Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Yeni İletişim Teknolojileri Dersi 4. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Kıymetli bir bilgi olan haber insanın yaşamında etkili bir unsurdur. Eğer bir bilgi insan hayatına katkıda bulunuyorsa önemsenmektedir. Ayrıca her haber herkesin işine yarar ya da kıymetli kabul edilmeyebilir. Zaten haber kavramının tartışma yaratmasının nedeni de budur. Çevremizde olup biten onca olayın arasından önemli olanı ayırt etmek birey için giderek daha önemli hale gelmiş ve profesyonel bir yaklaşım içinde mesleki bir faaliyete dönüşmüştür.
Sabit olmayan har erle Johannes Gutenberg tarafından 1456 yılında Almanya’nın Maintz kentinde Latince basılan ilk kitap, “42 Satırlık İncil” ya da “Gutenberg İncili”dir. Bu ilk kitabın ardından gelişen kitap yayıncılığı ve baskı işleri, Rönesans’ın gelişimine ışık tutmuştur. Daha öncesinde aristokratlar, seçkinler, din adamları arasında bireysel olarak kalan yazılı iletişimi (ve araçları), gelişerek kitleselleşmiş, şimdiki gazetelerin doğmasını sağlayarak geniş çaplı bir yayılım sağlamıştır. Matbaanın doğuşu ve gelişimi bilginin çoğaltılması ve yayılımına ön ayak olmuş geniş kitlelere dağılarak, teknolojinin ve ilerlemenin önü açılmıştır. 1600’lü yılların başlarından itibaren Avrupa’da görülen ilk gazeteler yine o yıllarda basılan kitaplar gibi bilginin sıradan insanların hizmetine girmesini sağlamıştır. Tarihsel gelişim açısından özetle, yeni yapılan keşiflerin etkisiyle artan üretim ve pazar alanları ticareti körüklemiş, tarımsal üretimden sanayi üretimine geçiş ile birlikte kentleşme başlamış ve Rönesans’ın da etkisiyle gazetelere olan ilgi artmıştır. Gazetenin çıkışında da yine Avrupa’da sermaye birikiminin başlaması ve ticaretin gelişiminin önemli etkileri görülmüştür.
Gazetenin ortaya çıkışında üç temel etkenden söz edilebilir. Birincisi ticaretin gelişmesiyle ekonominin büyümesi ve sermaye artışı, ikincisi Rönesans ve diğer etkenlerle beraber okur-yazarlık ve eğitim düzeyindeki artış, üçüncüsü ise ticaret, korunma, endüstri devrimi, yeni iş olanakları gibi nedenlerle ortak çıkarlar etrafında bir araya gelen kitlelerin kentleşmesidir.
8. yüzyılda gazetenin ve gazeteciliğin gelişmesinde iki önemli olay rol oynamıştır. Birincisi Amerikan Bağımsızlık Savaşı, ikincisi ise Fransız İhtilali’dir. Bu iki olay basının bağımsız olma anlayışının yerleşmesini sağlamıştır.
Piyasa ekonomisi içinde toplumun önemli bir parçası olarak yer alan gazete giderek kurumsallık kazanmış endüstri devrimi ile bağlantılı olarak gelişen enformasyon devrimi ile gazetecilik daha fazla özgürlük kazanmış ve bir meslek şekline dönüşmüştür.
Gazetecilik mesleğinin önemli unsurlarından olan güven ve inandırıcılık konusunda televizyon, canlı ve görüntülü yayın yapması nedeniyle uzun bir dönem halkın gözünde en önemli haber kaynağı olmuştur. İçinde bulunduğumuz dijital çağ gazete, televizyon, radyo gibi birçok kitle iletişim aracını değişime zorlamaktadır. Bu değişim tüm dünyada ve Türkiye’de gazeteyi de yapısal olarak değiştirmiştir. Geleneksel olarak tarif ettiğimiz basılı versiyon ile birlikte internet ortamında da yayınlanmaya başlayan e-gazeteler hem gazetelerin yapısını, hem işleyişini hem de meslek olarak gazeteciliği etkilemiştir.
