Yıllık ücretli izin hakkı Anayasada düzenlenerek güvence altına alınmış hayati önemde bir insan hakkıdır. Neden hayati? Çünkü iş hayatında bedenen ve ruhen yıpranan işçinin dinlenerek bu yıpranmayı tamir edebilmesi için serbest zamana ihtiyacı vardır. Sağlıklı bir toplum ve verimli bir iş hayatı için de şüphesiz gerekli… Bu sebepledir ki bu hak kişiye özeldir, başkasına devredilemez ve bu haktan feragat edilemez. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir. (T.C. Anayasası 50.md.)
Peki, bu dinlenme nasıl? ne zaman? ne şekilde? olacak sorularının cevaplarını yine Anayasamız cevaplamış, konu kanunla düzenlenir demiştir. Bize bu detayları veren 4857 sayılı İş Kanunu’nu birlikte irdeleyelim.
İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az 1 yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir .(4857 53.md.) İşçi kanunda geçen hükümlere göre hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır .(4857 54.md.) Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez . (4857 53.md.)
Görüldüğü gibi kanun maddeleri net olarak ifade ettiği halde uygulamada kafaları karıştıran bazı uygulamalar yapılmaktadır. Şöyle ki; genellikle işçiler altı ay çalıştıktan sonra ilgili yıllık izin hakkının yarısına (örneğin 7 gün) hak kazandıklarını düşünmekte ve işverenden talep etmektedirler. İşverenler de genelde yeterli bilgi sahibi olmamaları ya da iyi niyetli davranmaları nedeniyle bu uygulamayı yapmaktadırlar. Hatta avans yıllık izin hakkı diye bir kavram ortaya çıkmış yıllık ücretli avans izin formu doldurarak bu işlemi kayıt altına alıp her şeyin hallolduğunu zanneden işveren ya da işveren vekilleri de mevcut. Ancak izin kullanıldıktan sonra özellikle işten çıkma aşamasında birçok sorun ve belirsizlik beraberinde doğmaktadır.
Örneğin; 1 yıl çalışsaydı 14 gün yıllık izine hak kazanacak bir işçi düşünelim. Bu işçiye 6 ay çalıştıktan sonra 7 gün avans yıllık izin kullandırıldı diyelim. Bu işçi yıllık izinden döndükten 3 gün sonra istifa etmiş olsun. Şimdi soruyorum avans olarak verdiği, bir aksilik olması durumunda maaşından keserim diye düşünen işveren, 7 günlük izni 3 günlük ücretten nasıl düşecek?
Değiştirelim;
Yıllık izinden geldikten 2 ay sonra işten çıkmış olsun. 7 günlük izni maaşından kesen işverenin durumuna bakalım. 30 günlük ücret ödemesi gereken işçiye 23 günlük ödeme yapan işveren ücretleri bankadan ödemek zorunda ise (işçi sayısı 5 ve üzeri ise) bu avansı bankadan ödememiş oldu? Bu duruma nasıl bir formül bulunacak?
Dolayısı ile eğer 1 yılını doldurmamış bir işçiye illaki bir izin vermek gerekiyorsa, o izne yıllık izinden farklı bir isim vermenin daha sağlıklı olacağı açıktır. Peki çözüm olarak ne yapılabilir? Ücretsiz izin verilebilir ya da (diğer adı altında) ücretli izin verilebilir. Zira zaten kanunda bahsedilen süreler asgari sürelerdir işveren kendi inisiyatifi ile işçi lehine istediği kadar ücretli izni verebilir. Kaldı ki hak etmeden izin kullanan işçiye bu hakkı sağlayan işverenin kendi takdiri olarak izin vermiş olduğu çözüm mercileri tarafından zaten böyle değerlendirilecektir.
Diğer bir husus çalışanın yıllık ücretli izin hakkı, Kanuna aykırı olmakla beraber gelecek hizmet yılı içerisinde kullandırıl maz sa , bu hak sona ermiş olmayacaktır. Yargıtay 9. H.D. 23.12.2003 tarih ve E.2003/1089, K.2003/22571 numaralı kararında; “… işçinin iş sözleşmesi devam ederken verdiği dilekçe ile izin hakkını kullanmayacağı ve ileride hak talep etmeyeceği yolundaki bir vazgeçme beyanının hukuken geçerli olmadığını, emekli olan işçiye izin ücretinin ödenmesi gerektiğini belirtmiştir…”
Uygulamada en çok karşılaşılan başka bir hata da işçinin yıllık izin parasını alıp izin kullanmadan çalışmaya devam etmesi yani yıllık iznini paraya çevirmesi. Yargıtay 9. H.D. 21.11.2016 tarih 2015/8588 E., 2016/20520 K. Numaralı kararında; “…zira çalışma sürerken yıllık iznin kullandırılması yerine ücretinin ödenmesi yıllık izin hakkını ortadan kaldırmaz. Çalışma devam ederken yıllık ücretli izin paraya tahvil edilemez…” diyerek yapılan bu uygulamalarında hükümsüz olduğunu ortaya koymuştur.
Yıllık izin ücretinin paraya çevrilebileceği tek durum ise iş akdinin sona ermesi dir.
İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. (4857 59.md.)
Meslek camiası olarak oldukça zor bir işin içindeyiz ve maalesef attığımız her yanlış adımın bir bedeli var. Yukarıda özetlemeye çalıştığımız noktalardan sonra, bu yanlış uygulamaları yaparsak bize bu işin faturası ne olur ne diye merak edenlere cevaben…
4857 / 103.Madde bu konuya açıklık getirmiştir;
Özetle; yukarıda saymış olduğumuz maddeler ile ilgili olarak, yasaya aykırı her konu, her fiil ve her işçi için ayrı ayrı olmak üzere (2017 yılı için) 295,00 TL idari para cezası kesilebileceği hükme bağlanmıştır.
Faydalı olması dileğiyle..
Temmuz / 2017
SMMM EMİNE ERTÜRK