkası en az 2 mm kalınlığa sahip düz metal yüzeye sahip olmalıdır. Metal üst yüzey
çimento hamurundan olumsuz şekilde etkilenerek veya paslanarak bozulmamalıdır. Yayılma
tablasının üst plâkası (16 ± 0,5) kg kütleye sahip olmalı ve tartılabilmesi için takılıp çıkarılabilir
menteşeli olmalıdır. Plâkanın yapısı, plâka üst yüzeyinin bükülmesini engelleyecek tarzda olmalıdır.
Tabla üst plâkasının sert alt tabakaya menteşelenmesinde, menteşeli (birbirine temas eden) plâkalar
arasına agrega sıkışmasını önlemek için tedbirler alınmalıdır.
Tabla ortası, tablanın orta noktasından geçen birbirine dik ve kenarlara paralel iki çizgi ve merkez
etrafında (210 ± 1) mm çaplı daire şeklin metal üzerine kazınmasıyla belirtilir.
Plâka ön köşelerinin alt kısmına, iki sert blok sıkıca tespit edilmelidir. Bu bloklar ıslanınca şekillerinde
bozulma meydana gelmeyen ve su emmeyen özellikte olmalıdır. Bu durdurucu bloklar, üst plâka
yükünü alt plakâya, plâkada herhangi eğilme veya bozulma meydana gelmeden aktaracak özellikte
olmalıdır. Alt çerçeve, bu yükü, cihazın üzerine yerleştirildiği zemine doğrudan aktaracak şekilde tertip
edilmiş olmalıdır. Alt çerçevenin bu şekilde tertip edilmesi, serbesçe düşmesi esnasında, üst plakânın
sıçrama eğilimini en aza indirir.
Plâkanın kullanım esnasında kararlılığını sağlamak için durdurucu ayaklar monte edilmelidir.
Üst plakânın ön kenarı ortasında ölçülen düşme yüksekliği, bir veya daha fazla durdurma ayağı ile
(40± ) mm olarak sınırlandırılmalıdır.
Üst plâkanın sarsılmadan kaldırılabilmesi için kaldırma mekanizması kullanılmalı veya işlem elle
yapılmalı ve plâka, kaldırılan en üst yükseklikten serbestçe düşecek şekilde bırakılmalıdır.
6.4.3.2 Kalıp, deney numunesi oluşturmak üzere çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen
metalden yapılmış ve 1,5 mm’den daha kalın olan. Kalıp iç yüzeyinde perçin başlığı benzeri çıkıntı
olmamalı, iç yüzey düz olmalı ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalıdır. Kalıp aşağıda verilen iç
boyutlara sahip içi boş kesik koni şekilli olmalıdır :
– Taban çap ı : ( 200 ± 2 ) mm,
– Üst yüz çapı : ( 130 ± 2 ) mm,
– Yükseklik : ( 200 ± 2) mm.
Kalıp alt ve üst yüzü açık, biribirine paralel ve koni boyuna eksenine dik olmalıdır. Koniyi oynamaz
şekilde tutmak için, koninin üst bölümünde iki adet tutma parçası ve alt kısmında tespit kelepçeleri
veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır. Tabana tespit kelepçeleriyle tutturulmuş kalıp kullanımına,
kelepçenin gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında kalıbı oynatmaması veya beton
çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir.
6.4.3.3 Sıkıştırma çubuğu, kenar uzunluğu (40 ± 1)mm olan kare kesitli, yaklaşık 200 mm uzunlukta
sert metalden yapılmış olan. Çubuğun 120mm-150mm uzunluktaki devam eden kısmı, çubuğun
tutulmasını kolaylaştırmak üzere dairesel kesitli şekle dönüştürülmelidir.
6.4.3.4 Cetvel, en az 700 mm uzunlukta ve tüm uzunluğunca 5 mm aralıklı bölümlenmiş olan.
6.4.3.5 Tekrar karıştırma kabı, su emmez ve çimento hamurundan olumsuz etkilenmeyen özellikte
malzemeden yapılmış, sert, düz tepsi. Tepsi boyutları, kare ağızlı kürek kullanılarak, deneyde
kullanılacak tüm betonun bir defada tamamiyle tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır.