Teknolojik ilerleme iletişim ortamının yapısal değişimi ile birlikte gerçekleşmiş ve gazeteler internet ortamına taşınarak sanal, online (çevrimiçi), Web, dijital, internet ya da elektronik gazete (e-gazete) olarak tanımlanmaya başlamıştır. ABD’de ilk kez Mayıs 1992 yılında Chicago Tribune gazetesinin online versiyonu Chicago Online yayın hayatına başlamıştır.
E-gazetelerin ortaya çıkışı ve değişimi ile ilgili olarak iki evreden söz edilebilir. İlk evrede basılı (geleneksel) gazetenin içeriğinin birebir kopyalandığı elektronik versiyon ile görüntünün aynı olduğu aynı zamanda gün içinde yeni haberlerin çok girilmediği e-gazetelerdir. İkinci evrede internet teknolojisinin gelişmesiyle birlikte Web siteleri etkileşimli (interaktif) hale gelmiştir. Devamlı güncellenerek gelişen olaylara göre yeni bilgilerin yer aldığı haberler giderek artmıştır.
E-gazete elektronik ortamda yayın yapan gazetelere verilen isimdir. E-gazete adından da anlaşılacağı üzere gazete olmakla beraber tüm kitle iletişim araçlarında yapılan habercilik faaliyetlerini kapsamaktadır.
Dijitalleşme (sayısallaşma) enformasyonun, örneğin filmli fotoğraf makinesiyle çekilmiş bir (analog) fotoğrafın elektriksel değerler (dijital) halde ifade edilmesidir. Dijitalleşme sayesinde bugün mobil (cep) telefonlar, fotoğraf çekip, fotoğrafın üzerinde değişiklikler yapıp, mobil iletişim alt yapısı sayesinde sosyal paylaşım uygulamaları vasıtasıyla bireysel ya da kitlesel nitelikteki gruplara aktarımını yapabilmektedir. Geleneksel iletişim araçlarından farklı olarak yeni medya olarak tanımlanan internet, Web siteleri (bloglar wikiler), bilgisayar oyunları, sanal gerçeklik ortamları, dijital televizyon, multimedya (CD, VCD, DVD), GSM gibi teknolojiler enformasyonun yer aldığı yeni araçlardır.
Dijital yayıncılığın hayata geçmesiyle iletişimin kalitesinde ve yapısında önemli değişiklikler ve gelişmeler sağlanmıştır. Bu gelişmeler şu şekilde sıralanabilir:
5N-1K, haberin kim tarafından, ne olduğu, nerede, nasıl, ne zaman, neden olduğunu anlatan açıklamadır.
Yakınsama (yöndeşme), bilgisayar, yazılı, görsel ve işitsel kitle iletişim araçları ve haberleşme altyapısını sağlayan şirketlerin teknolojik ve ekonomik olarak birleşmesi, sonuçta süreç itibariyle de yeni ürünlerin ve hizmetlerin sunulmasını belirten kavramdır.
Okurunu (kullanıcısını), geleneksel medya karşısında sahip olduğu edilgin rolden kurtarıp kendi gazetesinin yayıncısı olma yönünde bir role davet eden e-gazete (yeni medya) gazeteci/okur, televizyoncu/izleyici gibi hiyerarşik ilişkiler dünyasının dışına çıkmayı sağlamıştır.
Ağ ortamında habere erişim için kullanılabilecek kaynakların çeşitliliği ile ilgili sıklıkla yararlanılan sını andırma Deuze’un çalışmasıdır. Deuze, internet üzerinde, ana akım haber siteleri (milliyet.com.tr, hurriyet.com.tr, cumhuriyet. com.tr, cnnturk.com, sabah.com.tr, ntv.com.tr), dizin ve kategori siteleri (Google, Yandex, Yahoo, gibi; www. yahoo.com, www.aol.com/news gibi), eleştiri ve yorum siteleri ve paylaşım ve tartışma siteleri olmak üzere haber içerikli dört farklı sınıflama yapmaktadır.
