Milyonlarca çalışanın merakla beklediği Asgari Ücret rakamı, 1 Aralık’ta başlayan görüşmelerin ardından belirlendi. Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nda işçi, işveren ve hükümet heyetlerinin oy birliğiyle asgari ücret brüt 5 bin 4 lira, net 4 bin 253 lira 40 kuruş oldu. Asgari ücretten gelir ve damga vergisi alınmayacak. Brüt asgari ücretin 700 lira 56 kuruşunu çalışan SGK primi, 50 lira 4 kuruşunu çalışanın işsizlik sigortası primi (yüzde 1) oluşturacak. Yeni asgari ücretin işverene toplam maliyeti bir işçi için 5 bin 879 lira 70 kuruş olacak. Bunun 5 bin 4 lirası brüt asgari ücret, 775 lira 62 kuruşu sosyal güvenlik primi, 100 lira 8 kuruşu ise işsizlik sigorta primi işveren payından (yüzde 2) oluşacak.
YENİ RAKAM BİRÇOK KALEMİ ETKİLEYECEK
Asgari ücret, milyonlarca çalışanın geçim ücreti olmasının yanında, mevzuattaki birçok düzenlemede ölçü olarak kabul edilmesi nedeniyle de tüm vatandaşları yakından ilgilendiriyor. Başta işsizlik ödeneği olmak üzere, asgari geçim indirimi, kıdem ve ihbar tazminatları, genel sağlık sigortası primi, geçici iş göremezlik ödeneği, SGK prim borçlanmaları ve idari para cezalarının da aralarında olduğu birçok kalem, yeni asgari ücretteki değişimden etkilenecek. Uzun bir süredir tartışılan 2022 yılı asgari ücreti dün Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından, net 4 bin 253 TL olarak açıklandı. Türk-İş ve TİSK’in açıklamaları, kararın uzlaşma ile alındığı, beklentilerin büyük ölçüde karşılandığı yönünde. Asgari ücret her açıdan önümüzdeki günlerde tartışılmaya devam edecek. Ben bugün bu tartışmaları bir tarafa bırakıp asgari ücretin neden önemli olduğuna dikkat çekmek istiyorum. SGK verilerine göre 2020 yılında Türkiye’de çalışan kayıtlı işçi sayısı 15 milyon 203 bin 423 oldu. Bunların 6 milyon 390 bini ise asgari ücretli. Asgari ücret sadece bu ücreti baz alarak çalışan/çalıştırılan yaklaşık 6 milyon 390 bin kişiyi ilgilendiriyor sanıyorsanız, aldanıyorsunuz. Asgari ücret sizi, beni hepimizi ilgilendiriyor. Hem de çok… Bakın niye…
ÇALIŞAN AÇISINDAN
Asgari ücretle çalışan özellikle, işveren karşısında kendini savunamayan, dezavantajlı kesim açısından önemli bir sosyal koruma aracı. Pazarlık gücü olmayan bu kesimin aldığı ücretin yoksulluk sınırının altına inmeme harcamalarınsi için önemli bir güvence. Asgari ücret sadece asgari ücretle çalışanları ilgilendirmez. Asgari ücret artışları bir işletmede ast-üst olarak çalışan herkesin maaşını aynı oranda olmasa da yakından ilgilendirir. Asgari ücret artışı üst kademedekilerin maaşına yansımadığı durumda makastaki daralmalar çalışanları huzursuz eder. Bu nedenle çoğU işyerinde maaş zamlarında yıllık enflasyon kadar asgari ücret artışları da denkleme dahil edilir. Asgari ücret, işsizlik maaşını, yaşlılık yani 65 yaş aylığını, SGK borçlanma miktarlarını, bir kişinin sosyal yardım alıp almayacağını, sosyal yardım bedellerini de belirler. Çalışanın gelir artışı harcamalarındaki artıştan daha fazlaysa refah artışı sağlanır. Bu durum ekonominin geneline yansır. Tüketimin artmasına, ekonominin canlanmasına neden olur. Tersi bir durumda yani çalışanın gelir artışı harcamalarındaki artışın altındaysa bu tüketimi azaltır, ekonomiyi durgunlaştırır.
İŞ VEREN AÇISINDAN
Çalışan için bir sosyal koruma aracı olduğu kadar işveren açısından da maliyet, rekabet açısından da çok önemlidir. İşveren açısından artışlar maliyetleri doğrudan ilgilendirir. Asgari ücret dolayısıyla maaşlardaki artışları maliyetlerine yansıtmak zorunda olan işveren gelirlerinde aynı oranda artış sağlayamazsa istihdam politikasını gözden geçirmek zorunda kalır. İşçi azaltma en çok başvurulan yöntemlerden biridir. Bu işsizlik açısından ülke ekonomisini de olumsuz etkiler. Ekonominin canlı olduğu, satışların arttığı bir durumda işçi maliyetlerindeki artışlar giderleri makul derecede etkiliyorsa bu kez ekstra istihdam sağlanabilir. Bu ülkenin işsizlik oranlarını azaltır, ülke ekonomisine olumlu katkı yapar.