6.4.3.6 Kürek, kare ağızlı olan.
6.4.3.7 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan.
6.4.3.8 Kronometre veya saat, zamanı 1 saniye doğrulukla ölçmeye uygun özellikte olan.
129
Şekil 1 – Tipik yayılma tablası
Şekil 2 – Beton kalıbı Şekil 3 – Sıkıştırma çubuğu
130
6.4.4 Numune alma
Beton numunesi TS EN 12350-1’e uygun olarak alınmalıdır.
Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karıştırma kabı içerisinde kare ağızlı kürek
kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır.
6.4.5 İşlem
Yayılma tablası, düz, yatay, titreşim veya darbe tesiri olmayan bir zemine yerleştirilir. Tablanın
menteşeli üst plâkasının belirlenen yüksekliğe kadar kalkıp, alt durdurucular üzerine serbestçe
düşmesi yerinde kontrol edilir. Üst plâkanın alt durdurucular üzerine düştüğü anda sıçrama eğilimini en
aza indirmek üzere gerekli mesnetleme tedbirleri alınmalıdır.
Tabla ve kalıp temizlenir ve deneyden hemen önce yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde
nemlendirilir.
Temas blokları temizlenir. Kalıp, üst plâkaya merkezi olarak yerleştirilir ve ayak parçalarına basılarak
veya iki mıknatıs yardımıyla bulunduğu konumda sabitlenir.
Taze beton kalıba iki eşit tabaka halinde kepçe kullanılarak doldurulur, doldurma esnasında her
tabaka sıkıştırma çubuğu ile 10 defa hafifçe tokmaklanarak sıkıştırılır. Gerekli olması halinde, ikinci
tabakaya, kalıp üst yüzünden taşıncaya kadar taze beton ilâve edilir. Kalıp üst seviyesinden taşan
fazla beton, sıkıştırma çubuğu kullanılarak sıyrılıp alınır ve tabladaki beton kalıntıları temizlenir. Kalıp
üst yüzeyinin sıyrılmasından 30 saniye sonra, kalıp el tutamaklarından tutularak düşey şekilde
yukarıya doğru çekilerek alınır. Kalıbın çekilme işlemi 3 saniye . 6 saniye arasındaki sürede
tamamlanmalıdır.
Tablanın ön tarafında bulunan uç levhasına basılarak yayılma tablası sabitlenir ve üst plâka, durdurma
parçasına kadar yavaşça kaldırılır, kaldırma esnasında üst plâka, durdurma parçasına sert
çarpmamalıdır. Üst plâka, alt durdurucular üzerine serbestçe düşürülür. Bu işlem toplam 15 düşürme
yaptırılacak şekilde tekrarlanır. Her kaldırıp düşürme işlemi, 2 saniyeden az, 5 saniyeden daha fazla
olmayan sürede tamamlanmalıdır. Düşürme işlemleri tamamlandıktan sonra üst plâkaya yayılan beton
tabakasının en büyük boyutları, plâka kenarlarına paralel iki doğrultuda cetvelle d1 ve d2 olarak ölçülür(
Şekil 4 ). İki doğrultuda alınan ölçüm sonuçları en yakın 10 mm’ye yuvarlatılarak kaydedilir.
Şekil 4 – Yayılma boyutlarının ölçümü
Tabla üzerinde yayılan beton tabakasında ayrışma meydana gelip gelmediği kontrol edilmelidir.
Çimento hamuru kısmı, iri agrega taneleri etrafında, birkaç milimetre ötede halka meydana getirir
şekilde ayrışmış olabilir. Bu şekilde oluşmuş ayrışma kaydedilmeli ve bu deney geçersiz kabul
edilmelidir.
6.4.6 Deney sonuçları
Yayılma değeri, ( d1 + d2 ) / 2 olarak belirlenir ve en yakın 10 mm’ye yuvarlatılarak kaydedilir.
131