Özgürlükçü demokrasilerde medyanın en önemli kamusal sorumluluğu, siyasal iktidarın bürokratik uygulamalarını, politikalarını ve her türlü kurum ve kuruluşu gündeme taşıyıp denetlemesi ve eleştirmesidir.
E-gazetecilik ile ilgili olarak alternatif medya tartışmaları ise yeni iletişim teknolojilerinin geliştirilmesiyle başlamadığı gibi sadece ticari medya sisteminden bağımsız bir üretim ve sunum sürecini de ifade etmemektedir. Alternatif medya yerleşik ve kurumsallaşmış siyaseti açıkça reddeden veya ona meydan okuyan bir içerik üretim ve sunum sürecini, medyanın yapılanmasının ve içeriğinin bu doğrultuda olması gerektiğini içeren bir tartışmadır. Bu nedenle de toplumsal muhalefetle yakından ilişkilidir.
İnternette kullanıcı katılımının ön planda olduğu bu dönemde medya içeriğini profesyonel olmayan kişilerin de üretebileceği anlayış giderek artmıştır. Teknolojik olanaklar yurttaşların anlık, hızlı ve özellikle hareketli görüntülerle (video) dolu enformasyonu iletilebilmesini sağlamıştır. Mobil iletişim altyapısı, yüksek çözünürlüklü kameralara sahip akıllı mobil telefonlar, basit kurgu işlemlerin gerçekleştirilebileceği uygulamalar sayesinde her yurttaş birer haber üreticisi olabilmektedir.
Yurttaş gazeteciliği ana akım medyada yapılan gazetecilikten farklı olarak özellikle demokrasi yönündeki kaygılar, apolitikleşme, medyada tekelleşme/yoğunlaşma, ticarileşme, medyadaki taraflı haberciliğin etkisinde ortaya çıkmıştır. Yurttaş gazeteciliğinin temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:
Kişilerin bağımsız olarak, günlüklerini (bilgi, birikim, mesleki deneyim ve her türlü gündelik işlerini) internet ortamında tutmaları, günlük yazılarıyla fikir ve düşüncelerini insanlarla paylaşmaları sonucu ortaya çıkan Web sitelerine “Weblog” denmektedir. “Web” ile “log” kelimelerinin birleşmesinden oluşan, zamanla “Blog” adını alan ağ günlükleri, genellikle en yeniden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların devamlı olarak güncellendiği Web tabanlı yayınlardır. Webloglar daha çok kişisel kullanım, gazetecilik, siyasi ve iş amaçlı kullanılmıştır.
Modern demokrasinin temel özelliği, toplumdaki tüm sosyal, siyasal ve ekonomik sınıflara görüşlerini ifade edebilme, seslerini duyurabilme olanağı vermesidir. Toplumdaki farklı katmanlarla, hükümet, siyasal partiler, sivil toplum kuruluşları gibi siyasal sistemin içinde yer alan unsurlar arasındaki iletişim süreci medya vasıtasıyla çoğulcu demokrasinin gelişimine katkıda bulunur.
Tiraj, baskı sayısını ifade eder. Yurttaş gazeteciliği ortaya çıkışı ve koşulları itibariyle çokça eleştirilmektedir. Bu eleştirilerin temelinde yurttaş gazeteciliğinin aslında alternatif bir gazetecilik olmadığı liberal kapitalist sistem içinde güven ve tiraj sorunu yaşayan ana akım haber medyasının yaşadığı bunalımdan çıkmak üzere icat edilen bir girişim olduğu ifade edilmektedir.
Okur birbirinin benzeri medya kartellerinin haberini istememektedir; çünkü habercilik maliyetlerindeki artış ve daha az bütçe nedeniyle araştırmacı gazetecilik gibi kamu haberciliği örnekleri azalmıştır. Ana akım medya bu durumdan kurtulmak için yurttaş gazeteciliğine yönelmiştir.