ÜLKE AÇISINDAN
Asgari ücret ekonomik istikrarın, adil gelir dağılımının sağlanması açısından denge unsurudur. Bu denge sağlanırsa ülkenin yatırım, tüketim, gelir kalemleri de olumlu etkilenir. Makro ekonomik rakamlardaki olumlu tablo uluslararası arenada ülkeyi üst sıralara konumlandırır. Asgari ücret uluslararası rekabet açısından da çok önemlidir. Bir ülkenin gelişme potansiyeli, hukuk sistemi, maliye ve teşvik politikaları kadar işgücü maliyeti de yabancı yatırımcı çekme açısından önemli bir kriterdir. Ucuz işgücü benzer ülkeler içinde pozitif ayrışmayı sağlayacak önemli bir unsur olarak öne çıkar.
ASGARİ ÜCRET KİMİ NASIL ETKİLEYECEK
Aylardır Türkiye gündemini meşgul eden asgari ücret tartışmalarında sona gelindi. Asgari ücrete yüzde 50.54 oranında zam yapıldı ve net 4 bin 253 liraya yükseldi. Asgari ücrete gelen zamla birlikte birçok kalemde de değişiklik yaşandı. Asgari geçim indirimi, 65 yaş aylığı, engelli aylığı, evde bakım parası, Genel Sağlık Sigortası primi, SGK idari para cezaları gibi kalemlere asgari ücrete gelen yüzde 50.54’lük artış oranında zam yapılacak. İnternet ekonomi editörümüz Burak Taşçı kalem kalem hangi kesimin ne kadar maaş alacağını hesapladı. Aynen paylaşıyorum:
İŞSİZLİK MAAŞI
İşsizlik maaşı da asgari ücretle birlikte yükseliş yaşayacak. Çalışanın ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı kadar işsizlik maaşı ödeniyor. En fazla işsizlik ödeneği ise aylık brüt asgari ücretin yüzde 80’ini geçemiyor. Buna göre 2021’de işsizlik maaşı en düşük 1.420,14 liraya, orta kademede 1.688,91 liraya, en yüksek de 2 bin 840,28 liraya çıkmıştı. 2022 yılında ise en düşük işsizlik maaş 2137 lira, orta kademe işsizlik maaşı 2541 lira en yüksek işsizlik maaşı da 4272 lira oldu.
ASKERLİK VE DOĞ UM BORÇLANMASI
Emekli olmak isteyen ancak prim gün sayısı yeterli olmayanlar için tanınan doğum ve askerlik borçlanması tutarı da asgari ücret zammı kadar arttı. 2021’de doğum ve askerlik borçlanması günlük en düşük 38,15 lira, en yüksek ise 286,20 lira olmuştu. Yeni rakamlar ise en düşük 57.43 lira en yüksek 430.8 lira oldu.
GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMLERİ
Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri de asgari ücret zammı kadar arttı. ödemeleri de yeni asgari ücretle birlikte yükselecek. Geliri brüt asgari ücretin 3’te birinin altında olan kişilerin primlerini devlet karşılıyor. Geliri bunun üzerinde olanlar ise primlerini kendisi ödüyor. Ödenen aylık prim tutarı ise brüt asgari ücretin yüzde 3’ü kadar oluyor. GSS primi 2021’de 107,32 liraya çıkmıştı. 2022’de 161.55 lira olarak uygulanacak. 65 YAŞ ÜSTÜ AYLIĞI 2021’de yaşlılık aylığı 864,89 liraya yükselmişti. 2022 yılında 1301 lira olarak uygulanacak.
ENGELLİ AYLIĞI
2021’de engellilere ödenen aylık 1.035,63 liraya yükselmişti. 2022’de ise 1558 lira olacak.
İSTEĞE BAĞLI SİGORTA PRİMLERİ
İsteğe bağlı sigortalılıkta ödenecek prim tutarını kişi kendi belirlese de primin üst ve alt sınırı var. En az brüt asgari ücretin yüzde 32’si, en çok da brüt asgari ücretin 7,5 katının yüzde 32’si kadar prim ödenebiliyor. 2021 yılında isteğe bağlı sigorta yaptıracaklar en az 1.144,8 lira ödedi. Primlerini yüksekten ödemek isteyenler ise en çok 2021’de 8 bin 586 lira yatırdı. 2022 yılında en düşük prim 1722 lira, en yüksek prim de 12 bin 925 lira oldu.
BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KESİNTİLERİ
Çalışanların her ay brüt maaşlarından yüzde 3 kesilerek, Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) aktarılıyor. 45 yaş altı çalışanların işverenleri tarafından sisteme dahil edilmesine imkan tanıyan otomatik BES’te maaşlardan yapılan kesinti tutarı da artacak. Asgari ücretle ilgili merak edilenler (AGİ tüm çalışanlar için mi kaldırıldı?) 2022 yılında uygulanacak asgari ücret belli olmasının ardından AGİ ile ilgili tartışmalar da gündeme oturdu. Asgari ücret alanlar için AGİ kaldırılırken, daha üst gelir gruplarının alıp almayacağı merak konusu.
TOBB ETÜ
Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cem Kılıç, merak edilen soruları yanıtladı. Dün asgari ücret açıklaması sonrası canlı yayındayken o esnada vergi dışı bırakıldı denilince benim aklıma hemen AGİ de kalmayacaktır diye geldi ve o an söyledim. Sosyal medyada baktım herkes asgari ücret hesabı yapıyor. Bu doğru değil. Tüm çalışanların etkilendiği bir yeni durum ortaya çıktı. Asgari ücretin üzerinde de alsanız asgari ücrete kadar olan kısım vergilendirilmeyecek. Asgari ücrete kadar olan kısım vergiden muaf olduğu için bu kısma kadar olan AGİ bulunmayacak. Üst gelir grubu için bakanlığın yapacağı çalışmayı bekleyeceğiz. Eğer AGi hesaplanan gelir vergisinden daha düşükse kişi ilgili ayda yararlanabilir diye bir yorum da var. Henüz burası net değil. Asgari ücret sınırı belirliyor. Alabileceğiniz en düşük sınır. Asgari ücretin artışıyla birlikte taban ücret yükselecek. Diğer gelir gruplarında bu oranda artış olur mu, bu tamamen piyasanın koşullarına bağlı. İşletmenin durumuna işgücü maliyetlerini çevirebilmesine bağlı. 3 yıllık çalışanla yeni giren arasında bir kıdem farkı olur. Asgari ücretteki artışla bu kıdem farkının kalmayacağını düşünüyorum. Asgari ücretten kaynaklı zamlar ortaya çıkacaktır. Toplu iş sözleşmelerinde de bu artış oranı karşı tarafa iletilecektir. Diğer bütün iş gruplarını etkileyecektir. İşçi emeklilerine zam olacak mı? Ne zaman zam gelecek? İşçi emeklileri son 6 aydaki enflasyon farkı kadar olan kısmı yeni yılda alacaklar. Kamu kesiminde toplu sözleşme var. Geçtiğimiz günlerde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin ile Memur-Sen arasında yapılan görüşmeler çerçevesinde ek bir protokol yapılacağı ifade edildi. Kamudaki emekliler ve çalışanlar açısından ocak ayının ilk haftalarında da bu yüzde 5 ve belki onun üzerinde bir artış gelebilir. Bekleyip göreceğiz.” İşveren bu artış kararını nasıl değerlendirdi? İşsizlik endişesi var. İşveren maliyetleri ne olacak? Damga ve gelir vergisi dahil edilseydi işverene maliyet çok ağır olacaktı. Şimdi yüzde 40 düzeyinde kaldı. Tabii bu yeterli mi, tartışılabilir. Ama şu an itibarıyla baktığımızda asgari ücret desteği de uygulanmış olsa bu tutara eşdeğer bir destek olacaktı. Maliyetleri beklenenin daha altında ortaya çıkardı. Vergi düzenlemesi yapılmasaydı bu 6400’lere kadar çıkacaktı. Bu durumda işsizliğe etkisi de sınırlı olacaktır. Kayıtdışılık konusunda endişe olabilir. Gelir vergisinin istisnası tüm ücret düzeyleri açısından getirildi. Bir kişi net 10 bin de alsa 5004 liraya kadar olan kısım gelir vergisinden muaf tutulacak. Umarız bu sayede işsizliğe olumsuz etkisi olmayacak. 7 bin TL brüt maaş alan birisi için gelir vergisi 2 bin lira üzerinden mi hesaplanacak? Evet dünkü açıklamalar çerçevesinde 5004 liraya kadar olan kısım gelir vergisinden muaf olduğu için o şekilde olacak. Asgari ücretteki artış enflasyonu tetikler mi? Maliyet enflasyonuna neden olur mu, bu sürekli tartışılan bir konu. Ülkemizde işletmelere baktığımızda işgücü önemli bir maliyet. Bunun fiyatlar üzerinde etkisi olabilir mi, olabilir. Nasıl olabileceği işletmesel kararlarla olacaktır.” – Diğer ücret artışları asgari ücret artışından etkilenir mi? “Asgari ücretin bu denli yüksek belirlenmesi, diğer bütün gruplarda ücret artışlarını beraberinde getirecektir. Çalışanın alım gücünü korumak için yapılması gereken buydu. Sürmekte olan toplu iş sözleşmelerinde de bu rakamlar dikkate alınacaktır.