Ana akım medyada yapılan yurttaş gazeteciliğinin (katılımcı veya etkileşimli gazetecilik) eleştirilmesine neden olan faktörler şu şekilde sıralanmaktadır:
Hangi sitenin içeriği güvenilir? Haberlere en hızlı biçimde hangi siteden, nasıl ulaşılabilir? Hangi site hızlı habercilik yapmaktadır? En doğru ve güvenilir yorumlar ve değerlendirmeler hangi siteden edinilebilir? Hangi site büyük medya şirketlerinden bağımsız çalışıyor? Sitenin haber kaynağı ve maddi kaynakları belli mi? Haber sitesinde adı geçen kişilerin profesyonel gazetecilik deneyimleri var mı? gibi sorular bağımsız ve nesnel iddiasıyla yapılan yurttaş gazeteciliği konusunda halkın dikkat etmesi gereken konulardır. Bu konuları daha ayrıntılı şu şekilde açıklayabiliriz:
Dezenformasyon, doğruluğu bulunmayan, çarpıtılmış ve kasıtlı olarak yayılan enformasyondur.
Veri gazeteciliği dijitalleşen haber merkezlerinde dünya ölçeğinde veri toplama, filtreleme, analiz etme, görselleştirme ve hikayeleştirme aşamalarını kapsayarak haber yapmaktır.
Sosyal medya zaman ve mekân sınırlaması olmadan (mobil tabanlı), paylaşımın, tartışmanın esas olduğu bir iletişim şeklidir. Sosyal medyadaki haberler ile ilgili temel sorunlardan birisi haberin doğruluğu ve haber verenin güvenilirliğidir. Sosyal medyada çok sayıda kullanıcının paylaşımda bulunması, kullanıcı kimliklerinin belirsiz olması sosyal medyada yer alan haberlerin doğruluğu konusunda şüphe uyandırmaktadır.
Yurttaş gazeteciliği ve bu eksende yapılan tartışmalar video haberciliği ile paralel olarak düşünülmelidir. Son dönemde dünyanın birçok yerinde meydana gelen toplumsal hareketlerde vatandaşların çektiği videolar internet ortamında hızla dolaşıma girmektedir. Bu durum herkesin gazeteci, muhabir olabileceği bir ortam hazırlamaktır. Video, günümüzün en hızlı tüketilen görsel ve işitsel ürünü olarak öne çıkmaktadır.
İletişim uzmanları gelecekte yeni medya hikâyelerinin robot yazılımlarla yapılmasının insan gazeteciler için geniş kapsamlı araştırmalar yapabilmeleri adına zaman kazandıracağını inanıyorlar. Spor karşılaşmaları, ekonomi haberleri, özellikle borsa ile istatistikleri açıklayan bilgiler robot gazetecilik yazılımlarının gelecekteki etkinlikleri olarak görülmektedir. Gelecekte robot gazetecilik örneklerinin çoğalacağı düşünülmekle beraber fikri haklar, yanlış bilgiler yüzünden ortaya çıkabilecek hukuki sorunlar, 5N-1K haber formatına uymayan konular ve haberlerde okura çekici gelen edebi anlatımın eksikliği, yapısal verinin olmadığı ya da veri kalitesinin düşük olduğu kaynaklarda kullanılamaması robot habercilikle ilgili olumsuzluklar olarak sıralanmaktadır.
Habercilikle ilgili bazı ihlaller şu şekilde sıralanmaktadır:
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından verilen basın kartına sahip olanlar, kamuda işletilen tarifeli taşıtlardan indirimli veya ücretsiz olarak faydalanmak, kamuya ait müze, galeri, sergi, stadyum ve hipodromlar ile benzeri yerlere ücretsiz girmek, basın trafik kartını sahip olmak, PTT genel Müdürlüğü işlemlerinde kolaylık sağlamak ve 5510 sayılı Kanun uyarınca fiili hizmet süresi zammından yararlanmak gibi haklara sahiptir.
İnternetin getirdiği olanaklar basılı gazetelerin internet versiyonları ile haber sitelerinin haber sunumlarını geleneksel medyadaki haber yazım ve sunumundan farklılaştırmıştır. Bu farklılıkları sırasıyla:
E-gazetecilikte haber yazım formatları:
Web tasarımı başlı başına ayrı bir uzmanlık gerektiren alandır. İki temel tasarım modeli dikkat çekmektedir:
Kıymetli bir bilgi olan haber insanın yaşamında etkili bir unsurdur. Eğer bir bilgi insan hayatına katkıda bulunuyorsa önemsenmektedir. Ayrıca her haber herkesin işine yarar ya da kıymetli kabul edilmeyebilir. Zaten haber kavramının tartışma yaratmasının nedeni de budur. Çevremizde olup biten onca olayın arasından önemli olanı ayırt etmek birey için giderek daha önemli hale gelmiş ve profesyonel bir yaklaşım içinde mesleki bir faaliyete dönüşmüştür.
Sabit olmayan har erle Johannes Gutenberg tarafından 1456 yılında Almanya’nın Maintz kentinde Latince basılan ilk kitap, “42 Satırlık İncil” ya da “Gutenberg İncili”dir. Bu ilk kitabın ardından gelişen kitap yayıncılığı ve baskı işleri, Rönesans’ın gelişimine ışık tutmuştur. Daha öncesinde aristokratlar, seçkinler, din adamları arasında bireysel olarak kalan yazılı iletişimi (ve araçları), gelişerek kitleselleşmiş, şimdiki gazetelerin doğmasını sağlayarak geniş çaplı bir yayılım sağlamıştır. Matbaanın doğuşu ve gelişimi bilginin çoğaltılması ve yayılımına ön ayak olmuş geniş kitlelere dağılarak, teknolojinin ve ilerlemenin önü açılmıştır. 1600’lü yılların başlarından itibaren Avrupa’da görülen ilk gazeteler yine o yıllarda basılan kitaplar gibi bilginin sıradan insanların hizmetine girmesini sağlamıştır. Tarihsel gelişim açısından özetle, yeni yapılan keşiflerin etkisiyle artan üretim ve pazar alanları ticareti körüklemiş, tarımsal üretimden sanayi üretimine geçiş ile birlikte kentleşme başlamış ve Rönesans’ın da etkisiyle gazetelere olan ilgi artmıştır. Gazetenin çıkışında da yine Avrupa’da sermaye birikiminin başlaması ve ticaretin gelişiminin önemli etkileri görülmüştür.
Gazetenin ortaya çıkışında üç temel etkenden söz edilebilir. Birincisi ticaretin gelişmesiyle ekonominin büyümesi ve sermaye artışı, ikincisi Rönesans ve diğer etkenlerle beraber okur-yazarlık ve eğitim düzeyindeki artış, üçüncüsü ise ticaret, korunma, endüstri devrimi, yeni iş olanakları gibi nedenlerle ortak çıkarlar etrafında bir araya gelen kitlelerin kentleşmesidir.
8. yüzyılda gazetenin ve gazeteciliğin gelişmesinde iki önemli olay rol oynamıştır. Birincisi Amerikan Bağımsızlık Savaşı, ikincisi ise Fransız İhtilali’dir. Bu iki olay basının bağımsız olma anlayışının yerleşmesini sağlamıştır.
Piyasa ekonomisi içinde toplumun önemli bir parçası olarak yer alan gazete giderek kurumsallık kazanmış endüstri devrimi ile bağlantılı olarak gelişen enformasyon devrimi ile gazetecilik daha fazla özgürlük kazanmış ve bir meslek şekline dönüşmüştür.
Gazetecilik mesleğinin önemli unsurlarından olan güven ve inandırıcılık konusunda televizyon, canlı ve görüntülü yayın yapması nedeniyle uzun bir dönem halkın gözünde en önemli haber kaynağı olmuştur. İçinde bulunduğumuz dijital çağ gazete, televizyon, radyo gibi birçok kitle iletişim aracını değişime zorlamaktadır. Bu değişim tüm dünyada ve Türkiye’de gazeteyi de yapısal olarak değiştirmiştir. Geleneksel olarak tarif ettiğimiz basılı versiyon ile birlikte internet ortamında da yayınlanmaya başlayan e-gazeteler hem gazetelerin yapısını, hem işleyişini hem de meslek olarak gazeteciliği etkilemiştir.