ASGARİ ÜCRET KİMLER TARAFINDAN BELİRLENİYOR ?
Türkiye’de asgari ücret, Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından belirlenmektedir. Bu komisyonda 15 üye bulunuyor. Komisyon üyeleri; Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından 2 temsilci, TÜİK temsilcisi, Kalkınma Bakanlığı temsilcisi ve Hazine Müsteşarlığı temsilcisi, bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşunun değişik işkolları için seçeceği beş temsilci, bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşunun değişik işkolları için seçeceği beş temsilcidir. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı başkanlığında, Bakanlık’ta yapılacak ilk toplantının ardından komisyon, işçi ve işverenin ev sahipliğinde de ayrı ayrı toplanıyor. Komisyon, son toplantısını yine Bakanlık’ta yapıyor. Bakanlığın belirlediği üyelerden birinin başkanlık ettiği komisyon, en az 10 üyenin katılımıyla toplanıp, oy çokluğuyla karar veriyor. Oyların eşitliği halinde başkanın bulunduğu tarafın çoğunluğu sağladığı kabul ediliyor.
ASGARİ ÜCRET ÖDENMEZSE NE OLUR?
Asgari ücret tespit komisyonu tarafından belirlenen ücretin bankaya yatırılmaması ya da eksik yatırılması durumunda işveren, işçinin hakkını gasbederek suç işlemektedir. İşçinin bu durumu tespit etmesi durumunda sözleşmesi varsa iş sözleşmesini haklı sebeple fesih etme hakkına sahiptir. Ücreti ödemeyen işverene ise idari para cezası uygulanır. Uygulanacak idari para cezası, her işçi ve her ay için ayrı olarak hesaplanır. Ayrıca Vergi Usul Kanununa göre işverenin belgede sahtecilik/yanıltıcı belge beyan ettiğinin tespit edilmesi durumunda ise işveren hakkında 1,5-3 yıl arasında hapis cezası uygulanabilir.
ASGARİ ÜCRETİN ÖDENMEDİĞİNİ DÜŞÜNEN İŞÇİ NE YAPMALI ?
Asgari ücret zam değil, işçinin hayatını idame ettirebilmesi için gerekli minimum ücrettir. Dolayısı ile işverenler bu durumu işçinin aleyhine kullanamaz. İşçi, asgari ücretin ödenmediğini tespit etmesi durumunda işverene ihtarname çekmek sureti ile iş sözleşmesini fesih edebilir. İş sözleşmesinin olmaması durumunda ve ödemenin yapılıp/yapılmadığının tespit edilememesi durumunda ise Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına müracaat edebilirler.
ASGARİ ÜCRETİN TARİHÇESİ
İlk kez 1890’da Avustralya ve Yeni Zelanda’da uygulanmaya başlanan, 1900’lü yılların başı itibari ile de önce Avrupa’da, daha sonra da tüm dünyada uygulanmaya devam edildi. Türkiye’de ise ilk kez 1974’te yayımlanan yönetmelikle asgari ücret uygulaması başladı.
ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE ASGARİ ÜCRET
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 23. maddesine göre, çalışan herkesin kendine ve ailesine insanlık onuruna uygun bir yaşayış sağlayacak, her türlü sosyal koruma aracılığıyla da tamamlanan adil ve elverişli bir ücret almaya hakkı vardır. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 131 Sayılı Asgari Ücret Tespitine İlişkin Sözleşmesi’ne göre de, işçinin ve ailesinin ihtiyaçları, genel ücret seviyesi, hayat pahalılığı, sosyal güvenlik yardımları ile diğer sosyal grupların göreli hayat standartları; asgari ücretin belirlenmesinde dikkate alınması gereken unsurlardır. Türkiye bu Sözleşmeyi henüz onaylamamış olsa da imzacısı olduğu Avrupa Sosyal Şartı, taraf ülkelere benzer bir yükümlülük getiriyor. Avrupa Sosyal Şartı’nın 4. maddesine göre, “Tüm çalışanların, kendileri ve ailelerine iyi bir yaşam düzeyi sağlamak için yeterli ve adil bir ücret alma hakkı” var. Ancak sendikalar, Türkiye’de bu maddeye uygun hareket edilmediğini ve asgari ücretin belirlenmesinde işçinin ailesinin hesaba katılmadığını ifade ediyorlar