Teknolojik ilerleme iletişim ortamının yapısal değişimi ile birlikte gerçekleşmiş ve gazeteler internet ortamına taşınarak sanal, online (çevrimiçi), Web, dijital, internet ya da elektronik gazete (e-gazete) olarak tanımlanmaya başlamıştır. ABD’de ilk kez Mayıs 1992 yılında Chicago Tribune gazetesinin online versiyonu Chicago Online yayın hayatına başlamıştır.
E-gazetelerin ortaya çıkışı ve değişimi ile ilgili olarak iki evreden söz edilebilir. İlk evrede basılı (geleneksel) gazetenin içeriğinin birebir kopyalandığı elektronik versiyon ile görüntünün aynı olduğu aynı zamanda gün içinde yeni haberlerin çok girilmediği e-gazetelerdir. İkinci evrede internet teknolojisinin gelişmesiyle birlikte Web siteleri etkileşimli (interaktif) hale gelmiştir. Devamlı güncellenerek gelişen olaylara göre yeni bilgilerin yer aldığı haberler giderek artmıştır.
E-gazete elektronik ortamda yayın yapan gazetelere verilen isimdir. E-gazete adından da anlaşılacağı üzere gazete olmakla beraber tüm kitle iletişim araçlarında yapılan habercilik faaliyetlerini kapsamaktadır.
Dijitalleşme (sayısallaşma) enformasyonun, örneğin filmli fotoğraf makinesiyle çekilmiş bir (analog) fotoğrafın elektriksel değerler (dijital) halde ifade edilmesidir. Dijitalleşme sayesinde bugün mobil (cep) telefonlar, fotoğraf çekip, fotoğrafın üzerinde değişiklikler yapıp, mobil iletişim alt yapısı sayesinde sosyal paylaşım uygulamaları vasıtasıyla bireysel ya da kitlesel nitelikteki gruplara aktarımını yapabilmektedir. Geleneksel iletişim araçlarından farklı olarak yeni medya olarak tanımlanan internet, Web siteleri (bloglar wikiler), bilgisayar oyunları, sanal gerçeklik ortamları, dijital televizyon, multimedya (CD, VCD, DVD), GSM gibi teknolojiler enformasyonun yer aldığı yeni araçlardır.
Dijital yayıncılığın hayata geçmesiyle iletişimin kalitesinde ve yapısında önemli değişiklikler ve gelişmeler sağlanmıştır. Bu gelişmeler şu şekilde sıralanabilir:
5N-1K, haberin kim tarafından, ne olduğu, nerede, nasıl, ne zaman, neden olduğunu anlatan açıklamadır.
Yakınsama (yöndeşme), bilgisayar, yazılı, görsel ve işitsel kitle iletişim araçları ve haberleşme altyapısını sağlayan şirketlerin teknolojik ve ekonomik olarak birleşmesi, sonuçta süreç itibariyle de yeni ürünlerin ve hizmetlerin sunulmasını belirten kavramdır.
Okurunu (kullanıcısını), geleneksel medya karşısında sahip olduğu edilgin rolden kurtarıp kendi gazetesinin yayıncısı olma yönünde bir role davet eden e-gazete (yeni medya) gazeteci/okur, televizyoncu/izleyici gibi hiyerarşik ilişkiler dünyasının dışına çıkmayı sağlamıştır.
Ağ ortamında habere erişim için kullanılabilecek kaynakların çeşitliliği ile ilgili sıklıkla yararlanılan sını andırma Deuze’un çalışmasıdır. Deuze, internet üzerinde, ana akım haber siteleri (milliyet.com.tr, hurriyet.com.tr, cumhuriyet. com.tr, cnnturk.com, sabah.com.tr, ntv.com.tr), dizin ve kategori siteleri (Google, Yandex, Yahoo, gibi; www. yahoo.com, www.aol.com/news gibi), eleştiri ve yorum siteleri ve paylaşım ve tartışma siteleri olmak üzere haber içerikli dört farklı sınıflama yapmaktadır.
Özgürlükçü demokrasilerde medyanın en önemli kamusal sorumluluğu, siyasal iktidarın bürokratik uygulamalarını, politikalarını ve her türlü kurum ve kuruluşu gündeme taşıyıp denetlemesi ve eleştirmesidir.
E-gazetecilik ile ilgili olarak alternatif medya tartışmaları ise yeni iletişim teknolojilerinin geliştirilmesiyle başlamadığı gibi sadece ticari medya sisteminden bağımsız bir üretim ve sunum sürecini de ifade etmemektedir. Alternatif medya yerleşik ve kurumsallaşmış siyaseti açıkça reddeden veya ona meydan okuyan bir içerik üretim ve sunum sürecini, medyanın yapılanmasının ve içeriğinin bu doğrultuda olması gerektiğini içeren bir tartışmadır. Bu nedenle de toplumsal muhalefetle yakından ilişkilidir.
İnternette kullanıcı katılımının ön planda olduğu bu dönemde medya içeriğini profesyonel olmayan kişilerin de üretebileceği anlayış giderek artmıştır. Teknolojik olanaklar yurttaşların anlık, hızlı ve özellikle hareketli görüntülerle (video) dolu enformasyonu iletilebilmesini sağlamıştır. Mobil iletişim altyapısı, yüksek çözünürlüklü kameralara sahip akıllı mobil telefonlar, basit kurgu işlemlerin gerçekleştirilebileceği uygulamalar sayesinde her yurttaş birer haber üreticisi olabilmektedir.
Yurttaş gazeteciliği ana akım medyada yapılan gazetecilikten farklı olarak özellikle demokrasi yönündeki kaygılar, apolitikleşme, medyada tekelleşme/yoğunlaşma, ticarileşme, medyadaki taraflı haberciliğin etkisinde ortaya çıkmıştır. Yurttaş gazeteciliğinin temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:
Kişilerin bağımsız olarak, günlüklerini (bilgi, birikim, mesleki deneyim ve her türlü gündelik işlerini) internet ortamında tutmaları, günlük yazılarıyla fikir ve düşüncelerini insanlarla paylaşmaları sonucu ortaya çıkan Web sitelerine “Weblog” denmektedir. “Web” ile “log” kelimelerinin birleşmesinden oluşan, zamanla “Blog” adını alan ağ günlükleri, genellikle en yeniden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların devamlı olarak güncellendiği Web tabanlı yayınlardır. Webloglar daha çok kişisel kullanım, gazetecilik, siyasi ve iş amaçlı kullanılmıştır.
Modern demokrasinin temel özelliği, toplumdaki tüm sosyal, siyasal ve ekonomik sınıflara görüşlerini ifade edebilme, seslerini duyurabilme olanağı vermesidir. Toplumdaki farklı katmanlarla, hükümet, siyasal partiler, sivil toplum kuruluşları gibi siyasal sistemin içinde yer alan unsurlar arasındaki iletişim süreci medya vasıtasıyla çoğulcu demokrasinin gelişimine katkıda bulunur.
Tiraj, baskı sayısını ifade eder. Yurttaş gazeteciliği ortaya çıkışı ve koşulları itibariyle çokça eleştirilmektedir. Bu eleştirilerin temelinde yurttaş gazeteciliğinin aslında alternatif bir gazetecilik olmadığı liberal kapitalist sistem içinde güven ve tiraj sorunu yaşayan ana akım haber medyasının yaşadığı bunalımdan çıkmak üzere icat edilen bir girişim olduğu ifade edilmektedir.
Okur birbirinin benzeri medya kartellerinin haberini istememektedir; çünkü habercilik maliyetlerindeki artış ve daha az bütçe nedeniyle araştırmacı gazetecilik gibi kamu haberciliği örnekleri azalmıştır. Ana akım medya bu durumdan kurtulmak için yurttaş gazeteciliğine yönelmiştir.
Ana akım medyada yapılan yurttaş gazeteciliğinin (katılımcı veya etkileşimli gazetecilik) eleştirilmesine neden olan faktörler şu şekilde sıralanmaktadır:
Hangi sitenin içeriği güvenilir? Haberlere en hızlı biçimde hangi siteden, nasıl ulaşılabilir? Hangi site hızlı habercilik yapmaktadır? En doğru ve güvenilir yorumlar ve değerlendirmeler hangi siteden edinilebilir? Hangi site büyük medya şirketlerinden bağımsız çalışıyor? Sitenin haber kaynağı ve maddi kaynakları belli mi? Haber sitesinde adı geçen kişilerin profesyonel gazetecilik deneyimleri var mı? gibi sorular bağımsız ve nesnel iddiasıyla yapılan yurttaş gazeteciliği konusunda halkın dikkat etmesi gereken konulardır. Bu konuları daha ayrıntılı şu şekilde açıklayabiliriz:
Dezenformasyon, doğruluğu bulunmayan, çarpıtılmış ve kasıtlı olarak yayılan enformasyondur.
Veri gazeteciliği dijitalleşen haber merkezlerinde dünya ölçeğinde veri toplama, filtreleme, analiz etme, görselleştirme ve hikayeleştirme aşamalarını kapsayarak haber yapmaktır.
Sosyal medya zaman ve mekân sınırlaması olmadan (mobil tabanlı), paylaşımın, tartışmanın esas olduğu bir iletişim şeklidir. Sosyal medyadaki haberler ile ilgili temel sorunlardan birisi haberin doğruluğu ve haber verenin güvenilirliğidir. Sosyal medyada çok sayıda kullanıcının paylaşımda bulunması, kullanıcı kimliklerinin belirsiz olması sosyal medyada yer alan haberlerin doğruluğu konusunda şüphe uyandırmaktadır.
Yurttaş gazeteciliği ve bu eksende yapılan tartışmalar video haberciliği ile paralel olarak düşünülmelidir. Son dönemde dünyanın birçok yerinde meydana gelen toplumsal hareketlerde vatandaşların çektiği videolar internet ortamında hızla dolaşıma girmektedir. Bu durum herkesin gazeteci, muhabir olabileceği bir ortam hazırlamaktır. Video, günümüzün en hızlı tüketilen görsel ve işitsel ürünü olarak öne çıkmaktadır.
İletişim uzmanları gelecekte yeni medya hikâyelerinin robot yazılımlarla yapılmasının insan gazeteciler için geniş kapsamlı araştırmalar yapabilmeleri adına zaman kazandıracağını inanıyorlar. Spor karşılaşmaları, ekonomi haberleri, özellikle borsa ile istatistikleri açıklayan bilgiler robot gazetecilik yazılımlarının gelecekteki etkinlikleri olarak görülmektedir. Gelecekte robot gazetecilik örneklerinin çoğalacağı düşünülmekle beraber fikri haklar, yanlış bilgiler yüzünden ortaya çıkabilecek hukuki sorunlar, 5N-1K haber formatına uymayan konular ve haberlerde okura çekici gelen edebi anlatımın eksikliği, yapısal verinin olmadığı ya da veri kalitesinin düşük olduğu kaynaklarda kullanılamaması robot habercilikle ilgili olumsuzluklar olarak sıralanmaktadır.
Habercilikle ilgili bazı ihlaller şu şekilde sıralanmaktadır:
Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından verilen basın kartına sahip olanlar, kamuda işletilen tarifeli taşıtlardan indirimli veya ücretsiz olarak faydalanmak, kamuya ait müze, galeri, sergi, stadyum ve hipodromlar ile benzeri yerlere ücretsiz girmek, basın trafik kartını sahip olmak, PTT genel Müdürlüğü işlemlerinde kolaylık sağlamak ve 5510 sayılı Kanun uyarınca fiili hizmet süresi zammından yararlanmak gibi haklara sahiptir.
İnternetin getirdiği olanaklar basılı gazetelerin internet versiyonları ile haber sitelerinin haber sunumlarını geleneksel medyadaki haber yazım ve sunumundan farklılaştırmıştır. Bu farklılıkları sırasıyla:
E-gazetecilikte haber yazım formatları:
Web tasarımı başlı başına ayrı bir uzmanlık gerektiren alandır. İki temel tasarım modeli dikkat çekmektedir: